Nhân học Tôn giáo – Một quyển sách nghiên cứu của PGS.TS Đinh Hồng Hải

Nhân học tôn giáo, sách được Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội phát hành tháng 6 năm 2023. Sách dày 371 trang, bao gồm 4 phần chính với tổng cộng 15 chương. Đây là một quyển sách nghiên cứu đầy tâm huyết của PGS.TS Đinh Hồng Hải.

Nội dung sách cũng thống kê ở mức độ tối đa các tài liệu tham khảo cùng các công bố có liên quan đến nghiên cứu tôn giáo và nhân học tôn giáo của tác giả. Ngoài ra, tập hợp các thuật ngữ và khái niệm căn bản qua danh mục các các thuật ngữ nhân học tôn giáo giúp người đọc tra cứu các thuật ngữ chuyên môn một cách dễ dàng hơn.

PGS.TS Đinh Hồng Hải cho biết: “Cuốn sách này được hoàn thành với sự hỗ trợ vô cùng quan trọng của Khoa Nhân học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Để cuốn sách này được hoàn thành, còn có sự đồng hành của các bạn độc giả, các bạn đồng nghiệp ở trường đại học và viện nghiên cứu trong và ngoài nước cũng như các giảng viên và sinh viên ở trong và ngoài Đại học Quốc gia Hà Nội. Với năng lực có hạn của người viết đặt trong cái vô hạn của các tri thức về Tôn giáo tín ngưỡng, tác giả chỉ hy vọng cuốn sách này đóng góp ‘một viên gạch nhỏ’ để xây dựng một góc nhìn mới đối với khoa học nghiên cứu về Tôn giáo tín ngưỡng ở Việt Nam hiện tại cũng như trong tương lai, đó chính là nhân học tôn giáo”.

PGS.TS Đinh Hồng Hải.

Với mong muốn cuốn sách này có thể sử dụng rộng rãi cho nhiều bạn đọc ở trong và ngoài trường đại học, tác giả đã cố gắng đơn giản hóa các thuật ngữ chuyên biệt hay các vấn đề dễ gây tranh cãi. Thêm vào đó, tác giả đã ưu tiên sử dụng các ví dụ của Việt Nam để bạn đọc dễ hình dung các vấn đề có liên quan. Mặc dù vậy, cuốn sách này vẫn có rất nhiều nội dung và thuật ngữ cần phải chú thích, bình luận và thảo luận thêm, bởi vì có nhiều vấn đề khoa học ở đây chỉ có thể được xem xét trong một giai đoạn cụ thể bên cạnh các quan điểm mang tính cá nhân của nhà khoa học.

Để giải quyết các vấn đề nói trên, tác giả đã sử dụng thêm các hộp (box) và các ví dụ nghiên cứu trường hợp (case study). Ở mỗi chương sẽ có phần tóm tắt nội dung nhằm giúp cho người đọc có thể nắm được toàn bộ các vấn đề được nêu và so sánh với các nội dung chương khác trong cuốn sách này một cách có hệ thống.

Nội dung chính của sách Nhân học tôn giáo. Sách bao gồm 4 phần.

phần I: Nhập môn Nhân học tôn giáo, phần này được PGS.TS Đinh Hồng Hải viết 3 chương, nội dung là Tôn giáo và tín ngưỡng từ góc độ tôn giáo. Trong chương 1 này bao gồm 4 nội dung chính là Khái quát tôn giáo và tín ngưỡng từ góc nhìn Nhân học tôn giáo; Nhân học Tôn giáo là gì; Linh hồn, hồn ma và cái chết; Tang ma và mai táng.

Chương 2: Sự hình thành và phát triển của Nhân học tôn giáo. Chương 3: Các đặc trưng và tín ngưỡng của tôn giáo và tín ngưỡng từ góc nhìn Nhân học tôn giáo. Chương 4: Các nghiên cứu tôn giáo tín ngưỡng và sự phát triển của Nhân học tôn giáo ở Việt Nam.

Phần II: Khuynh hướng lý thuyết và phương pháp nghiên cứu trong Nhân học tôn giáo. Phần này bao gồm chương 5: Các khuynh hướng nghiên cứu trong Nhân học tôn giáo; Chương 6: Các lý thuyết trong Nhân học tôn giáo; Chương 7: Các phương pháp nghiên cứu trong Nhân học tôn giáo; Chương 8: Lựa chọn đề tài nghiên cứu; Chương 9: Đạo đức khoa học.

