'Gót chân Achilles' trong lĩnh vực công nghệ khổng lồ Trung Quốc

Công cụ xử lý bảng mạch bán dẫn của ASML: Khu vực công nghệ Trung Quốc phụ thuộc rất nhiều vào công nghệ nước ngoài. Ảnh: ASML / Reuters

Bài liên quan

Trung Quốc thu hẹp khoảng cách về kinh tế với Mỹ sau đại dịch Covid-19

Trung Quốc xây dựng lĩnh vực linh kiện điện tử trị giá 300 tỷ USD

Trung Quốc và tham vọng xây dựng Con đường tơ lụa kỹ thuật số

Gót chân Achilles của Trung Quốc là phụ thuộc vào công nghệ cao bên ngoài

Thông qua các thỏa thuận như Thỏa thuận Wassenaar, một cơ chế kiểm soát xuất khẩu đa phương, Mỹ và các đồng minh của họ đảm bảo rằng những tiến bộ công nghệ của Trung Quốc được giữ ở phía sau và ở một khoảng cách an toàn. Kết quả là lĩnh vực công nghệ Trung Quốc - mặc dù có quy mô và tốc độ tăng trưởng ấn tượng - nhưng vẫn phụ thuộc rất nhiều vào công nghệ nước ngoài.

Huawei Technologies chỉ là một ví dụ, nhưng toàn bộ lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc cũng dễ bị tổn thương và có khả năng sụp đổ nếu công nghệ nước ngoài đột nhiên không có sẵn. Một vài năm trước, một kịch bản như vậy sẽ không thể tưởng tượng được. Nhưng các chính sách cực đoan và thất thường của thời Trump đã buộc các công ty phải cân nhắc những khả năng như vậy.

Việc Hoa Kỳ dẫn đầu ngăn chặn tiến bộ công nghệ của Trung Quốc dựa trên tư duy đối địch sâu sắc, trong đó nó coi Trung Quốc là đối thủ. Mario Daniels, trợ lý giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Georgetown cho biết: "Trong lịch sử, kiểm soát xuất khẩu là một công cụ của chiến tranh kinh tế".

Mặc dù cuộc chiến công nghệ này chỉ xuất hiện trong vài năm qua, nhưng nó đã diễn ra từ lâu trước khi được mọi người chú ý. Trong nhiều thập kỷ, Mỹ đã tập trung vào việc giữ cho Trung Quốc đi sau ít nhất hai thế hệ về năng lực sản xuất chất bán dẫn hiện đại toàn cầu. Hơn nữa, khi các công ty Trung Quốc cố gắng tạo dựng vị thế trên thị trường ở trình độ công nghệ thấp hơn, thì các công ty nước ngoài đã đánh gục họ bằng những sản phẩm cao cấp.

Lấy máy in bảng mạch làm ví dụ. Vào khoảng năm 2015, Shanghai Micro Electronics đang cố gắng khởi động sản xuất số lượng lớn thiết bị in bảng mạch nanomet, một loại máy quan trọng để sản xuất chip. Đột nhiên, một sự thay đổi trong danh sách kiểm soát của Tổ chức Wassenaar cho phép các công ty nước ngoài xuất khẩu thiết bị cao hơn 45 nm - số nm càng cao, công nghệ càng kém tiên tiến - sang Trung Quốc vì chúng được coi là đi sau ít nhất hai thế hệ.

Các nhà sản xuất chip Trung Quốc đổ xô mua thiết bị in bảng mạch 65 nm từ Hà Lan, vì chúng vượt trội hơn các máy 90 nm mới được phát triển bởi các công ty Trung Quốc, củng cố sự thống trị của các nhà sản xuất in bảng mạch nước ngoài ở Trung Quốc. Theo số liệu chính thức, các công ty nước ngoài chiếm 100% thị phần của Trung Quốc trong một số thiết bị in bảng mạch, ASLM của Hà Lan cung cấp cho 68% thị trường, 32% còn lại do Canon và Nikon của Nhật Bản đảm nhận.

