Một cuộc đời đã đi qua
Buổi chiều, ba đi làm về. Vào bàn ăn, vừa mở lồng bàn, ba đã reo: Trời! Nội cho cả nhà ăn những chi mà ngó đã thấy ngon thế ni. Nghe tiếng ba, Hiệp và Khuê, đứa mười lăm, đứa mười hai đang ở ngoài phòng học liền chạy vô. Trên bàn ăn, như có phép lạ, hiện lên 6 đĩa bánh trôi, 6 chén bánh chay, tất cả đều trắng phau.
Nội cười hiền hậu: Thế mấy ba con không biết hôm nay là ngày tết Hàn thực hỉ? - Hoan hô nội! - Mấy ba con ăn đi. Lát nữa đến lượt ông, bà và má mấy đứa với bé Mi. Khuê láu táu: Nội ơi, thế nội làm lấy ạ? - Ừ, nội mua bột về. Còn đường thì ba cháu hồi đi Quảng Ngãi các bạn cho hãy còn. Làm hai loại bánh này dễ không mà.
Ấy là ngày mồng ba tháng ba âm lịch, tết bánh trôi bánh chay. Còn sáng nay vừa từ trên giường bước xuống, ba đã chun mũi hít hít: Mùi chi mà thơm thơm, cay cay và say say thế hỉ? Thì ra từ mấy hôm nay nội đi chợ về mua một cân gạo nếp cẩm chỉ giã chứ không xay, nấu chín, tãi ra để nguội rồi rắc men lên, ủ vào rá lót lá chuối hơ lửa, giấu kín trong bếp. Và bây giờ là rượu nếp cẩm đang tỏa hương.
Minh họa: S.H
- Nào, cả nhà. Hôm nay là ngày tết Đoan ngọ. Rượu nếp đây. Mận đây. Mỗi người ăn một chén con rượu nếp và một quả mận trước khi mặt trời mọc để giết sâu bọ. Để cho nó sạch ruột theo như ông bà ta dạy.
Nghe nội nói, ba rưng rưng:
- Chết thôi! Con và mẹ mấy đứa nhỏ bận bù đầu. Chẳng còn biết đến thời gian nữa! Không có nội làm sao có được cái tết này. Làm sao lũ trẻ biết được bao nhiêu điều tốt đẹp của dân tộc, đất nước!
Nghe ba nói vậy, nội cười:
- Nội già rồi, nội chỉ biết có vậy thôi!
Thế đấy! Tháng ba trời đang oi nồng bỗng nhiên trở lạnh. Nhờ có nội nên mới biết: "Nàng Bân may áo cho chồng. May ba tháng ròng mới trọn cửa tay". Vì vậy, trời thương nên đổ lạnh để nàng có cớ đem áo cho chồng mặc. Có nội, ngày rằm hay mồng một, trên bàn thờ có đĩa xôi gấc đỏ tươi và hương thơm bay tỏa khắp nhà. Nội là sợi dây nối với các phong tục lễ hội cổ truyền. Nội thắp hương đều đặn trên bàn thờ tổ tiên. Sáng thứ Bảy, ba má hai đứa trẻ còn ngủ, nội đã cầm chổi quét ngõ cùng bà con khu dân cư. Giấy chứng nhận Gia đình văn hóa có được là nhờ nội. Có nội, có tết mồng ba tháng ba, tết mồng năm tháng năm. Có nội, tháng tám ta trên sân thượng, trong nắng hanh vàng rười rượi, củ cải nội mua về xắt ra, đang héo dần phơi, muối để dành tết ăn.
Gia đình bé Mi là gia đình gương mẫu. Năm nào cũng được xã, huyện biểu dương. Điều đó thể hiện trước hết là ở phòng khách. Phòng khách rộng chừng chín mét vuông. Ba bề là tường, tường nào cũng chi chít giấy khen, bằng khen. Bằng khen sáng loáng ô kính. Giấy khen xanh đỏ tím vàng đủ màu. Có cái đã bạc màu theo thời gian. Có cái ép nhựa, giấy trắng bóng.
“Kỷ lục” bằng khen, giấy khen là ba. Ba có Huân chương Kháng chiến chống Mỹ. Ba là kỹ sư cơ khí, đã nhiều năm là chiến sĩ thi đua ngành công nghiệp, nhiều năm là kiện tướng sáng kiến. Có cả bằng khen của Chính phủ Lào vì có thời gian ba sang đó làm chuyên gia. Má cũng chẳng kém, vì má có đến chục cái bằng khen. Má là cô giáo dạy giỏi, là phụ nữ gương mẫu; lại có lần đoạt giải nữ công gia chánh và giải nhất môn cầu lông. Con cháu trong nhà thì kể từ khi anh Hiệp học lớp 10, em Khuê học lớp 7 cũng có 7, 8 cái bằng khen, giấy khen học sinh giỏi, kiện tướng cờ vua, giải nhất kỳ thi Toán toàn huyện. Nhỏ nhất nhà là bé Mi. Bé Mi 5 tuổi đang học mẫu giáo, ngoài phiếu bé ngoan còn có đến 5, 6 cái giấy khen. Khách đến chơi, ai cũng ngắm nghía từng chiếc giấy khen, bằng khen với vẻ ngưỡng mộ không che giấu. Ba mảng tường trong phòng khách là niềm tự hào của cả gia đình; cũng là nơi nội hằng ngày lau chùi, tu sửa cho ngay ngắn, sạch sẽ.
Một hôm thấy nội cầm cái phất trần phủi bụi những chiếc bằng khen, giấy khen, huân chương, huy chương của cả nhà, bé Mi bỗng kêu thật to và cả nhà cùng giật mình ngơ ngác hết nhìn nội lại nhìn nhau. Bé Mi đã phát hiện ra một điều lạ và hết sức chính xác: Cả nhà ai cũng có giấy khen, bằng khen. Chỉ có nội là không!
