Khu nhà nguyên vẹn thần kỳ giữa biển lửa

Khu phố Botania ở thành phố Quilpúe, Chile, được bảo vệ bởi chương trình phòng chống hỏa hoạn thí điểm với sự hỗ trợ kinh phí từ USAID. Ảnh: Washington Post.

Dọc ngọn đồi, trên đường tới các khu dân cư, mọi thứ bao trùm màu tro tàn. Một bên đường là những ngôi nhà cháy đen và xác cây cối trơ trụi. Xa hơn nữa là cột khói bốc lên từ vườn thực vật quốc gia Chile.

Không khí vẫn còn ngột ngạt mùi của trận cháy rừng lịch sử khiến ít nhất 131 người thiệt mạng, phá hủy hàng nghìn ngôi nhà ở vùng ven biển Valparáiso và khiến quốc gia Andes này chìm trong tang tóc, theo Washington Post.

"Đáng kinh ngạc"

Tuy nhiên, trên đỉnh đồi, một cảnh tượng tưởng như không có thật nổi lên. Giữa sa mạc tro tàn và bồ hóng này, một khu dân cư trụ vững đáng kinh ngạc.

Khu phố Botania lấp lánh trên đỉnh đồi, những dãy nhà sơn màu rực rỡ ngay ngắn, nguyên vẹn. Những chiếc ôtô nằm im lìm trên những con đường không có tro bụi.

Việc cộng đồng gồm khoảng 80 ngôi nhà này bằng cách nào đó đã thoát khỏi "lưỡi hái tử thần" của vụ hỏa hoạn kinh hoàng nhất trong lịch sử Chile trở thành câu chuyện lan truyền mạnh mẽ trên mạng xã hội và truyền thông. Sự sống sót khó tin gây kinh ngạc và thậm chí không ít người vẫn không dám tin.

"Đáng kinh ngạc!", trang El Reporte Diario sửng sốt.

"KỲ TÍCH NÀY ĐẾN TỪ ĐÂU?”, trang CHV Noticias sốt sắng.

Câu chuyện về cách Botania sống sót kỳ diệu giữa biển mất mát đặc biệt thu hút sự quan tâm giữa lúc giải pháp và biện pháp phòng ngừa khả thi đang là mối quan tâm chung của cả quốc gia và thế giới vốn phải đối mặt với các vụ cháy rừng ngày càng tàn khốc. Mặt khác, nó cũng bộc lộ những bất bình đẳng xã hội nhức nhối thường làm trầm trọng thêm những thảm họa như vậy.

Botania thoát nạn nhờ việc thực hiện có kỷ luật kế hoạch phòng cháy do giới chức lâm nghiệp Chile và một tổ chức phi chính phủ địa phương xây dựng, với sự hỗ trợ của chính phủ Mỹ. Trong nhiều tháng, với hơn 20.000 USD tài trợ từ Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID), các nhà lãnh đạo cộng đồng đã mua vật tư và chuẩn bị cho trận hỏa hoạn lớn tiếp theo.

Tim Callaghan, một quan chức cấp cao của USAID cho biết: “Bằng các công cụ và đào tạo, những điều tốt đẹp có thể xảy ra. Và đây rõ ràng là một thành công”.

Tuy nhiên, khi đám cháy lan rộng trong tháng qua, cuối cùng đã thiêu rụi tới 6.000 ngôi nhà và khiến hàng nghìn người rơi vào tình trạng vô gia cư, kế hoạch và chương trình đào tạo vốn rất thành công ở Botania lại không tới được với nhiều cộng đồng cần điều đó nhất.

Ảnh vệ tinh Botania và Villa Independencia trước và sau vụ cháy. Ảnh: Maxar Technologies.

Thiệt hại nặng nề

Các quan chức ước tính 70% số ngôi nhà bị phá hủy rơi vào các khu định cư bất hợp pháp được gọi là “tomas ilegales”. Nhiều khu định cư như vậy rất dễ cháy - quản lý rừng không đúng cách, đường phố ngập rác, nhà xây bằng vật liệu rẻ tiền, dễ bắt lửa - khiến toàn bộ cộng đồng bị thiêu rụi chỉ trong vài phút.

