Ngoài công cụ lãi suất, chính phủ các nước đang chống lạm phát bằng cách nào?

Lịch sử đã ghi nhận nhiều công cụ giúp kiềm chế lạm phát. Một số đang được sử dụng lại và cải tiến, như lực lượng đặc trách về chuỗi cung ứng của Tổng thống Mỹ Biden, các chương trình trợ cấp năng lượng của EU, hay chương trình kiểm soát lạm phát toàn diện của Argentina.

Trong những thập kỷ gần đây, kinh tế học tuân thủ hai quy tắc chính là giá cả do thị trường quyết định và sử dụng chính sách tiền tệ để kiểm soát lạm phát. Tuy vậy, áp lực lạm phát sau các chương trình kích thích kinh tế lớn chưa từng có từ chính phủ và các ngân hàng trung ương nhằm thúc đẩy nhu cầu tiêu dùng sau đại dịch đã đặt ra nhiều thách thức mới.

Một mặt, không ai rõ việc tăng chi phí đi vay - như nhiều quốc gia đã và đang làm - có thể giải quyết các nguyên nhân gây ra lạm phát ở phía cung của các nền kinh tế, như gián đoạn vận chuyển hoặc thiếu nguyên liệu và lao động.

Mặt khác, từ quan điểm của các chính trị gia, mọi giải pháp đang bị tụt hậu so với thực tế khi thường phải mất ít nhất 6 tháng để việc một chính sách tiền tệ có hiệu lực. Vì vậy, ngay cả khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) tăng lãi suất vào cuối năm 2022 thì hiệu quả chỉ diễn ra vào năm 2023. Các cuộc thăm dò từ Mỹ đến Anh cho thấy người dân lo ngại giá cả sẽ leo thang, bất chấp nỗ lực từ các chính phủ.

Ở tầm vĩ mô, đại dịch đã khơi lại cuộc tranh luận về vai trò của các chính phủ trong nền kinh tế, mà lạm phát là một phần trong đó. Quan điểm phổ biến cho rằng để thị trường tự điều chỉnh là cách hiệu quả nhất để giá cả hàng hóa giảm. Nhưng cuộc khủng hoảng chuỗi cung ứng năm nay lại đặt ra câu hỏi về việc liệu tính hiệu quả và giá thấp có phải là cái giá phải trả cho sự ổn định hay thậm chí là an ninh quốc gia hay không?

Các cuộc thăm dò từ Mỹ đến Anh cho thấy người dân lo ngại giá cả sẽ leo thang, bất chấp nỗ lực từ các chính phủ.

Trợ cấp năng lượng

Giá năng lượng tăng vọt là một trong những yếu tố lớn nhất của lạm phát do đại dịch. Các chính phủ đang phải vào cuộc để kiểm soát tình hình.

Vấn đề về năng lượng có thể sẽ là chủ đề nổi bật trong cuộc họp gần nhất của các nhà lãnh đạo G20. Pháp có kế hoạch trợ cấp 100 euro cho những người có thu nhập thấp. Tây Ban Nha đã hứa sẽ giới hạn hóa đơn năng lượng cho các hộ gia đình và đang đánh thuế bất thường đối với một số nhà cung cấp dù vẫn không đồng ý áp đặt mức thuế thường xuyên cao hơn. Kenya đang giảm thuế xăng dầu và sử dụng quỹ bình ổn để giảm giá bán lẻ.

Các khoản trợ cấp trên không được coi là 'vũ khí' chống lạm phát bởi chúng không giảm mà chỉ chia sẻ chi phí theo một cách khác. Nhưng chúng giúp hạ nhiệt sự gia tăng tức thì các chi phí sinh hoạt, vốn được coi là lạm phát đối với hầu hết các nhà kinh tế học.

Ở các nước Mỹ Latinh, giá các loại khí hóa lỏng đặc biệt nhạy cảm vì được dùng để nấu ăn, nhất là với các hộ gia đình nghèo. Tổng thống Mexico Andres Manuel Lopez Obrador đang thành lập một công ty phân phối thuộc sở hữu nhà nước để bán nhiên liệu “với giá hợp lý” cho người dân. Nước này đã áp đặt giới hạn giá năng lượng ở một số khu vực.

Trong khi đó, thượng viện Brazil đã thông qua một chương trình trợ cấp để giúp khoảng 11 triệu gia đình mua khí đốt nấu ăn, một phần được tài trợ bởi cổ tức nhận được từ tập đoàn dầu khí Petrobras của nước này.

