BRICS hướng tới cân bằng trong các vấn đề toàn cầu

Các nước BRICS có tiềm năng thay đổi trật tự thế giới hiện tại và biến liên minh của họ thành một đối trọng với Nhóm các nền công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) trên vũ đài toàn cầu.

Tiếp tục xây dựng ảnh hưởng lớn hơn

Trong bài báo mang tựa đề “Thách thức của BRICS đối với trật tự kinh tế đã được thiết lập không phải chuyện đùa” đăng tải trên tờ Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (SCMT) của Hong Kong (Trung Quốc) hôm 12/8, cây bút kỳ cựu chuyên về kinh tế và tài chính châu Á Anthony Rowley chỉ ra rằng, BRICS đã cho ra mắt Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) và các thành viên đang thúc đẩy các thỏa thuận dự trữ và tiền tệ mới. NDB – hay còn gọi là Ngân hàng BRICS – đã tài trợ cho 98 dự án trị giá tổng cộng 33,2 tỷ USD.

Các nhà lãnh đạo BRICS trong một hội nghị.

Theo ông, sức hấp dẫn tiềm năng của BRICS nằm ở chỗ nó đang trở thành “một lực lượng cân bằng trong các vấn đề thế giới”. Nhà báo kỳ cựu chỉ ra rằng, được thành lập vào năm 2006, ban đầu BRICS chỉ bao gồm 4 quốc gia là Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc. Vào thời điểm đó, bộ tứ này quá đa dạng về kinh tế và phân tán về mặt địa lý đến mức nó không thể phát huy hiệu quả. Nhưng từ năm 2010, sau khi Nam Phi gia nhập, nhóm đã trở nên “toàn cầu” hơn so với các nhóm khu vực khác.

Dẫn các nhận định của chuyên gia cấp cao không thường trú tại Hội đồng Đại Tây Dương (Atlantic Council) Hùng Trần, nhà báo Anthony Rowley nhấn mạnh, BRICS “có thể phát triển để trở thành đối trọng với nhóm G7 trong các vấn đề thế giới, dẫn đến tác động sâu sắc đối với quan hệ quốc tế”. Hiện tại, tổ chức này tiếp tục xây dựng ảnh hưởng lớn hơn trên trường toàn cầu bất chấp sự khác biệt hiện có giữa hai thành viên là Trung Quốc và Ấn Độ. Cả Bắc Kinh và Delhi đều nhất trí với mục tiêu của NDB là cung cấp 30% nguồn tài chính bằng đồng nội tệ của các nước thành viên.

Kể từ sau khi kết nạp Nam Phi, hoạt động của BRICS đã mang tính chính trị rõ ràng hơn, đặc biệt là về nhu cầu cải cách các thể chế toàn cầu, bên cạnh mục đích kinh tế ban đầu. Trong những tháng gần đây, khả năng BRICS tiếp tục mở rộng đã trở thành tiêu điểm trên nhiều phương tiện truyền thông. Thông tin này xuất hiện vào thời điểm nhóm đang chuẩn bị tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh lần thứ XV tại Johannesburg và do Nam Phi chủ trì, dự kiến diễn ra vào ngày 22 – 24/8 tới.

Theo Bộ trưởng Hợp tác và Quan hệ Quốc tế Nam Phi Naledi Pandor, tại hội nghị, lãnh đạo của các nước BRICS sẽ thảo luận về khả năng mở rộng nhóm này. Theo bà, 23 quốc gia, bao gồm cả Iran, đã nộp đơn chính thức xin gia nhập BRICS. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu tại Đại học Johannesburg cho rằng khả năng mở rộng BRICS sẽ không dễ dàng. Nguyên nhân là vì BRICS vẫn tập trung vào việc hài hòa tầm nhìn mà các thành viên tiềm năng không dễ dàng thực hiện được. Trong đó, một số ứng cử viên thậm chí có thể tạo động lực gây mất ổn định cho các thành viên sáng lập. Quan trọng hơn, việc mở rộng khối còn có nguy cơ khiến nỗ lực thay đổi trật tự toàn cầu diễn ra chậm hơn nhiều. Nói một cách đơn giản, trong khi một số quốc gia thành viên phản đối quyền bá chủ của phương Tây, họ vẫn chưa nhất trí về giải pháp thay thế mới.

