Giải pháp cho 'Chế - Tài - Tâm - Tầm' trong phát triển khu công nghiệp

VIPFA là tổ chức cơ sở thuộc Hiệp Hội Tư vấn tài chính Việt Nam (VFCA), tập hợp và đại diện cho các đơn vị, tổ chức và cá nhân hoạt động trong lĩnh vực kinh tế tài chính khu công nghiệp, thuộc mọi thành phần kinh tế của Việt Nam. Ảnh: Thúy Hiền/BNEWS/TTXVN

Chia sẻ tại Đại hội Liên chi hội Tài chính Khu Công nghiệp Việt Nam (VIPFA) lần thứ nhất (nhiệm kỳ 2024- 2029) diễn ra chiều 25/3, tại Hà Nội, TS. Ngô Công Thành, Viện nghiên cứu ISC, nguyên Vụ phó Vụ Quy hoạch, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, để huy động được nguồn vốn to lớn đầu tư vào các khu công nghiệp trong những năm tới cần phải có những thay đổi căn bản trong việc khai thông các dòng vốn, tạo điều kiện cho các nhà đầu tư tiếp cận thuận lợi các yếu tố sản xuất và đổi mới hoạt động xúc tiến đầu tư.

Giai đoạn phát triển mạnh các khu công nghiệp ở Việt Nam thuộc các năm 2000 -2020. Tính đến cuối năm 2023, theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cả nước đã có 416 khu công nghiệp đã thành lập với tổng diện tích đất tự nhiên đạt khoảng 129,9 nghìn ha và tổng diện tích đất công nghiệp đạt khoảng 89,2 nghìn ha; trong đó, có 4 khu chế xuất.

Trong số 416 khu công nghiệp đã được thành lập, có 296 khu công nghiệp đã đi vào hoạt động với tổng diện tích đất tự nhiên đạt khoảng 92,2 nghìn ha, diện tích đất công nghiệp đạt khoảng 63 nghìn ha và 119 khu công nghiệp đang trong quá trình xây dựng với tổng diện tích đất tự nhiên khoảng 37,5 nghìn ha, diện tích đất công nghiệp đạt khoảng 24,7 nghìn ha. Tổng diện tích đất công nghiệp đã cho thuê của các khu công nghiệp cả nước đạt khoảng 51,8 nghìn ha, đạt tỷ lệ lấp đầy khoảng 57,7%. Nếu tính riêng các khu công nghiệp đã đi vào hoạt động có tỷ lệ lấp đầy đạt khoảng 72,4%.

TS. Ngô Công Thành nhìn nhận, trong thời gian qua, không thể phủ nhận vai trò quan trọng của các khu công nghiệp trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế và phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam. Tuy nhiên, việc phát triển các khu công nghiệp đã bộc lộ nhiều vấn đề hạn chế cần được khắc phục.

Theo ông Thành, hiện công tác quy hoạch phát triển khu công nghiệp thiếu tầm nhìn tổng thể, dài hạn trong mối tương quan với các ngành kinh tế - xã hội khác. Khu công nghiệp được quy hoạch khá dàn trải, chủ yếu dựa trên đề nghị của địa phương, chưa gắn với quy hoạch, kế hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội của vùng và cả nước, chưa bám sát yêu cầu thực tiễn, định hướng và khả năng thu hút đầu tư, lợi thế cạnh tranh của địa phương và hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Khu công nghiệp Long Hậu (Cần Giuộc). Ảnh: Minh Hưng – TTXVN

Bên cạnh đó, còn khá nhiều khu công nghiệp triển khai chậm, vì nhiều lý do như công tác giải phóng mặt bằng chậm, suất đầu tư cao, chồng chéo về quy hoạch hoặc cơ sở hạ tầng bên ngoài hàng rào khu công nghiệp không đảm bảo. Hạ tầng kết nối đa phương tiện thiếu đồng bộ, mất cân đối khi vận tải đường bộ chiếm tới 77% tổng lượng hàng hóa vận chuyển của cả nước. Tiêu chuẩn kỹ thuật hạ tầng, nhà xưởng còn thấp.

Cùng với đó, hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường khu công nghiệp tại một số địa phương chưa đồng bộ. Việc vận hành các công trình bảo vệ môi trường chưa nghiêm túc, chưa tuân thủ đầy đủ quy định của pháp luật về môi trường. Một số địa phương chưa quy hoạch địa điểm lưu giữ, xử lý chất thải nguy hại, nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao.

TS. Ngô Công Thành cũng chỉ ra, tỷ lệ các khu công nghiệp đã đi vào hoạt động có hệ thống xử lý nước thải tập trung mới đạt 91%; nhu cầu cung cấp điện, nước cho sản xuất chưa đáp ứng được đầy đủ và ổn định, hiệu suất sử dụng năng lượng trong nhà máy còn thấp.

