GÓC NHÌN CHUYÊN GIA: THÁO GỠ KHÓ KHĂN, KHAI THÔNG ĐIỂM NGHẼN CHO DỰ ÁN THU HỒI ĐẤT, BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ CẢNG HÀNG KHÔNG QUỐC TẾ LONG THÀNH

Dự án sân bay Long Thành được quy hoạch từ năm 1997, nhưng do nhiều nguyên nhân, đến ngày 5/1/2021, công trình mới chính thức khởi công giai đoạn 1. Giai đoạn này dự kiến hoàn thành vào năm 2025, khi đó sân bay sẽ có công suất phục vụ 100 triệu lượt hành khách và 25 triệu tấn hàng hóa mỗi năm, trở thành sân bay lớn nhất Việt Nam.

Tại Kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XIV ban hành Nghị quyết số 38/2017/QH14 ngày 19/6/2017, tách nội dung thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của Dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành thành Dự án thành phần. Tại Nghị quyết số 53/2017/QH14 ngày 24 tháng 11 năm 2017 về báo cáo nghiên cứu khả thi dự án thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của Dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành; Quốc hội giao Chính phủ chỉ đạo UBND tỉnh Đồng Nai quản lý, khai thác, sử dụng quỹ đất đã được thu hồi. UBND tỉnh Đồng Nai tiến hành công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của Dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành từ cuối năm 2017.

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện dự án, không tránh khỏi có những vướng mắc, khó khăn. Tại Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải Nguyễn Văn Thắng đã trình Quốc hội cho phép kéo dài thời gian thực hiện Dự án thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Cảng Hàng không quốc tế Long Thành đồng thời kéo dài thời gian giải ngân vốn đầu tư công đến hết năm 2024. Đây là nội dung quan trọng đang được các đại biểu Quốc hội nghiên cứu kỹ lưỡng, tại các phiên họp tổ, nhiều ý kiến đa chiều, khách quan, trách nhiệm và sâu sắc đã được nêu xoay quanh chủ đề này. Đây cũng sẽ là trọng tâm trong phiên thảo luận sắp tới tại Hội trường Diên Hồng, nhằm đưa ra những giải pháp, quyết sách đúng đắn nhất tháo gỡ vướng mắc cho dự án xây dựng quan trọng này.

Vị trí sân bay Long Thành.

Qua nghiên cứu Tờ trình, báo cáo của Chính phủ cũng như hồ sơ dự án dự án thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Cảng hàng không quốc tế Long Thành, tôi đánh giá cao sự nỗ lực cố gắng của tỉnh Đồng Nai trong công tác giải phóng mặt bằng Cảng hàng không quốc tế Long Thành. Đồng Nai là một tỉnh có tốc độ phát triển kinh tế nhanh, thu hút nhiều dự án đầu tư trong và ngoài nước. Tuy nhiên, việc triển khai dự án sân bay Long Thành, một dự án trọng điểm quốc gia, cũng gặp không ít khó khăn, thách thức, đặc biệt là trong bối cảnh dịch bệnh Covid - 19, tình hình kinh tế xã hội khó khăn.

Để thực hiện dự án, tỉnh Đồng Nai đã phải thu hồi hơn 5.000 ha đất với hàng ngàn hộ dân. Đây là một khối lượng công việc lớn, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ của các cấp, các ngành và sự đồng thuận của người dân. Trước những khó khăn đó, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Đồng Nai đã quyết tâm vừa chống dịch, vừa giải phóng mặt bằng, vừa phát triển kinh tế - xã hội. Tỉnh đã tập trung chỉ đạo, huy động tối đa nguồn lực để triển khai thực hiện dự án. Đồng thời, tăng cường tuyên truyền, vận động, giải thích cho người dân hiểu rõ về mục đích, ý nghĩa của dự án để người dân đồng thuận bàn giao mặt bằng.