Chính nội cũng giật mình. Nhưng liền đó nội cười: Nội có thành tích chi mà khen với thưởng! Rồi nội nhìn mọi người âu yếm và như là trần tình: Sáu bảy mươi năm nay, nội vẫn chỉ là nội. Ông đi bộ đội thì nội ở nhà nuôi con rồi nuôi cháu. Còn trẻ thì nội đi cày, đi cấy. Có tuổi thì nội trông nom vườn tược, nuôi con gà, con heo. Bây giờ đã gần tám mươi thì nội ở nhà quét quáy, dọn dẹp, trông nhà trông cửa. Hằng ngày, nội chỉ có mỗi việc là sáng đưa bé Mi đi học, chiều đón bé Mi về. Công ty điện, nhà máy nước đến thu tiền thì nội đóng. Buổi chiều, nội ra chợ mua bìa đậu, lạng thịt, nấu bữa cơm cho cả gia đình ăn. Tối, đại diện khu dân cư gọi thì nội đi họp thay cho cả nhà. Vậy thôi! Nội có công tích chi mà có giấy khen, bằng khen. Nếu khen thưởng nội thì hóa ra phải khen cả chục triệu người à!
Năm nội 58 tuổi, có người xem đường chỉ tay nội, nói: Nếu nội vượt được cái hạn 59 tuổi thì sẽ sống đến 90 tuổi. Chả hiểu vận hạn thế nào, năm nội 59 tuổi có thấy ốm đau, tai nạn gì đâu. Qua tuổi 60, ngoảnh đi ngoảnh lại, một năm ba vụ lúa không bỏ qua một ngày cấy cày, gặt hái, nội vào tuổi 70 từ lúc nào. Chẳng nhức đầu, xổ mũi chứ đừng nói là ốm đau phải uống thuốc, phải nằm viện. Tới gần 80 tuổi nội vẫn còn đi cấy, đi gặt, chỉ không gồng gánh được thôi. Con cháu ngăn cản mãi nội mới chịu ở nhà trông nom nhà cửa, nuôi heo, nuôi gà. Kính lão đắc thọ, Nhà nước tặng nội một cái áo vàng, một chiếc khăn vàng. Không có lương hưu, Nhà nước mỗi tháng trợ cấp cho nội theo chế độ. Nhận tiền thì nội đưa cho ba. Ba bảo: Nội giữ lấy mà tiêu. Nội nói: Không! Để cho trẻ con chúng nó đóng tiền học thêm. Ba nói: Con lo đủ cho các cháu rồi. Nội nói: Tôi cũng có ối rồi! Thì ra, nay bán buồng chuối, mai bán đám rau khoai… được đồng nào nội đã dành dụm lại. Nội nói “có ối”, nhưng là bao nhiêu thì nội không nói.
Thấm thoắt nội đã gần 90 tuổi. Nội vẫn khỏe. Vẫn chẳng biết ốm đau là gì. Vẫn chẳng uống qua một viên thuốc B1. Vẫn không ăn sáng, vẫn ngày hai bữa cơm rau. Các nhà khoa học về dinh dưỡng đến thăm, hỏi nội: Bí quyết gì mà nội khỏe thế? Nội bảo: Tôi không biết. Hỏi tiếp: Nội ăn uống thế nào? Nội chưa kịp trả lời thì Hiệp, Khuê và bé Mi đã nhao nhao: Nội ăn tiết kiệm lắm. Chỉ tinh dưa cà thôi. Mà mặn khiếp. Mọi người cười: Giếng đâu thì dắt anh ra. Kẻo anh chết khát vì cả nhà em. Các nhà khoa học nói: Nội ăn nhạt đi nhé. Với lại, nội già rồi, cần ăn đủ chất, đừng tiết kiệm quá. Nội bảo: Ăn thế nào từ bé đã quen miệng rồi. Với lại, giờ không như con cháu; con cháu chúng ăn năm làm ra mười, mình ăn bao nhiêu là mất bấy nhiêu, không làm thêm được cái chi. Ba làu bàu: Nội lao động gần một thế kỷ rồi còn chưa đủ hay sao! Nội chẳng nói gì và đâu vẫn hoàn đấy.
Đầu năm nay nội đã sang tuổi 95. Sau tết, nội gọi ba lại, nói: Má tính nếu má nằm xuống thì cũng đủ tiền mua cỗ hậu sự và thuê thợ kèn rồi, các con khỏi phải lo. Ba gạt đi: Má nói gở cái gì thế! Nội cười: Ừ thì cứ phòng xa thế! Chiều ấy, nội cầm cuốc vun mấy gốc cây ở ngoài vườn, vãi bắp cho đàn gà ăn, rồi đun một nồi nước lá xả, tắm gội thật lâu. Sau đó, nội pha một ấm chè đặc, ngồi uống, rồi đi nằm. Đến bữa, con cháu gọi, nội nói vẫn còn no, không ăn.
Sáng hôm sau, ba vào buồng vắt màn cho nội, sờ chân tay nội thì thấy đã bắt đầu lạnh. Nội đã đi về cõi khác lặng lẽ, thanh thản. Con cháu làm đám tang cho nội, tính ra không phải bỏ thêm đồng nào. Cỗ ván 2 triệu đồng. Đám thợ kèn quý nội không nhận tiền công. Lễ tang ăn uống mất 1 triệu đồng nữa. Còn vài triệu đồng mọi người tính đem đi gửi tiết kiệm lấy lãi để xây mộ và hằng năm cúng giỗ nội. Một đời người đã đi qua, lặng thầm giản dị, chẳng phiền hà ai!
