Lời giải nào cho những thách thức hiện nay của ngành điện?

Nhân viên EVN kiểm tra vận hành thiết bị điện. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Trong những ngày gần đây, tình trạng gián đoạn nguồn cung điện đã xảy ra, gây ảnh hưởng đến sản xuất của doanh nghiệp và đời sống người dân.

Theo lãnh đạo Bộ Công Thương, từ tháng 5 đến nay, do tình trạng nắng nóng kỷ lục đã xảy ra tại nhiều địa phương trên cả nước và diễn biến khó lường, dự kiến tiếp tục kéo dài trong một thời gian nữa, từ đó làm tăng nhu cầu tiêu thụ điện.

Trong khi đó, lưu lượng nước về các hồ thủy điện, đặc biệt là các hồ ở phía Bắc rất thấp gây ảnh hưởng lớn cho việc cung ứng điện mùa khô năm 2023, nhất là cuối tháng Năm vừa qua khi nguồn than nhập khẩu về chậm hơn so với nhu cầu cho sản xuất điện.

Cung ứng điện: Ba thách thức chính

Theo các chuyên gia, thách thức lớn nhất trong hệ thống điện hiện nay là tại miền Bắc hầu như không có nguồn điện mới nên đang phải truyền tải cao từ các nguồn điện dư thừa ở khu vực miền Trung và miền Nam ra miền Bắc.

Nguồn điện gần đây nhất được huy động là Nhiệt điện Thái Bình 2 với công suất 1.200MW. Mặc dù vậy, đường dây truyền tải từ Nam ra Bắc cũng chỉ có giới hạn. Có những thời điểm vẫn phải truyền tải tới 2.600MW, trong khi để lưới truyền tải vận hành an toàn chỉ quanh mức 2.200MW.

Theo ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Năng lượng và Phát triển xanh, đây sẽ là khó khăn rất lớn trong một vài năm tới khi có sự mất cân đối giữa nguồn cung ứng điện và nhu cầu phụ tải từng khu vực.

Các nhà máy thủy điện vận hành phát điện bằng lưu lượng nước về nhưng hiện nay, một số nhà máy phải dừng để đảm bảo an toàn cho tổ máy khi vận hành với lưu lượng và cột nước thấp dưới thiết kế, không thể đáp ứng việc phát điện theo quy trình vận hành hồ chứa tại thời kỳ này.

Bên cạnh đó, việc cung ứng các nguyên liệu truyền thống như than, khí cũng gặp nhiều khó khăn, khó để đàm phán mua điện Trung Quốc với mức giá hợp lý vì bản thân Vân Nam (Trung Quốc) cũng đang thiếu điện.

Một số tổ máy nhiệt điện than ở miền Bắc như Phả Lại, Vũng Áng, Nghi Sơn 2, Thái Bình 2 vừa bị sự cố phải khắc phục khi nước làm mát cho lò hơi nóng theo thời tiết khiến công suất phát điện của các nhà máy này giảm đi.

Về điện nhập khẩu, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đặng Hoàng An cho biết tổng sản lượng điện nhập khẩu hằng năm chỉ hơn 10 triệu kWh/ngày, chưa tới 1,3% sản lượng điện toàn quốc; trong đó nhập từ Lào theo hiệp định liên Chính phủ khoảng 7 triệu kWh/ngày, mua của Trung Quốc từ năm 2005 với sản lượng 4 triệu kWh/ngày.

Về lý do nhập khẩu điện, theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), năng lượng tái tạo thời gian qua phát triển mạnh nhưng chủ yếu chỉ nằm ở khu vực miền Trung và miền Nam, trong khi khó khăn về cung cấp điện trong một số thời điểm lại diễn ra ở miền Bắc. Đồng thời, do giới hạn về mặt kỹ thuật để bảo đảm vận hành an toàn các đường dây truyền tải điện 500kV Bắc-Nam nên các nguồn điện bổ sung ở miền Trung và miền Nam cũng không hỗ trợ được cho miền Bắc.

Thêm nữa, tiến độ hàng loạt các dự án nguồn điện khu vực phía Bắc đưa vào chậm so với quy hoạch điện đã được phê duyệt trước đó đã gây áp lực đến cung cấp điện.

Thách thức thứ hai của ngành điện thủ tục đầu tư các dự án điện rất chậm, có dự án trình 1-3 năm chưa được duyệt. Để xây dựng một dự án điện không hề đơn giản, có lẽ nhanh nhất trong triển khai đầu tư là dự án điện mặt trời, chỉ dưới 1 năm, nhưng dư địa cho các dự án điện mặt trời tập trung đã không còn nhiều do các rào cản liên quan đến vấn đề đất đai.