Nhờ sự nỗ lực của các cấp, các ngành và sự đồng thuận của người dân, đến nay, tỉnh Đồng Nai đã đạt được những kết quả nhất định. Về công tác thu hồi và bàn giao mặt bằng, hiện đã thu hồi tổng diện tích 4.882/5.000 ha, đạt 97,64% trong đó đã bàn giao toàn bộ mặt bằng giai đoạn 1 cho Cảng vụ hàng không miền Nam với tổng diện tích 2.532/2.532 ha, đạt 100%, đáp ứng điều kiện để Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam khởi công 2 gói thầu. Về bố trí tái định cư, đã xét duyệt tái định cư cho 4.264 hộ/5.635 (trên 75%) hộ bị ảnh hưởng, trong đó, đã bố trí định cư cho 4.112 hộ, đang bố trí tái định cư cho 134 hộ. 15 hộ đủ điều kiện tái định cư đang được lập thủ tục bố trí, 1.066 hộ đã xét duyệt tái định cư nhưng không đủ điều kiện bố trí, 308 hộ đang rà soát tái định cư. Về phương án bồi thường các ngôi mộ, đã phê duyệt phương án bồi thường cho 1.198 thân nhân/1.930 ngôi mộ, toàn bộ các ngôi mộ thuộc khu vực giải phóng mặt bằng đã được di dời đến nghĩa trang mới.

Thông số thi công sân bay Long Thành

Về triển khai các dự án thành phần có cấu phần xây dựng, theo báo cáo, hiện đã hoàn thành xong 30/42 công trình, đạt trên 71% tổng số công trình. Trong đó, Dự án thành phần 1 đã thi công xong 21/21 gói thầu, đạt 100%; Dự án thành phần 2 đã thi công xong 03/11 công trình; Dự án thành phần 5 đã hoàn thành 06/10 gói thầu xây lắp, các gói thầu còn lại đang trong quá trình hoàn thiện xây lắp. Số công trình còn lại, khối lượng hoàn thành đạt từ 60-80%.

Về công tác đào tạo nghề, giải quyết việc làm và tổ chức lại cuộc sống của người dân thuộc Dự án, tỉnh đã triển khai khảo sát hơn 500 doanh nghiệp tại các khu công nghiệp trên địa bàn, tổ chức 03 sàn giao dịch việc làm tại 03 địa điểm trên địa bàn huyện Long Thành, tổ chức hội nghị tuyên truyền, tư vấn tuyển sinh đào tạo nghề và giải quyết việc làm, tổ chức thống kê danh sách đoàn viên và hội viên thuộc hộ gia đình có đất bị thu hồi thuộc Dự án để tuyên truyền, tư vấn đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho người dân tùy theo nhu cầu đăng ký, độ tuổi, năng lực.

Những kết quả này có ý nghĩa quan trọng, góp phần tạo đà cho dự án sân bay Long Thành sớm hoàn thành và đưa vào khai thác, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của cả nước.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, công tác giải phóng mặt bằng còn nhiều hạn chế. Cụ thể, tiến độ triển khai thực hiện Dự án không đáp ứng yêu cầu đặt ra theo quy định tại khoản 3 Điều 1 của Nghị quyết số 53/2017/QH14 ngày 24/11/2017 của Quốc hội về Báo cáo nghiên cứu khả thi Dự án thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Cảng hàng không quốc tế Long Thành về “việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư được triển khai một lần và hoàn thành trước năm 2021” trong khi niên độ Dự án (2017 - 2021) đã kết thúc, dẫn đến Kho bạc Nhà nước đã dừng việc giải ngân cho Dự án. Do đó, để hoàn thành công tác thu hồi đất cho toàn bộ 5.000 ha và bàn giao toàn bộ mặt bằng giai đoạn 1, UBND tỉnh Đồng Nai đã tạm ứng ngân sách tỉnh để tiếp tục chi trả kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người có đất bị thu hồi. Bên cạnh đó, trong quá trình thực hiện có một số thay đổi so với Báo cáo nghiên cứu khả thi của Dự án (khu tái định cư, tổng mức đầu tư…) nên tỉnh Đồng Nai kiến nghị cấp có thẩm quyền xem xét điều chỉnh Dự án.

