Giải mã bí mật đời sống văn chương chốn cung đình và các vụ án văn chương từ tài liệu gốc của các vua Nguyễn

Văn chương từng đóng vai trò hết sức quan trọng trong đời sống tinh thần thời trung đại. Triều Nguyễn không phải là một ngoại lệ. Dưới triều đại này, văn chương hiện diện khắp nơi trong đời sống thường nhật: các dịp lễ tết vua tôi thường cùng nhau xướng họa; khi nhà vua đi tuần du thăm thú cảnh đẹp non sông, thăm hỏi đời sống nhân dân, thơ như nhật ký ghi lại cảm xúc, hành trình; thơ là nơi gửi gắm tâm tư tình cảm, tỏ chí tỏ lòng; cũng có khi thơ chính là một món quà ban thưởng đầy ý nghĩa…

Bên cạnh vai trò cao cả, ở một phương diện khác, văn chương bị coi là công cụ để “chuẩn bị” gây mầm loạn, sử dụng để đe dọa sự tồn tại của chính quyền quân chủ. Sự tồn tại song song của cái đẹp, cái bi, cái cao cả đã làm cho văn chương trở thành một bức tranh muôn vẻ, muôn màu.

Nhân dịp Tết Nguyên đán Giáp Thìn 2024 và hướng tới ngày Thơ Việt Nam (Rằm tháng Giêng), Trung tâm Lưu trữ quốc gia I (Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước) thực hiện triển lãm trực tuyến “Văn chương muôn màu”.

Triển lãm giới thiệu đến công chúng hơn 200 tài liệu đặc sắc về đời sống văn học dưới triều Nguyễn (1802 – 1945), được lựa chọn từ khối Châu bản triều Nguyễn – Di sản tư liệu thế giới. Trong đó, nhiều văn bản lần đầu tiên được công bố.

Từ điểm nhìn của Châu bản – những tài liệu lưu trữ gốc của vương triều Nguyễn, chứa đựng bút tích ngự phê của những vị hoàng đế, triển lãm sẽ giúp chúng ta có cái nhìn đa chiều về về đời sống văn chương cung đình, tiếp cận các danh nhân văn học với nhiều nhiều thông tin bổ ích và thú vị, để từ đó hiểu đúng, hiểu sâu về một giai đoạn văn học nước nhà. Triển lãm cũng góp phần kiến giải / giải mã những ẩn số bên trong những tác phẩm, đồng thời hiểu sâu sắc hơn những thông điệp mà các tác gia văn học gửi gắm qua từng tác phẩm. Đặc biệt, đây là những thông tin bổ trợ làm phong phú thêm kiến thức văn học, lịch sử triều Nguyễn trong nhà trường.

Tại phần 1 của triển lãm có tên là “Những ‘gương mặt thân quen’”, công chúng sẽ gặp lại các tác gia văn học lớn của thế kỷ 19 – 20 như Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát, Nguyễn Khuyến, Nguyễn Trường Tộ, Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, mà phần lớn biết đến qua chương trình Ngữ văn, Lịch sử trong nhà trường, cũng như qua các công trình nghiên cứu.

Tuy nhiên, với những thông tin cấp 1 từ di sản tư liệu Châu bản triều Nguyễn, chúng ta sẽ được tiếp cận thêm về các tác gia văn học đó ở một góc độ khác – sự nghiệp quan trường và cuộc đời của họ. Từ đó, chúng ta có thể hiểu và cảm nhận sâu sắc hơn về tư tưởng quan điểm cũng như tâm tư, tình cảm mà các tác gia đã gửi gắm vào từng tác phẩm.

Tại phần 2 của Triển lãm mang tên “‘Hiểm địa’ của ngôn từ”, công chúng sẽ tiếp cận những Châu bản ghi lại vụ án văn chương khoa cử và ngoài khoa cử. Cũng như bất kỳ triều đại quân chủ chuyên chế nào, dưới triều Nguyễn, các vụ án văn chương thường gắn liền với việc bảo vệ quyền uy, vị thế của chính thể và giới cầm quyền đương thời.

Tại phần 3 mang tên “Tiêu dao miền thơ phú” chúng ta thêm nhiều thông tin thú vị về đời sống văn chương cung đình cách nay hàng trăm năm. Dưới các triều đại quân chủ nói chung và triều Nguyễn nói riêng, thơ văn từng có vị trí đặc biệt trong đời sống cung đình. Khi đó, việc vua tôi cùng nhau làm thơ không chỉ để mua vui, mà có khi để ngụ ý khuyên răn, để nói chí hướng, để tu tâm dưỡng tính, đào luyện nhân cách. Với những giá trị nổi bật, sinh hoạt văn chương cung đình triều Nguyễn đã góp thêm hương sắc cho lịch sử văn học nước nhà.

Triển lãm dự kiến khai mạc vào 7.00 giờ, ngày 15/02/2024 trên website của Trung tâm Lưu trữ quốc gia I.

Minh Châu