Thách thức trong mở rộng

Giới chuyên gia nhận định, khi BRICS mở rộng về mặt chiến lược, điều này sẽ gây ra cơn địa chấn đối với trật tự thế giới, chủ yếu là về mặt kinh tế. Mục tiêu chính trong số các ưu tiên của nhóm là giảm phụ thuộc vào đồng USD, tức là phi đô la hóa nền kinh tế toàn cầu. Song, một trong những trở ngại là phần lớn các nước trên thế giới chưa ủng hộ nỗ lực này. Mặc dù một số nước có thể không ủng hộ sự thống trị của đồng USD, song họ vẫn coi đây là loại tiền tệ đáng tin cậy nhất. Với tốc độ toàn cầu hóa hiện nay, không chắc sẽ có những nỗ lực ngăn cản phương Tây tiếp cận các tuyến đường thương mại và khoáng sản chiến lược. Thay vào đó, những nước mới gia nhập khối có thể sẽ sử dụng tư cách thành viên BRICS để đàm phán các đối tác phương Tây, điều đó giúp họ có nhiều lựa chọn hơn. Đây là thách thức và cũng là nghịch lý đối với việc mở rộng BRICS. Một mặt, nhóm này vẫn chưa đưa ra lý do gì để chứng minh tính hiệu quả của việc phi đô la hóa.

Mặt khác, 5 thành viên hiện tại của BRICS cũng cần phải chọn lọc những ứng cử viên phù hợp nhất. Trong số đó, BRICS phải xem xét hồ sơ của các ứng viên, cũng như mối quan hệ của họ với phương Tây. Kinh nghiệm về việc có một nhà lãnh đạo cánh hữu có quan điểm trung lập chắc hẳn là một bài học về sự cần thiết phải thận trọng khi kết nạp thành viên mới. Nếu xét đến tiêu chí này, những quốc gia có nguyện vọng như Saudi Arabia và Mexico dường như ít có khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn gia nhập khối trong ngắn hạn, cho dù Saudi Arabia giàu dầu mỏ và Mexico có nhà lãnh đạo tiến bộ cánh tả là ông Andres Manuel Lopez Obrador.

Ngoài ra, việc đánh giá các thành viên tiềm năng còn phải tính đến mối quan hệ giữa các thành viên mới và thành viên cũ. Điều này bắt nguồn từ bài học quan trọng là bất đồng giữa hai thành viên lớn nhất của nhóm - Trung Quốc và Ấn Độ - liên quan vấn đề biên giới. Do mối quan hệ không thoải mái giữa 2 thành viên này, BRICS đã phải cảnh giác với tầm quan trọng của quan hệ song phương trực tiếp và giải quyết mâu thuẫn giữa các nhà lãnh đạo trong nhóm. Bên cạnh đó, Saudi Arabia cũng có mối quan hệ không mấy tốt đẹp với Nga trong quá khứ. Nước này cũng không hòa hảo với Iran, một ứng viên khác, mặc dù họ đã nối lại quan hệ gần đây.

Theo tiêu chí này, ứng viên phù hợp nhất để gia nhập BRICS hiện nay dường như là Cuba. La Habana có mối quan hệ chặt chẽ với các thành viên cũ và cũng có lập trường vững chắc trong vấn đề thách thức quyền bá chủ của Mỹ. Cuba đã phải hứng chịu lệnh cấm vận do Mỹ áp đặt suốt 6 thập niên. Cuba cũng là quốc gia đi đầu trong phong trào cánh tả Mỹ Latinh, có mối quan hệ chặt chẽ với nhiều quốc gia ở Trung và Nam Mỹ - đặc biệt là Guatemala,Honduras, Nicaragua và Venezuela. Và chắc chắn, tư cách thành viên BRICS sẽ tăng cường ảnh hưởng của quốc gia này.

Giới chuyên gia nhận định, nếu muốn việc mở rộng BRICS trở thành tác nhân thay đổi cục diện thế giới, nhóm này sẽ phải hành động. Song việc có các đối thủ, hoặc các quốc gia có mâu thuẫn với nhau, cùng gia nhập một khối, dường như không phù hợp với mục tiêu đó. Theo các nhà quan sát, mở rộng khối một cách thận trọng và có chiến lược, các quốc gia BRICS dường như sẽ theo đuổi chiến lược BRICS+, ít nhất là trong ngắn hạn. Nói cách khác, có thể xuất hiện các lớp thành viên khác nhau - tư cách thành viên đầy đủ sẽ được cấp cho các quốc gia đáp ứng các tiêu chí của nhóm theo thời gian.

Khổng Hà (tổng hợp)