Công trình xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu Tái định cư Lộc An – Bình Sơn phục vụ dự án sân bay Long Thành đang được gấp rút thi công

Các tuyến giao thông kết nối T1, T2 với Cảng HKQT Long Thành nằm trong Dự án đầu tư xây dựng Cảng HKQT Long Thành giai đoạn 1, đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và đã được UBND tỉnh Đồng Nai phê duyệt tiểu dự án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Tuy nhiên, các hộ dân có đất bị thu hồi thuộc hai tuyến đường này chưa được xác định vị trí để bố trí tái định cư.

Ngoài ra, cuộc sống của người dân tại Khu dân cư, tái định cư Lộc An - Bình Sơn từng bước đã ổn định, nhưng vẫn còn thiếu các tiện ích công cộng như chợ, trường học, các thiết chế văn hóa do chưa đầu tư xây dựng xong. Công tác đào tạo nghề đã được triển khai theo Đề án đã phê duyệt; tuy nhiên, hiệu quả chưa cao, người dân ít có nhu cầu đăng ký học nghề.

Từ các hạn chế trên, Chính phủ đã đề xuất điều chỉnh một số chỉ tiêu của dự án sân bay Long Thành cho phù hợp với thực tế, nhằm đảm bảo dự án được hoàn thành đúng tiến độ và đạt hiệu quả cao. Cụ thể, Chính phủ đề xuất giảm tổng mức đầu tư Dự án từ 22.938 tỷ đồng xuống 19.207,504 tỷ đồng (giảm 3.730,496 tỷ đồng); giảm diện tích đất thu hồi từ 5.399,35 ha xuống 5.317,35 ha (giảm 82 ha), trong đó: Diện tích đất của Dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành là 5.000 ha; Diện tích đất khu tái định cư Lộc An – Bình Sơn là 284,7 ha (tăng 2,35 ha); tăng diện tích đất tái lập hạ tầng ngoài ranh giới Cảng hàng không 32,65 ha; giảm không thực hiện đầu tư đối với diện tích đất Phân khu III – Khu dân cư, tái định cư Bình Sơn 97 ha và giảm diện tích đất khu nghĩa trang 20 ha.

Ngoài ra, Chính phủ cũng đề xuất điều chỉnh thời gian thực hiện dự án và thời gian thực hiện vốn đầu tư, giải ngân đến hết năm 2024; bổ sung nội dung bố trí tái định cư các hộ dân do thu hồi đất để thực hiện đầu tư 02 tuyến giao thông kết nối T1, T2 vào Khu dân cư, tái định cư Lộc An – Bình Sơn.

Tôi cho rằng việc điều chỉnh một số chỉ tiêu của dự án sân bay Long Thành theo đề xuất của Chính phủ là cần thiết và phù hợp với thực tế bởi những lý do sau.

Thứ nhất, thời hạn giải phóng mặt bằng đã hết nhưng chưa thực hiện xong công tác này. Theo Nghị quyết số 53/2017/QH14 của Quốc hội, thời hạn giải phóng mặt bằng giai đoạn 1 của dự án là 31/12/2021. Tuy nhiên, đến nay đã quá thời hạn tỉnh Đồng Nai mới chỉ cơ bản hoàn thành công tác giải phóng mặt bằng. Điều này cho thấy, việc tiếp tục thực hiện theo chỉ tiêu cũ sẽ khó có thể hoàn thành công tác giải phóng mặt bằng đúng tiến độ.

Thứ hai, thời gian thực hiện vốn đầu tư và giải ngân đã hết trong khi nhiều dự án thành phần đang dở dang chưa hoàn thành. Theo Quyết định số 1768/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, thời gian thực hiện vốn đầu tư và giải ngân giai đoạn 1 của dự án là 31/12/2022. Tuy nhiên, đến nay, vẫn còn 12/42 dự án thành phần chưa hoàn thành, trong đó có những dự án quan trọng. Việc tiếp tục thực hiện theo chỉ tiêu cũ sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả của dự án.

