Kinh nghiệm phòng chống tác hại thuốc lá của quốc tế

Gánh nặng do thuốc lá

Theo đánh giá của Tổ chức Y tế Thế giới, hút thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây ra tử vong trên thế giới. Sử dụng thuốc lá gây ra 25 căn bệnh trong đó có nhiều bệnh nguy hiểm như: ung thư phổi, ung thư thanh quản, ung thư miệng, dạ dày, bàng quang, tụy....

Hệ lụy của viêc sử dụng thuốc lá còn làm gia tăng đói nghèo do: Thứ nhất, ở các hộ gia đình nghèo sử dụng thuốc lá lấy đi một phần ngân sách hộ gia đình mà lẽ ra đã có thể dùng cho những tiêu dùng thiết yếu như lương thực, thực phẩm, giáo dục, mua sắm tư liệu sản xuất, là những điều kiện cần thiết giúp họ giảm nghèo.

Thứ hai, người nghèo sử dụng thuốc lá cũng dễ mắc bệnh hơn do điều kiện dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe hạn chế. Khi mắc bệnh, do áp lực kinh tế, họ thường có xu hướng bỏ qua những dấu hiệu sớm của bệnh và chỉ quan tâm khi mọi chuyện đã trở nên quá muộn. Việc điều trị các bệnh như ung thư, tim mạch ở giai đoạn muộn thường có kết quả rất hạn chế, vô cùng tốn kém và thường vượt quá khả năng kinh tế của phần lớn các bệnh nhân nghèo.

Thứ ba, sự suy giảm khả năng lao động, sự thiếu vắng lực lượng lao động chính do ốm đau và/hoặc mất sớm khiến cho thu nhập của các hộ gia đình này ngày càng suy giảm, gánh nặng cơm áo rơi vào phụ nữ và trẻ em. Những đứa trẻ trong những gia đình này sẽ phải bỏ học để bắt đầu lao động kiếm sống từ rất sớm và một vòng xoắn nghèo đói mới lại bắt đầu.

Một trong những tác động tức thời của việc tăng thuế là sẽ khiến một bộ phận những người hút thuốc bỏ thuốc, ngăn cản những người bắt đầu hút thuốc đặc biệt là thanh thiếu niên và người nghèo (do nhạy cảm với giá như đã nêu trên). Do đó, tăng thuế thuốc lá có thể làm giảm mức độ bệnh tật và tỷ lệ tử vong liên quan đến thuốc lá, giảm đói nghèo. Và do đó, tăng thuế còn góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong tương lai của đất nước và cải thiện năng suất lao động.

Kinh nghiệm nước ngoài

Thái lan: Trong giai đoạn 1994-2012, Chính phủ Thái Lan thực hiện 10 lần tăng thuế, thuế TTDB thuốc lá của Thái Lan đã tăng từ 65% lên 87% (nếu áp dụng cách tính của Việt nam, thì mức thuế 87% trên giá bán lẻ của Thái Lan hiện nay tương đương 567% thuế theo giá xuất xưởng của Việt Nam). Lợi ích Quốc gia này đạt được đó là: Tỷ lệ hút thuốc ở nam giới giảm từ 59% năm 1991 xuống 41,6% năm 2011. Thu ngân sách chính phủ tăng ba lần (từ 20 tỷ Bath năm 1994 lên gần 60 tỷ Bath năm 2012), trong khi đó sản lượng nội địa vẫn dao động khoảng 2 tỷ bao/năm. Ước tính số ca tử vong sớm tránh được từ việc áp dụng chính sách thuế là khoảng 300 nghìn ngườitrong giai đoạn 1991 – 2026.

Phillipines: Năm 2012, chính phủ Philiipines tiến hành cải cách chính sách thuế, theo đó, đặt ra lộ trình để thống nhất môt mức thuế vào năm 2017 và tăng mạnh thuế với các sản phẩm thuốc lá trong năm năm tới và từ 2018 điều chỉnh thuế hàng năm với mức tăng 4%. Nhờ có cải cách thuế, ngân sách dành cho y tế năm 2014 đã tăng 57% so với mức năm 2013 và số tiền đó giúp chính phủ tăng số hộ nghèo được hưởng bào hiểm y tế từ 5,2 triệu lên 14,7 triệu gia đình.

Nam Phi: trong các năm 1961-1990 khi giá thuốc lá liên tục giảm, tiêu dùng thuốc lá ở quốc gia này đã gia tăng nhanh chóng từ mức 517 triệu bao lên 1.868 triệu bao. Khi chính phủ tiến hành cải cách thuế giá thuốc lá bắt đầu gia tăng liên tục từ 1990-2010 thì tiêu thụ thuốc lá cũng giảm xuống 1.272 triệu bao.

Thổ Nhĩ Kỳ thực hiện 3 lần tăng thuế và tăng mức sàn thuế đơn vị vào 2005, 2010 và 2011, giá thuốc lá giai đoạn này đã tăng 195%, những lợi ích mà quốc gia này thu được là:Mức tiêu thụ thuốc lá giảm từ 106,7 tỷ điếu năm 2005 xuống còn 90,8 tỷ điếu vào năm 2011; Doanh thu từ thuế thuốc lá của chính phủ tăng 124% (từ 7,1 tỷ Lira năm 2005 lên 15,9 tỷ Lira năm 2011; Ước tính cho thấy tăng giá thuốc lá năm 2010 làm giảm số người hút thuốc tới 590.000 người và cứu sống 340.000 người.

Pháp: Kinh nghiệm của Pháp cho thấy, trong giai đoạn 1980-2010, giá tương đối của thuốc lá đã tăng 300%, mức tiêu thụ thuốc lá bình quân trên nam giới trưởng thành đã giảm một nửa, thu ngân sách của chính phủ tăng hai lần và tỷ lệ tử vong do ung thư phổi ở nam giới trưởng thành giảm rõ rệt.

Với Việt Nam, chúng ta cũng đã điều chỉnh thuế về một mức năm 2006 và tăng thuế năm 2008, thực tế đã chứng minh tiêu dùng thuốc lá giảm vào năm 2008 (3.897 triệu bao năm 2007 xuống còn 3,571 triệu bao năm 2008, trong khi doanh thu thuế thu được từ 2008 cao hơn so với 2007 là hơn 1.000 tỷ đồng.

Khánh Ngọc