Đó là lời nhắc nhở bi thảm về thất bại của Chile trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng nhà ở đang diễn ra. Trong những năm gần đây, giá thuê nhà tăng cao, cùng với thu nhập trì trệ và cái bóng kéo dài của đại dịch Covid-19, đã khiến hàng chục nghìn người không thể tiếp cận được nhà ở đạt chuẩn. Nhiều người đành phải tá túc ở “tomas ilegales”.

Sự gia tăng các khu định cư như vậy đi đôi với sự leo thanh của các vụ cháy rừng. Giới chức trách cho rằng vụ cháy trong tháng này do chủ ý. Nhưng các nhà khoa học cho biết nguyên nhân đẩy nhanh tốc độ lan rộng của đám cháy là sự kết hợp của hạn hán, biến đổi khí hậu và El Ninõ. Một nghiên cứu trên tạp chí Scientific Reports ghi nhận diện tích bị đốt cháy trong thập kỷ qua gấp ba lần so với thập kỷ trước.

Các vụ cháy rừng trong những năm gần đây đặc biệt dữ dội ở miền Trung Chile, nơi khu vực Valparáiso - vốn nổi tiếng với du khách - xuất hiện thêm những khu tạm cư. Theo một cuộc khảo sát quốc gia, khoảng 1/4 tổng số “tomas ilegales” của Chile tập trung dọc theo các sườn dốc và đồi của khu vực này, quy tụ hơn 30.000 người tá túc.

Một số khu định cư được xây dựng lâu đời hơn, có điện và nước sinh hoạt. Những khu khác chỉ là một số lán gỗ sơ sài. Những con đường không trải nhựa ngổn ngang. Đồ vật dễ cháy ở khắp nơi…

Sebastían Todd Navarro đã sống suốt 25 năm trong một cộng đồng như vậy, có tên Villa Independencia, nằm phía trên một trung tâm thương mại nhộn nhịp.

Anh hiếm khi nhận được sự hỗ trợ của chính quyền. Bị cắt đứt khỏi đường dây điện của thành phố, gia đình anh trong nhiều năm phải dùng nước và điện một cách không chính thức.

Thành phố có hệ thống cảnh báo cháy nổ. Tuy nhiên, khi vụ cháy bắt đầu bùng phát vào chiều 2/2, thứ báo hiệu cho Navarro về nguy hiểm đang tới không phải một cuộc gọi sớm cảnh báo cháy mà là chính ngọn lửa đang lan rộng bên dưới.

“Một cảnh tượng tôi không bao giờ có thể quên được”, anh nói.

Sebastían Todd Navarro đứng cạnh tàn tích ngôi nhà của mình sau khi trận cháy rừng xé toạc Villa Independencia. Ảnh: Washington Post.

Ngọn lửa lan lên đồi, thiêu rụi toàn bộ bụi cây và rác thải còn sót lại trong cộng đồng. Những căn lều gỗ bốc cháy ngùn ngụt.

Navarro cho biết anh đã lái xe xuống đồi đến nơi an toàn. Vào thời điểm anh thoát thân, cả cộng đồng của anh gần như đã biến mất trong chưa đầy 10 phút.

Khi Navarro quay về, anh nhìn thấy thi thể ở khắp nơi. Anh cho biết những thi thể nằm đó nhiều ngày. Mọi người phủ tạm gì đó lên trên và ngăn không cho những con chó tới gần, để chờ nhân viên của bang tới đưa thi thể đi.

Một hệ thống cứu hỏa được lắp đặt xung quanh Botania đã giúp bảo vệ khu vực lân cận khỏi những trận cháy rừng chết người. Ảnh: Washington Post.

“Chúng tôi không thể tiếp tục đứng nhìn”

“Phép màu” ở Botania có nguồn cơn của nó, và tất nhiên không có chuyện phó mặc cho số phận. Mọi chuyện bắt đầu vào năm 2022, với một vụ cháy khác.

Ngọn lửa đã thiêu rụi khu vườn thực vật gần đó, nơi sinh sống của một số loài cây quý hiếm nhất thế giới.

Khu vườn này ở gần Botania - một khu dân cư trung lưu được xây dựng trên đỉnh một ngọn đồi biệt lập và bao quanh là những bụi cây dễ cháy, khiến cư dân sống trong lo ngại.

“Chúng tôi không thể đứng nhìn nữa”, cư dân Cecilia Cisternas nói.