Trong Quy hoạch điện VIII mà Chính phủ vừa phê duyệt đã có sự điều chỉnh cho vấn đề này. Thay vì thúc đẩy xây dựng quá nhiều dự án điện tập trung, Quy hoạch đã ưu tiên phát triển điện mặt trời phân tán tại mái nhà cho nhu cầu tiêu dùng, góp phần giảm tải các dự án điện cần thực hiện trong 2-3 năm tới.

Việc thỏa thuận hòa lưới điện, mua bán điện phải đảm bảo các yếu tố kỹ thuật và hiệu quả kinh tế. Trong tương lai, nếu tăng tỷ trọng sản lượng điện tái tạo thì sẽ có cả nghìn bài toán đầu tư đấu nối, truyền tải và ổn định lưới điện cần phải giải quyết.

Thách thức thứ ba của ngành điện hiện nay chính là thực hiện chính sách giá điện bảo đảm tính đúng, tính đủ theo cơ chế thị trường và tạo nguồn lực tài chính để tái đầu tư cho nguồn và lưới điện.

Từ năm 2013, Chính phủ đã ban hành Quyết định 63/2013/QĐ-TTg quy định về lộ trình, các điều kiện và cơ cấu ngành điện để hình thành và phát triển các cấp độ thị trường điện lực tại Việt Nam; trong đó quy định từ năm 2015 đến 2016 thực hiện thị trường bán buôn cạnh tranh thí điểm, từ 2017 đến năm 2021 thực hiện thị trường bán buôn điện cạnh tranh hoàn chỉnh, từ năm 2021 đến 2023 thực hiện thị trường bán lẻ điện cạnh tranh thí điểm, từ sau năm 2023 thực hiện thị trường bán lẻ cạnh tranh hoàn chỉnh. Luật Điện lực ban hành năm 2004 cũng đã quy định rõ về thị trường điện bán lẻ cạnh tranh.

“Đây chính là phương sách xử lý tắc nghẽn và phức tạp về thiếu điện và lỗ lớn. Tất cả các loại hàng hóa đều theo thị trường, riêng giá điện không theo thị trường nên hai bên mua bán thường xảy ra vướng mắc về giá. Đầu vào liên tục tăng giá còn đầu ra vài năm mới được tăng chút ít là trái với quy luật thị trường," ông Đào Văn Hưng, nguyên Chủ tịch EVN nhận xét.

Theo ông Đào Văn Hưng, từ khi có Luật Điện lực cách đây 19 năm và Quyết định 63 của Thủ tướng Chính phủ đến nay đúng 10 năm, cơ quan tham mưu vẫn chưa soạn thảo xong quy định, hướng dẫn thực hiện trong khi hơn 70 quốc gia có thị trường điện, có nước hình thành thị trường điện gần 100 năm. Riêng Philippines có chỉ số điện lực thấp hơn Việt Nam mà đã có thị trường điện từ lâu.

“Khi có thị trường điện thì thuận mua vừa bán. Nhà máy sản xuất điện nào bán giá đắt thì sẽ phải đóng cửa. Giá điện sẽ dao động và dần về giá hợp lý. Nhà đầu tư có lợi nhuận sẽ thu hút đầu tư mạnh mẽ hơn, không lo thiếu điện," nguyên Chủ tịch EVN chia sẻ.

Giải pháp về cung ứng điện: Cần thực hiện đồng bộ

Tại Thông báo số 185/TB-VPCP ngày 19/5/2023 của Văn phòng Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã có chỉ đạo về việc bảo đảm cung ứng điện mùa khô năm 2023, trong đó yêu cầu tuyệt đối không để xảy ra thiếu điện cũng như lưu ý các giải pháp cụ thể khắc phục các khó khăn phát sinh trong thời gian qua.

Tại cuộc họp về tình hình cung ứng điện mùa khô năm 2023 vừa được tổ chức mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà yêu cầu khắc phục ngay sự cố các nhà máy nhiệt điện than để đưa vào vận hành sớm nhất có thể.

Đối với khó khăn về bảo đảm cung ứng điện hiện nay, nhất là đối với miền Bắc cần được các cấp, ngành, cơ quan, đơn vị liên quan, đặc biệt là EVN, Bộ Công Thương phối hợp thực hiện các giải pháp kịp thời, hiệu quả, trong đó lưu ý một số nhiệm vụ, giải pháp.

