Không để thành tiền lệ xấu

Cụ thể, số gạo kế hoạch dự trữ quốc gia năm 2020 mà Tổng cục Dự trữ Nhà nước đấu thầu ngày 12.3 là 190.000 tấn. Các doanh nghiệp đã tham gia và trúng thầu 178.000 tấn. Dù vậy, nhiều doanh nghiệp đã được phê duyệt kết quả trúng thầu và thông báo kết quả trúng thầu lại có văn bản từ chối hoặc không đến ký hợp đồng với tổng số lượng lên đến 160.300 tấn.

Đến ngày 12.5.2020, 22 Cục Dự trữ Nhà nước khu vực mở thầu đợt 2 mua bù số gạo trong lần đấu thầu ngày 12.3. Điều đáng chú ý là trong đợt mở thầu này, có 3 trong số 10 nhà thầu tham gia dự thầu tại Cục Dự trữ Nhà nước Hà Nội là các doanh nghiệp từng trúng thầu nhưng không ký hợp đồng bán gạo trong lần đấu thầu trước đó.

Nguyên nhân dẫn đến việc này được cho là do các doanh nghiệp trúng thầu phụ thuộc quá nhiều vào việc nhập gạo của thương lái. Khi thị trường diễn biến bất thường sẽ không mua được gạo. Nguyên nhân nữa có thể là các thương lái móc nối với doanh nghiệp ghìm giá, giữ gạo chờ tăng giá hoặc chờ bán cho đơn vị xuất khẩu, chấp nhận mất tiền bảo lãnh thầu hoặc tiền phạt.

Đến năm 2023, tình trạng này lại tiếp diễn khi có 3/6 nhà thầu chấp nhận vi phạm Luật Đấu thầu và bị phạt tiền khi từ chối thực hiện hợp đồng cung cấp gạo sau khi trúng thầu nhưng không cung cấp gạo nhập kho dự trữ quốc gia. Trong khi theo kế hoạch, năm 2023, Tổng cục Dự trữ Nhà nước được giao nhập kho dự trữ 220.000 tấn gạo, nhưng hết năm mới thực hiện được 62% kế hoạch, tức còn hơn 83.197 tấn gạo chưa mua được.

Điểm dễ thấy ở đây là dù việc các doanh nghiệp "đánh tháo" không giao gạo không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn có thể ảnh hưởng đến bảo đảm an ninh lương thực quốc gia. Vậy nhưng chế tài xử lý lại rất "hạn chế". Ví dụ như trong "sự cố" hồi năm 2020, đại diện Tổng cục Dự trữ Nhà nước cho rằng, về nguyên tắc, doanh nghiệp đấu thầu gạo, khi trúng thầu và chưa ký hợp đồng nhưng vì nhiều lý do khác nhau không bán gạo cho dự trữ nhà nước chỉ bị tịch thu tiền bảo đảm thầu...

Với "sự cố" mới đây nhất, đại diện một Cục Dự trữ Nhà nước khu vực cho rằng, đây là tình trạng chung của ngành dự trữ năm 2023. Lý do bởi giá gạo tăng cao, biến động thất thường. Có thời điểm trong khoảng 2 tuần giá gạo tăng vài nghìn đồng/1kg. Do đó, nếu tiếp tục thực hiện hợp đồng đương nhiên sẽ bị lỗ nên chấp nhận mất tiền cọc, chấp nhận vi phạm Luật Đấu thầu để từ chối thực hiện hợp đồng.
Có thể thấy, việc doanh nghiệp đánh tháo không cung cấp gạo cho dự trữ quốc gia khi đã trúng thầu không đơn thuần là chuyện lãi lỗ của doanh nghiệp mà đây là vấn đề bảo đảm an ninh lương thực nên cần nhìn nhận ở góc độ rộng hơn - đó là quản lý nhà nước và trách nhiệm, đạo đức doanh nghiệp.

Phân tích rõ hơn về điều này, một chuyên gia nhấn mạnh, vì lợi nhuận nên doanh nghiệp có thể bỏ cọc và do mức phạt hiện nay còn quá thấp khiến doanh nghiệp sẵn sàng nộp phạt để bỏ thầu. Bởi vậy, về phía quản lý nhà nước cần có biện pháp chặt chẽ hơn, hoàn thiện khung pháp lý để doanh nghiệp không bỏ thầu, nhất là tham gia đấu thầu mua gạo phục vụ nhiệm vụ dự trữ lương thực cho quốc gia. Ở khía cạnh đạo đức, như vậy là không bảo đảm. Một vài doanh nghiệp, ở một vài tỉnh, thành phố chứ hàng trăm doanh nghiệp mà như vậy thì sẽ nguy hiểm cho quốc gia.

Dự trữ quốc gia là nguồn dự trữ chiến lược của Nhà nước nhằm chủ động đáp ứng những yêu cầu cấp bách về phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh cũng như bảo đảm quốc phòng, an ninh. Do đó, cần có chế tài mạnh hơn, hiệu quả hơn. Thuốc phải đủ đắng để giã được tật. Không thể để xảy ra tình trạng cứ tham gia đấu thầu, còn việc có giao hàng hay không còn tùy giá cả trở thành tiền lệ xấu.

Ninh Hà