Bảo tồn khẩn cấp 500 mộc bản triều Nguyễn

Mộc bản triều Nguyễn là khối di sản quý giá có giá trị trên nhiều phương diện như lịch sử, địa lý, chính trị, xã hội, quân sự, pháp chế, giáo dục, văn hóa… thời kỳ cận đại. Mộc bản ghi chép về việc giao thương kinh tế, văn hóa giữa Việt Nam với các nước trên thế giới như Mỹ, Pháp, Tây Ban Nha, Trung Quốc, Thái Lan, Lào, Campuchia...

Ông Đặng Thanh Tùng, Cục trưởng Cục Văn thư lưu trữ nhà nước (Bộ Nội vụ) phát biểu tại lễ khánh thành dự án “Bảo tồn khẩn cấp mộc bản triều Nguyễn - Di sản tư liệu thế giới”.

Ngoài giá trị về mặt sử liệu, tài liệu mộc bản còn có giá trị về nghệ thuật chế tác, thể hiện sự phát triển nghề khắc in bản gỗ của nền văn minh, văn hóa nhân loại. Ngày 31/7/2009, mộc bản triều Nguyễn đã được UNESCO xếp hạng trong di sản tư liệu thế giới. Đây cũng chính là di sản tư liệu thế giới đầu tiên của Việt Nam.

Hiện nay, Trung tâm lưu trữ Quốc gia IV đang lưu giữ 34.555 mộc bản triều Nguyễn khắc chữ Hán và Nôm. Nội dung của mộc bản triều Nguyễn phản ánh mọi mặt của xã hội Việt Nam thời Nguyễn, được khắc chữ ngược trên chất liệu gỗ, sử dụng để in sách ở Việt Nam trong thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX. Mộc bản triều Nguyễn được tạo ra trong quá trình hoạt động của Quốc sử quán triều Nguyễn, sử dụng để nhân bản tư liệu nhằm phổ biến các chuẩn mực xã hội, lưu truyền công danh, sự nghiệp của các bậc vua chúa, các sự kiện lịch sử, các biến cố thời cuộc, các cuộc tiểu trừ giặc giã...

Ông Marc E. Knapper, Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam phát biểu tại lễ khánh thành dự án “Bảo tồn khẩn cấp mộc bản triều Nguyễn - Di sản tư liệu thế giới”.

Tuy nhiên, mộc bản triều Nguyễn liên tục giảm sút cả về chất lượng và số lượng do ảnh hưởng của quá trình lão hóa tự nhiên, khí hậu nhiệt đới, các hoạt động của nấm và côn trùng qua nhiều thế kỷ. Thủ tướng Chính phủ đã triển khai nhiều hoạt động để bảo vệ các tài liệu mộc bản, như cải tạo nhà kho, loại bỏ các tạp chất và nấm mốc trên bề mặt gỗ...

Tháng 7/2020, Quỹ Bảo tồn Văn hóa của Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam đã tài trợ Cục Văn thư lưu trữ Nhà nước 88.209 USD để bảo tồn 500 mộc bản triều Nguyễn đã xuống cấp tại Trung tâm lưu trữ Quốc gia số IV.

500 mộc bản triều Nguyễn hư hỏng đã được xử lý.

Nhóm kỹ thuật đã xác định mức độ hư hỏng của 500 tấm mộc bản, trong đó 114 mộc bản hư hỏng nặng và 386 mộc bản hư hỏng trung bình, tiến hành xử lý kỹ thuật bằng phương pháp tương tự xử lý mộc bản tiêu chuẩn đã được sử dụng ở nhiều nước phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, Pháp… Các tấm mộc bản sau xử lý hóa học được hong phơi, xử lý hoàn thiện.

Kết quả, độ cứng vững của mộc bản được tăng lên đáng kể. Mộc bản sau khi được xử lý bảo tồn vẫn đảm bảo khả năng in dập, các chữ sắc nét, không có hiện tượng nhòe chữ.

Trung tâm lưu trữ Quốc gia IV tại TP Đà Lạt đang lưu giữ 34.555 mộc bản triều Nguyễn khắc chữ Hán và Nôm.

Theo ông Marc E. Knapper, Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam, mộc bản triều Nguyễn là một loại hình tài liệu đặc biệt về hình thức, nội dung và phương thức chế tác. Mộc bản triều Nguyễn được UNESCO công nhận là di sản tư liệu thế giới, là nguồn tài liệu tin cậy, quý giá phục vụ cho việc học và nghiên cứu lịch sử Việt Nam.

Khắc Lịch