Thứ ba, một số chỉ tiêu cần điều chỉnh để phù hợp với thực tế. Trong quá trình thực hiện dự án, đã xuất hiện một số vấn đề thực tế cần được điều chỉnh để phù hợp, như diện tích đất thu hồi, tổng mức đầu tư,... Việc tiếp tục thực hiện theo chỉ tiêu cũ sẽ không thể giải quyết được những vấn đề thực tế này.

Trong hoàn cảnh hiện nay, nếu không cho điều chỉnh một số chỉ tiêu của dự án giải phóng mặt bằng thì dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành sẽ không được thực hiện hiệu quả. Do đó, việc điều chỉnh một số chỉ tiêu là cần thiết để đảm bảo dự án được đầu tư hoàn thành đúng tiến độ và đạt hiệu quả cao.

Về thẩm quyền điều chỉnh các chỉ tiêu của dự án sân bay Long Thành, có thể chia thành hai nhóm: Nhóm chỉ tiêu thuộc thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ và Nhóm chỉ tiêu thuộc thẩm quyền của Quốc hội. Trong đó, nhóm chỉ tiêu thuộc thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ gồm: Điều chỉnh giảm tổng mức đầu tư; Điều chỉnh giảm diện tích đất dự án; Điều chỉnh bổ sung bố trí tái định cư trong dự án thành phần giải phóng mặt bằng.

Các nội dung này đã được Quốc hội giao Thủ tướng Chính phủ quyết định đầu tư tại khoản 1 Điều 3 Nghị quyết số 53/2017/QH14. Theo Luật Đầu tư công thì người quyết định đầu tư đồng thời là người quyết định điều chỉnh dự án với các nội dung được Quốc hội giao. Như vậy, việc điều chỉnh giảm tổng mức đầu tư; điều chỉnh giảm diện tích đất dự án và điều chỉnh bổ sung bố trí tái định cư trong dự án thành phần giải phóng mặt bằng thuộc thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ.

Tuy nhiên, theo quy định tại Điều 2 Nghị quyết số 38/2017/QH14, Chính phủ phải báo cáo Quốc hội trước khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Do vậy, Chính phủ phải báo cáo Quốc hội trước khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt các chỉ tiêu này.

Nhóm chỉ tiêu thuộc thẩm quyền của Quốc hội bao gồm: Điều chỉnh thời gian thực hiện dự án giải phóng mặt bằng; Điều chỉnh kéo dài thời gian đầu tư và giải ngân vốn dự án đến hết năm 2024. Tại khoản 3 Điều 1 Nghị quyết số 53/2017/QH14 quy định: Việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư được tiến hành 1 lần và hoàn thành trước năm 2021. Do vậy, việc điều chỉnh thời gian thực hiện dự án và kéo dài thời gian đầu tư, giải ngân thuộc thẩm quyền của Quốc hội

Về hồ sơ trình điều chỉnh, Chính phủ đã trình Quốc hội hồ sơ điều chỉnh gồm: Tờ trình số 558/TTr-CP điều chỉnh một số nội dung của Nghị quyết 53/2017/QH14 ngày 24 tháng 11 năm 2017 của Quốc hội về Báo cáo nghiên cứu khả thi Dự án thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư Cảng hàng không quốc tế Long Thành; Báo cáo giải trình số 297/BC-UBND của UBND tỉnh Đồng Nai về việc điều chỉnh một số nội dung của Nghị quyết 53/2017/QH14 ngày 24 tháng 11 năm 2017 của Quốc hội về Báo cáo nghiên cứu khả thi Dự án thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư Cảng hàng không quốc tế Long Thành; Báo cáo số 2663/BC-HĐTĐNN của Hội đồng thẩm định Nhà nước báo cáo kết quả thẩm định điều chỉnh Dự án Thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Cảng hàng không quốc tế Long Thành; Báo cáo nghiên cứu khả thi (Thuyết minh chung các nội dung điều chỉnh) dự án thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Cảng hàng không Quốc tế Long Thành…Hồ sơ điều chỉnh một số nội dung của Nghị quyết 53/2017/QH14 ngày 24 tháng 11 năm 2017 của Quốc hội về Báo cáo nghiên cứu khả thi Dự án thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư Cảng hàng không quốc tế Long Thành đã đầy đủ điều kiện theo quy định của pháp luật.