Ngoài ra, hạ tầng xã hội, bao gồm nhà ở công nhân, các thiết chế văn hóa, thể thao, phúc lợi phục vụ người lao động trong khu công nghiệp còn thiếu và chưa được gắn kết, đồng bộ với phát triển khu công nghiệp.

Không những thế, chất lượng hiệu quả thu hút đầu tư vào khu công nghiệp chưa đáp ứng yêu cầu phát triển theo chiều sâu; liên kết hợp tác trong khu công nghiệp, khu kinh tế, giữa các khu với nhau và giữa khu công nghiệp, khu kinh tế với khu vực bên ngoài còn hạn chế. Tính liên kết, hợp tác trong sản xuất còn thấp, chưa hình thành được các chuỗi sản xuất liên hoàn và các cụm liên kết ngành.

Thực tế, vẫn tồn tại sự cạnh tranh không lành mạnh về thu hút đầu tư giữa các khu công nghiệp và giữa các địa phương làm giảm hiệu quả và chất lượng dự án đầu tư vào khu công nghiệp.

Chủ đầu tư các dự án kinh doanh hạ tầng khu công nghiệp Việt Nam do năng lực tài chính hạn chế, có tâm lý chờ đợi tìm được nhà đầu tư thứ cấp rồi mới đầu tư hạ tầng dùng chung trong khu công nghiệp; trong khi nhà đầu tư nước ngoài lại muốn có mặt bằng, hạ tầng kỹ thuật ngay thì mới quyết định đầu tư. Sự giằng co, chờ đợi này đã khiến nhiều khu công nghiệp có tỷ lệ lấp đầy thấp.

Ông Thành đánh giá, trước bối cảnh hội nhập quốc tế và sự phát triển của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, việc đổi mới, tái cấu trúc và hoàn thiện mô hình khu công nghiệp nhằm bắt kịp xu thế toàn cầu, đảm bảo hài hòa lợi ích lâu dài, lấy hiệu quả kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững làm mục tiêu cao nhất, đang đòi hỏi phải có những giải pháp mang tính đột phá toàn diện và đồng bộ.

Chủ tịch Ban chấp hành Liên Chi hội Tài chính Khu công nghiệp, TS. Phan Hữu Thắng, nguyên Cục trưởng Đầu tư nước ngoài cho rằng, về cơ bản phát triển một khu công nghiệp có thành công hay không phụ thuộc vào doanh nghiệp, doanh nhân – chủ đầu tư là chính.

TS. Phan Hữu Thắng cho hay, nhìn lại cả quá trình phát triển hệ thống khu công nghiệp thời gian qua và kết quả thu hút đầu tư nước ngoài gần đây, có thể nhận thấy xu hướng đầu tư nước ngoài vào Việt Nam sẽ tập trung chủ yếu vào các khu công nghiệp, khu kinh tế.

"Các yếu tố cần để phát triển khu công nghiệp hoàn chỉnh, hiện đại theo đúng định hướng được gói gọn ở 4 từ: Chế - Tài - Tâm - Tầm", ông Phan Hữu Thắng nhấn mạnh.

Ông Phan Hữu Thắng lý giải, vì trong cả 4 yếu tố cần có trên, về phía Nhà nước chỉ có 1 yêu cầu phải làm là gắn với từ chế - đó là hoàn thiện cơ chế quản lý và phát triển khu công nghiệp. Một yêu cầu phải làm này lại rất quan trọng và có ý nghĩa "bà đỡ" cho sự phát triển của hệ thống khu công nghiệp. Tiếp đó, 3 yếu tố còn lại đòi hỏi phải có là "Tài – Tâm - Tầm" đều ở phía doanh nghiệp và phụ thuộc vào tài năng của người đứng đầu doanh nghiệp.

Đặc biệt, phát triển hệ thống khu công nghiệp Việt Nam phụ thuộc chủ yếu vào sự phát triển và đóng góp của doanh nghiệp, trên nguyên tắc tận dụng tối đa nguồn vốn bên ngoài hướng đến chất lượng đầu tư và bảo vệ quốc phòng, an ninh quốc gia.

"VIPFA sẽ đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu phát triển, bám sát các vấn đề thực tiễn của doanh nghiệp và xu hướng phát triển của nền kinh tế cũng như quá trình hội nhập của đất nước để tìm ra các giải pháp thích hợp cho từng vấn đề đang đặt ra trong thực tiễn đầu tư phát triển khu công nghiệp tại Việt Nam hiện nay", ông Phan Hữu Thắng nhấn mạnh.

Thúy Hiền/BNEWS/TTXVN