Giá lương thực

Ở các nước thu nhập thấp, giá lương thực tăng cao có thể gây ra khủng hoảng xã hội - và năm nay là năm giá lương phẩm tăng nhanh nhất trong một thập kỷ.

Một số quốc gia đang cố gắng tăng nguồn cung. Ngân hàng trung ương của Nigeria đang hỗ trợ nông dân các khoản vay lãi suất thấp để tăng sản lượng nông nghiệp. Nga, nước xuất khẩu lúa mì hàng đầu thế giới, cũng đang tìm cách cải thiện năng suất tại các trang trại - nhưng thừa nhận rằng việc này sẽ mất thời gian và nước này cũng đang hạn chế xuất khẩu để đảm bảo có đủ ngũ cốc cho thị trường trong nước. Các biện pháp kiểm soát giá lương thực bao gồm thuế xuất khẩu được điều chỉnh hàng tuần.

Cũng theo đuổi chính sách bình ổn giá cả trong nước bằng cách hạn chế xuất khẩu và tăng giá ở các thị trường nước ngoài là Argentina. Nước này đã cấm xuất khẩu thịt bò vào đầu năm nay.

Một số chính phủ khác lại tập trung vào cách phân phối và kinh doanh thực phẩm. Thổ Nhĩ Kỳ đang mở rộng mạng lưới các cửa hàng hợp tác xã và đã giao nhiệm vụ cho các quan chức điều tra tình trạng tăng giá tại các chợ đầu mối. Nước này cũng đã xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với ngũ cốc và đậu lăng, đồng thời đang nghiên cứu một hệ thống cảnh báo thời tiết sớm để phát hiện những nguy cơ đối với nguồn cung từ ngành nông nghiệp.

Kiểm soát giá hàng hóa

Argentina có một lịch sử lâu dài về các chính sách không chính thống nhằm kiềm chế giá cả. Tuy vậy, các chính sách này không hiệu quả khi Argentina liên tục nằm trong danh sách các nước có tỷ lệ lạm phát cao nhất thế giới. Tuy nhiên, gần đây Tổng thống Argentina Alberto Fernandez đã thực hiện một số biện pháp quyết liệt nhất để giảm chi phí sinh hoạt.

Trong tháng này, ông đã thông báo giảm giá đối với hơn 1.400 mặt hàng gia dụng cho đến sau lễ Giáng sinh, sau một cuộc đàm phán và thỏa thuận giá với các nhà cung cấp của các ngành công nghiệp có liên quan. Ông cũng ra lệnh cho các công ty sản xuất hết công suất.

Chuỗi cung ứng Tổng thống Biden đã nỗ lực trong nhiều tháng qua để giải quyết các nút thắt đang đẩy giá tiêu dùng lên cao và đe dọa tình trạng thiếu hụt hàng hóa trong dịp Giáng sinh. Nhà Trắng đã thành lập một lực lượng đặc trách về chuỗi cung ứng. Họ đã tìm cách thúc đẩy các cảng đang bị ùn tắc tăng thời gian làm việc, cấp nhiều giấy phép hơn cho các lái xe tải để giải quyết tình trạng thiếu lao động, tăng cường các hợp đồng môi giới thương mại cho các công ty như FedEx để mở rộng lịch trình vận chuyển.

Trung Quốc, nơi kế hoạch hóa tập trung đóng vai trò lớn hơn, hiện không phải chịu lạm phát tiêu dùng cao. Tuy nhiên, nước này lo ngại giá sản xuất tăng đột biến, đặc biệt là do khan hiếm than đá, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu điện. Cơ quan lập kế hoạch của Trung Quốc cho biết họ đang xem xét mức độ can thiệp khi thị trường “hoàn toàn lệch khỏi các nguyên tắc cơ bản về cung và cầu”. Các nhà chức trách Trung Quốc cũng cho mở một số kho dự trữ kim loại để giảm chi phí.

Trong khi đó, các nhà lãnh đạo châu Âu có một kế hoạch dài hạn hơn để giải quyết vấn đề chính đang gây ra lạm phát hiện nay là chất bán dẫn. Họ muốn sản xuất nhiều chất bán dẫn hơn ngay tại các nước ở châu Âu. “Không còn cách nào khác, các chính phủ buộc phải can thiệp để đạt được mục tiêu này”, Thủ tướng Italia Mario Draghi cho biết vào tuần trước.

Lam Vy (Theo Bloomberg)