Phần III: Các đối tượng nghiên cứu trong Nhân học tôn giáo, phần này bao gồm chương 10: Các loại đối tượng nghiên cứu trong Nhân học tôn giáo; Chương 11: Phân loại các thiết chế tôn giáo, tín ngưỡng và cơ sở thờ tự; Chương 12; Những người thực hành tôn giáo chuyên nghiệp.

Phần IV: Tôn giáo tín ngưỡng trong xã hội loài người. Phần này bao gồm chương 13: Tác động xã hội của tôn giáo và tín ngưỡng; Chương 14: Thể chế với tôn giáo và tín ngưỡng; Chương 15: Biến đổi tôn giáo và đa tín ngưỡng.

Tôn giáo và tín ngưỡng là những thành tố đã hiện hữu trong đời sống văn hóa tinh thần của con người ngay từ buổi bình minh của lịch sử, dù có đức tin hay không, con người ở mọi xã hội, mọi nền văn hóa luôn tồn tại cùng cùng các tôn giáo tín ngưỡng. Ở khía cạnh này, tôn giáo tín ngưỡng đóng vai trò như một trong hai nhu cầu thiết yếu nhất của đời sống con người, đó là nhu cầu tinh thần (bên cạnh nhu cầu vật chất). Tôn giáo tín ngưỡng ở giai đoạn sơ khai được gọi bằng một cái tên chung là tôn giáo nguyên thủy (primitive religion).

Nghiên cứ tôn giáo hay tôn giáo học bao gồm nhiều lĩnh vực từ thần học, sử học đến triết học, văn học... Trong đó, Nhân học tôn giáo đóng vai trò là một trong những bộ môn quan trong nhất nghiên cứu tôn giáo tín ngưỡng trong khoa học xã hội và Nhân văn. Nếu không nói đến trải nghiệm và thực hành tôn giáo tín ngưỡng, ở Việt Nam, nghiên cứu tôn giáo tín ngưỡng dưới góc độ khoa học hàn lâm mới chỉ được hình thành khoảng một thế kỷ trước, cùng với sự hình thành và phát triển của Khoa học xã hội và Nhân văn ở Đông Dương. Đây cũng là giai đoạn nền khoa học Việt Nam tiếp cận các lý thuyết và phương pháp từ nền khoa học phương Tây.

Riêng môn Nhân học tôn giáo mới chính thức được đưa vào giảng dạy ở các cơ sở đào tạo của Việt Nam trong khoảng hơn hai thập niên qua. Mặc dù là một bộ môn khoa học tương đối mới mẻ nhưng Nhân học ton giáo lại có thể nghiên cứu rất nhiều vấn đề từ tôn giáo đến giả tôn giáo (pseudo religion), từ tín ngưỡng “phù thủy” xa xưa đến lên đồng và “chữa bệnh âm” hiện nay mà không bị hạn chế bởi các rào cản như “dị giáo” với thần học hay “phi logic” với triết học...

Vậy khoa học về nghiên cứu tôn giáo tín ngưỡng giải quyết vấn đề gì cho xã hội nói chung và cho Khoa học xã hội và Nhân văn nói riêng? Tôn giáo tín ngưỡng có ảnh hưởng như thế nào đối với văn hóa và con người Việt Nam? Nhân học tôn giáo có gì kgasc biệt so với cách tiếp cận nghiên cứu tôn giáo khác? Đây là những câu hỏi dễ đặt ra, nhưng không dễ trả lời được. Để trả lời những câu hỏi trên, PGS.TS Đinh Hồng Hải đã phải tham khảo nhiều giáo trình và các chuyên khảo của các học giả trong và ngoài nước, và tập hợp trong cuốn sách này Nhân học tôn giáo.

Nhân học tôn giáo vừa mới được xuất bản, nhưng đã được nhiều độc giả quan tâm,và đón đọc. Theo PGS.TS Đinh Hồng Hải cho biết: “Phải khẳng định rằng, nghiên cứu tôn giáo tín ngưỡng đã, đang và sec còn là một công việc lôi cuốn các nhà khoa học bởi chính ‘sức hút’ của đối tượng nghiên cứu này. Sức cuốn hút của nó đã đã tạo nên niềm đam mê của nhân loại hàng nghìn năm qua, chừng nào còn tồn tại con người trên Trái Đất, chừng đó tôn giáo tín ngưỡng còn ở lại và các nhà khoa học sẽ tiếp tục làm việc. Khoa học nghiên cứu về tôn giáo dù dưới góc nhìn của Nhân học, sử học, thần học, triết học, hay vật lý lượng tử cũng đều để giải quyết các vấn đề xã hội và văn hóa có liên quan đến đời sống tinh thần của con người”.

Vương Quốc Hoa