Cơ hội để Hoa Kỳ tiếp tục duy trì lợi thế nếu ông Joe Biden 'nới lỏng' cho Trung Quốc

Sự phụ thuộc của Trung Quốc vào công nghệ nước ngoài vượt xa chất bán dẫn. Trong lĩnh vực ô tô, nơi Trung Quốc hiện là thị trường ô tô lớn nhất thế giới về cả sản xuất và bán hàng, khoảng 80% chip cần thiết cho động cơ và hộp số ô tô dựa vào nhập khẩu. Đó là sau khi Trung Quốc lần đầu tiên mở cửa lĩnh vực ô tô cho các liên doanh nước ngoài vào năm 1978, yêu cầu các công ty nước ngoài nắm giữ không quá 50% cổ phần trong bất kỳ liên doanh nào.

Điều đó kéo dài cho đến năm 2018, khi Bắc Kinh bắt đầu loại bỏ dần mọi hạn chế sở hữu nước ngoài vào năm 2022. Bốn thập kỷ hạn chế chặt chẽ đối với các liên doanh vẫn chưa giúp các công ty Trung Quốc có thể chế tạo động cơ ô tô cho thấy khái niệm buộc chuyển giao công nghệ phức tạp hơn hơn nhiều người nghĩ.

Không cần phải nói, khoảng 98% chip ô tô sản xuất tại Trung Quốc dựa vào nhập khẩu. Tình trạng thiếu chip tự động hiện nay cho thấy sự gián đoạn nguồn cung đột ngột có thể dẫn đến đóng cửa nhà máy và hỗn loạn sản xuất.

Khi nói đến lĩnh vực y tế, nhập khẩu chiếm 80% trong phân khúc thiết bị y tế cao cấp của Trung Quốc. Về động cơ hàng không, Trung Quốc hoàn toàn dựa vào chip do nước ngoài sản xuất cho máy bay khu vực ARJ21 và máy bay C919 lớn hơn, cả hai đều sử dụng động cơ nhập khẩu. Trong điều khiển số bằng máy tính, hay máy công cụ CNC - rất quan trọng đối với sản xuất tiên tiến - Trung Quốc dựa vào nhập khẩu 90%.

Máy bay phản lực khu vực ARJ21 tại một nhà máy ở Thượng Hải, ảnh vào tháng 5 năm 2014: Trung Quốc phụ thuộc hoàn toàn vào chip do nước ngoài sản xuất cho máy bay. Ảnh: Reuters

Trung Quốc cũng nhập khẩu khoảng 80% cảm biến từ trung cấp đến cao cấp, trong khi Windows của Microsoft chiếm 88% nhu cầu hệ điều hành máy tính để bàn của Trung Quốc, với hệ điều hành OS X của Apple chiếm 5,4% thị phần. Android và iOS chiếm gần 100% thị trường hệ điều hành điện thoại của Trung Quốc.

COVID cũng đã làm cho sự phụ thuộc của Hoa Kỳ vào Trung Quốc rõ ràng hơn. Một số nghiên cứu cho thấy rằng có đến 80% thành phần cơ bản trong các loại thuốc do Hoa Kỳ sản xuất đến từ Trung Quốc, đây cũng là nguồn cung cấp thiết bị y tế chính cho Hoa Kỳ.

Sự khác biệt chính ở đây là khi nói đến công nghệ tiên tiến, Trung Quốc phụ thuộc vào nhập khẩu vì nước này không có khả năng sản xuất những sản phẩm đó và có ít nhà cung cấp thay thế. Mặt khác, Hoa Kỳ phụ thuộc vào Trung Quốc về hàng hóa cấp thấp do tiết kiệm chi phí và có sẵn các sản phẩm thay thế.

Cuộc chiến công nghệ và đại dịch đã đặt ra ít nhất một quá trình tách rời một phần công nghệ khó có thể bị đảo ngược. Tốc độ và mức độ của sự phân tách này sẽ phụ thuộc vào các chính sách của Hoa Kỳ trong tương lai. Tổng thống Joe Biden nên hiểu rằng việc cố gắng duy trì sự phụ thuộc của Trung Quốc vào công nghệ là vì lợi ích của Mỹ và các biện pháp của Donald Trump trên thực tế đã thúc đẩy nỗ lực đạt được khả năng tự cung tự cấp của Trung Quốc.

Giảm bớt áp lực ngắn hạn đối với các công ty Trung Quốc sẽ kéo dài sự phụ thuộc của Trung Quốc vào công nghệ của Mỹ và tránh tình trạng sản xuất toàn cầu bị xáo trộn nghiêm trọng, một lựa chọn tốt hơn nhiều so với một cuộc chia tay bạo lực và nhanh chóng.