Về các nội dung đề nghị điều chỉnh cụ thể, tôi đồng tình với việc điều chỉnh thời gian thực hiện dự án sân bay Long Thành đến hết năm 2024. Việc điều chỉnh này là cần thiết để đảm bảo dự án được hoàn thành đúng tiến độ và đạt hiệu quả cao.

Cụ thể, việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư với số hộ còn lại càng về sau càng khó khăn. Đây là những đối tượng không chịu hợp tác trong công tác giải phóng mặt bằng càng gặp nhiều cản trở. Trong khi đó, năm 2023 đã sắp kết thúc. Do đó, nếu không điều chỉnh thời gian thực hiện dự án thì rất khó có thể hoàn thành công tác giải phóng mặt bằng đúng tiến độ. Ngoài ra, việc điều chỉnh thời gian thực hiện dự án còn giúp các cơ quan, đơn vị có thêm thời gian để chuẩn bị các thủ tục, hồ sơ cần thiết, đảm bảo chất lượng công trình.

Tuy nhiên, việc điều chỉnh thời gian thực hiện dự án cũng cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo không ảnh hưởng đến hiệu quả của dự án. Các cơ quan, đơn vị cần tập trung triển khai các giải pháp để đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án, đảm bảo dự án được hoàn thành đúng theo yêu cầu đặt ra.

Tôi đồng tình với việc điều chỉnh kéo dài thời gian đầu tư và thời gian giải ngân vốn của dự án sân bay Long Thành. Theo tôi, việc điều chỉnh này là cần thiết, đáp ứng yêu cầu thực tiễn, đã được cân nhắc kỹ lưỡng trên cơ sở đánh giá đầy đủ các yếu tố, như tiến độ thực hiện dự án, khả năng tài chính của Nhà nước. Thời gian hoàn thành công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư gắn liền với thời gian giải ngân. Nếu không cho tiếp tục triển khai trong năm 2024 thì không có mặt bằng xây dựng cảng hàng không quốc tế Long Thành.

Hiện nay, công tác giải phóng mặt bằng của dự án đã cơ bản hoàn thành, nhưng vẫn còn một số hộ dân chưa đồng thuận. Việc giải quyết các trường hợp này cần có thời gian và sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan, đơn vị. Vì vậy, cần thiết phải thực hiện điều chỉnh thời gian đầu tư và thời gian giải ngân vốn của dự án sân bay Long Thành.

Về nội dung đưa vào Nghị quyết chung Kỳ họp thứ 6, tôi đồng tình với kiến nghị của Chính phủ, bổ sung vào Nghị quyết chung nội dung: “cho phép kéo dài thời gian thực hiện dự án thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cảng hàng không quốc tế Long Thành và giải ngân số vốn 2.510,312 tỷ đến hết năm 2024”.

Việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khu dân cư Bình Sơn và đất khu nghĩa trang đã hoàn thành và được sử dụng bằng vốn ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, hiện nay không có nhu cầu sử dụng vào mục đích của dự án, khi sử dụng vào mục đích khác sẽ gây ra một số vấn đề tiềm ẩn như tạo ra bức xúc cho người dân, tiềm ẩn nguy cơ khiếu kiện, lãng phí tài nguyên đất đai…

Để giải quyết những vấn đề này, tôi đề nghị Chính phủ, UBND tỉnh Đồng Nai báo cáo Quốc hội xem xét, cho chủ trương cho chuyển đổi mục đích sử dụng phần diện tích đã thu hồi vào mục đích khác, nhằm tránh gây khiếu kiện vì đất không sử dụng đúng mục đích.

Đồng thời, UBND tỉnh Đồng Nai có trách nhiệm hoàn trả toàn bộ số kinh phí đã thực hiện trong công tác giải phóng mặt bằng các khu đất nêu trên. Việc hoàn trả kinh phí này được thực hiện trên cơ sở xác định giá trị đất theo mục đích sử dụng mới, qua đó đảm bảo tính công bằng, minh bạch, tránh thất thoát tài sản nhà nước.