Nghệ An: Phê duyệt chủ trương tu bổ, tôn tạo khẩn cấp di tích nghệ thuật tháp Xốp Lợt

Theo đó, xét đề nghị của Sở Văn hóa và Thể thao tại Công văn số793/SVHTT/ QLDSVH ngày 25/3/2024 về việc xin chủ trương và cấp kinh phí tu bổ, tôn tạo khẩn cấp di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh tháp Xốp Lợt, xã Mỹ Lý, huyện Kỳ Sơn. Ngày 26/3, UBND tỉnh Nghệ An đã ký Quyết định đồng ý chủ trương tu bổ, tôn tạo khẩn cấp công trình văn hóa này.

Tháp Xốp Lợt, xã Mỹ Lý, huyện Kỳ Sơn.

Tại quyết định này, UBND tỉnh Nghệ An cũng giao Sở Văn hóa và Thể thao đề xuất nguồn vốn, gửi Sở Tài chính thẩm định, tham mưu báo cáo UBND tỉnh xem xét quyết định; UBND huyện Kỳ Sơn lập và trình cơ quan có thẩm quyền phương án tu bổ, tôn tạo khẩn cấp để thẩm định, phê duyệt và tổ chức thực hiện.

Tháp Xốp Lợt tọa lạc tại xã biên giới Mỹ Lý, huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An. Tháp có kết cấu 3 phần gồm Đế tháp, thân tháp và đỉnh tháp. Tất cả kết cấu thành một khối lớn uy nghi, vươn cao như một mũi tên. Toàn bộ kiến trúc tháp được tạo bởi gạch thẻ xếp chồng lên nhau, ở giữa các viên gạch sử dụng một lớp vữa để kết dính. Gạch cao 0,07m; dài 0,2m; rộng 0,1m. Bao bọc phía ngoài của Tháp là lớp vữa bằng vôi, cát và nhiều vật liệu khác. Đế và thân tháp gồm 04 mặt quay về 4 hướng đông nam - tây nam - tây bắc - đông bắc. Chiều cao của Tháp (tính từ chân tháp đến đỉnh) là 21,91m. Điểm rộng nhất của tháp là 5,2m; Điểm nhỏ nhất của Tháp rộng 0,06m.

Đến nay vẫn chưa có tài liệu nào nói chính xác thời điểm xây dựng tháp Xốp Lợt. Theo sách Địa chí huyện Kỳ Sơn chép: “Có người cho rằng tháp được xây dựng vào năm 1008, có ý kiến cho rằng Tháp ra đời vào thế kỷ VII. Có ý kiến khẳng định ngọn Xốp Lợt có từ thời nhà Trần….Theo ý kiến của Hội kiến trúc Nghệ An, Tháp Xốp Lợt được xây dựng vào khoảng đầu thế kỷ XIII. Theo ý kiến các cụ cao niên người DTTS tại địa phương thì Tháp Xốp Lợt có thể được xây dựng vào cuối thời Lê…

Tháp Xốp Lợt là một khối lớn uy nghi, vươn cao như một mũi tên. Toàn bộ kiến trúc tháp được tạo bởi gạch thẻ xếp chồng lên nhau, ở giữa các viên gạch sử dụng một lớp vữa để kết dính. Gạch cao 0,07m; dài 0,2m; rộng 0,1m. Bao bọc phía ngoài của Tháp là lớp vữa bằng vôi, cát và nhiều vật liệu khác. Đế và thân tháp gồm 04 mặt quay về 4 hướng đông nam - tây nam - tây bắc - đông bắc. Chiều cao của Tháp (tính từ chân tháp đến đỉnh) là 21,91m. Điểm rộng nhất của tháp là 5,2m; Điểm nhỏ nhất của Tháp rộng 0,06m. Theo kiến trúc hiện nay, có thể tạm chia Tháp thành 3 bộ phận: Đế tháp, thân tháp và đỉnh tháp.

Đế tháp có kích thước cao 2,1m, rộng 5,2m x 5,2m được xây bằng gạch và vôi vữa. Đế tháp là một khối hộp xây gạch, với những ô hộc chìm phân bố đăng đối. Hiện nay đế tháp đã bị sụt lún về phía tây.

Thân tháp được cấu tạo nhỏ dần lên trên, cao 11,875m; Thân tháp có cấu trúc khá phức tạp, có thể chia thành 03 tầng, mỗi tầng lại được trang trí các hoa văn, họa tiết đan xen. Nhưng chủ đạo vẫn là các họa tiết hoa sen, hoa cúc, vân mây sóng nước. Các mặt cơ bản được trang trí khá giống nhau.

Tầng 1 (tính từ dưới lên): có kích thước: cao 3,56m. Tầng 01 hiện đã bị sập ở mặt phía Tây do tác động của con người, các lớp áo vữa phía ngoài gần như bị mất, chỉ còn lại một số dấu tích nhỏ.

UBND tỉnh Nghệ An đã ký quyết định đồng ý chủ trương tu bổ, tôn tạo khẩn cấp công trình văn hóa này.

Theo Kết quả kiểm kê năm 1964, 1972, 1996, 2015 lưu tại Ban quản lý Di tích Nghệ An và truyền ngôn của nhân dân trong vùng cho biết: Khi xưa tại di tích còn lưu giữ nhiều tượng phật. Tuy nhiên hiện nay, chỉ còn 01 bức tượng Phật Thích Ca Mâu Ni mang phong cách Lào, đang lưu giữ tại nhà văn hóa bản Yên Hòa, xã Mỹ Lý.

Mặc dù có nhiều ý kiến về niên đại xây dựng của Tháp những đến hiện nay vẫn chưa có công trình nghiên cứu khoa học cụ thể nào để xác định thời gian xây dựng Tháp.

Hiện nay tháp Xốp Lợt đã trở thành công trình văn hóa Phật giáo đặc biệt ở miền Tây Nghệ An, ghi dấu ấn về sinh hoạt tín ngưỡng phật giáo của đồng bào các DTTS ở khu vực biên giới nước ta. Cùng với những thăng trầm của thời gian, hiện công trình đã xuống cấp nghiêm trọng. Trước tình trạng đó, UBND tỉnh Nghệ An đã đồng ý chủ trương tu bổ, tôn tạo khẩn cấp di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh tháp Xốp Lợt.

Sự tồn tại của Tháp Xốp Lợt là minh chứng quan trọng khẳng định Kỳ Sơn nói riêng, Nghệ An nói chung đã từng là một trung tâm Phật giáo trong lịch sử. Tháp là công trình cộng đồng, kết nối cư dân bản địa, là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của người dân địa phương. Hiện nay, di tích đang xuống cấp nghiêm trọng, vì vậy cần xây dựng các giải pháp để tu tổ, tôn tạo, đồng thời tổ chức Hội thảo khoa học, đánh giá khảo cổ để nghiên cứu sâu hơn các giá trị và niên đại của tháp Xốp Lợt.

Nguyễn Công