Cụ thể, EVN, PVN, TKV và các cơ quan liên quan tiếp tục thực hiện các giải pháp phù hợp đã được Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo tại Thông báo số 185/TB-VPCP ngày 19/5/2023, lưu ý không được để xảy ra thiếu nhiên liệu cho phát điện trong lúc khó khăn về cung ứng điện.

Chủ đầu tư các nhà máy nhiệt điện than đang bị sự cố cần tập trung thực hiện các biện pháp khắc phục ngay để đưa vào vận hành sớm nhất có thể.

EVN phải tập trung nghiên cứu, thực hiện đồng bộ các giải pháp về cung ứng điện, đặc biệt là việc thực hiện đạt hiệu quả cao nhất các biện pháp về tiết kiệm điện; xây dựng các kịch bản điều hành cung ứng điện theo hướng dẫn của Bộ Công Thương, kể cả kịch bản thiếu nguồn điện phải điều tiết cắt giảm điện và tổ chức thực hiện bảo đảm công bằng, công khai, đúng quy định, giảm thiểu tác động đến hoạt động sản xuất và đời sống của nhân dân.

Nhân viên ngành điện ghi chỉ số côngtơ của khách hàng. (Nguồn: Vietnam+)

Bộ Công Thương hướng dẫn EVN xây dựng các kịch bản điều hành cung ứng điện của hệ thống điện quốc gia, đặc biệt là của hệ thống điện miền Bắc trong giai đoạn khó khăn thiếu điện cục bộ, bảo đảm theo đúng quy định.

Đối với kịch bản thiếu nguồn điện và phải điều tiết cắt giảm điện, cần có các biện pháp bảo đảm cung ứng điện đối với các sự kiện chính trị-xã hội trọng đại, quan trọng và các khách hàng sử dụng điện quan trọng không thể thiếu điện, đồng thời hướng dẫn về điều tiết cắt giảm điện đảm bảo công bằng, công khai, đúng quy định.

Phó Thủ tướng yêu cầu tập trung nghiên cứu, hướng dẫn hoặc đề xuất cấp có thẩm quyền trong tháng Sáu này về các cơ chế chính sách đồng bộ, phù hợp với quy định của pháp luật để triển khai điện mặt trời áp mái phục vụ mục đích tự sản tự tiêu (nghiên cứu đối với các cơ quan nhà nước, lực lượng vũ trang, đơn vị sự nghiệp, trường học, bệnh viện, nhà dân…), bảo đảm hiệu quả, góp phần giảm khó khăn về cung ứng điện trong thời gian tới.

Phó Thủ tướng yêu cầu thực hiện rà soát, kiểm tra ngay đối với các nhà máy nhiệt điện than đang bị sự cố và yêu cầu các chủ đầu tư phải thực hiện ngay các biện pháp khắc phục để đưa vào vận hành sớm nhất có thể.

Đối với các nhà máy nhiệt điện có thời gian sự cố kéo dài (trên 2 năm) và không thể đưa vào vận hành trong tháng Sáu này, kiến nghị các cơ quan chức năng thực hiện công tác thanh tra để xác định rõ nguyên nhân và trách nhiệm cụ thể.

Theo ông Hà Đăng Sơn, trong thời gian tới, khi triển khai Quy hoạch điện VIII, phải có kế hoạch đồng bộ. Đây không chỉ là trách nhiệm của Bộ Công Thương mà còn là trách nhiệm của nhiều bộ, ngành khác trong câu chuyện xây dựng toàn bộ chuỗi giá trị từ sản xuất, lắp đặt, bảo trì, bảo dưỡng… cũng như có thể hướng tới vấn đề xuất khẩu công nghệ, xuất khẩu điện như trong Quy hoạch điện VIII.

Song song với việc phát triển hệ thống điện thì trước mắt, việc tiết kiệm điện vẫn phải trở thành ý thức thường trực đối với toàn xã hội.

Tại Chỉ thị số 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường tiết kiệm điện giai đoạn 2023-2025 và các năm tiếp theo, Thủ tướng yêu cầu trong giai đoạn 2023-2025 và các năm tiếp theo, cả nước phải phấn đấu hằng năm tiết kiệm tối thiểu 2% tổng điện năng tiêu thụ; giảm tổn thất điện năng trên toàn hệ thống điện dưới 6% vào năm 2025./.

(Vietnam+)