Ngay sau đó, các quan chức thành phố Quilpúe đã đề xuất khu vực lân cận vụ cháy có muốn tham gia một dự án thí điểm mới hay không. Thành phố đã xác định Botania là một trong những cộng đồng dễ bị tổn thương nhất và dự án này là một cách để bắt đầu chuẩn bị cho vụ cháy tiếp theo.

Cư dân Botania nhanh chóng đồng ý.

Sáng kiến này do tổ chức phi chính phủ địa phương Caritas Chile dẫn đầu, hợp tác với các quan chức lâm nghiệp Chile và nhận được khoản tài trợ từ USAID vào năm 2022 để đào tạo cộng đồng về chiến lược phòng cháy. Chương trình mới được triển khai tại 14 khu vực lân cận, tập trung hơn 12.000 cư dân. Các khu định cư bất hợp pháp đã bị bỏ qua.

“Thật không may, thực tế của các khu định cư rất phức tạp”, Thị trưởng Quilpúe Valeria Melipillán cho biết. “Hầu hết đều nằm trong những khu vực có nguy cơ, dễ xảy ra hỏa hoạn, lũ lụt và di dời hàng loạt - những nơi không thể xây dựng theo quy định, khiến việc thiết lập các kế hoạch phòng ngừa đầy đủ ở đó trở nên rất phức tạp”.

Người phát ngôn của USAID cho biết tổ chức này muốn mở rộng chương trình để bao trùm nhiều cộng đồng dễ bị tổn thương hơn. Người phát ngôn cho biết: “Mặc dù các khu định cư không chính thức không được đưa vào giai đoạn đầu của chương trình này nhưng các cuộc trao đổi đang diễn ra về cách kết hợp thêm các cộng đồng có nguy cơ cao trong các giai đoạn sau”.

Đối với Botania, các quan chức lâm nghiệp Chile đã lập một báo cáo rủi ro để xác định nguy cơ hỏa hoạn lớn nhất và hướng dẫn người dân cách đối phó.

Ông Simón Berti, chủ tịch hiệp hội kỹ sư lâm nghiệp Chile cho biết: “Kế hoạch rất đơn giản. Loại bỏ tất cả thảm thực vật gần nhà. Chặt cây, dọn sạch đồng cỏ khô cằn”.

Cư dân Botania hợp tác tích cực.

Rodrigo Vargas, chủ tịch tổ chức phòng cháy chữa cháy cộng đồng, cho biết: “Tôi không làm việc trong ngành lâm nghiệp. Tôi cũng chỉ là một cư dân. Chúng tôi phải học mọi thứ từ đầu để nắm vững các khái niệm cơ bản”.

Họ tạo một con đường rộng xung quanh cộng đồng, loại bỏ tất cả vật dễ cháy. Họ tổ chức các buổi lập kế hoạch hàng tuần và lắp đặt một trung tâm chỉ huy được trang bị máy phát điện và bộ đàm. Họ thường xuyên dọn sạch khu vực xung quanh để loại bỏ tất cả vật liệu dễ cháy, chặt cây và thu gom rác. Họ học cách sử dụng bình xịt nước để làm ướt mặt đất nhằm làm chậm tốc độ lan truyền của ngọn lửa.

Thời gian chuẩn bị đã hết. Và đám cháy tới.

Nhẹ nhõm, hạnh phúc - rồi đau khổ

Khi mọi người bắt đầu sơ tán, ông Vargas đã nghĩ rằng mọi sự chuẩn bị của cư dân đều vô ích. Ngọn lửa “địa ngục” lần này không giống bất kỳ điều gì anh từng thấy.

“Ngọn lửa quá mạnh”, ông Vargas nói.

Ông đã đến được nơi an toàn bên dưới và chờ đợi. Cuối cùng, tin nhắn từ người hàng xóm khiến anh nhẹ nhõm: Botania vẫn đứng vững, không bị cháy.

Vargas không dám tin. Ông nghĩ “chắc người hàng xóm đã nhầm”. Vargas đợi cho đến khi ngọn lửa tắt. Ông leo lên ngọn đồi.

“Đó là cảnh tượng đẹp nhất”, ông nói. “Khu nhà vẫn còn ở đó”.

Không có ngôi nhà nào bị hư hại.

Hạ Cúc