Yêu cầu mới trong dạy học Ngữ văn

Thầy Nguyễn Trọng Trường trong giờ dạy Ngữ văn tại Trường THCS - THPT Phenikaa.

Không còn dạy kiểu đọc chép

Thầy Nguyễn Trọng Trường, giáo viên Ngữ Văn Trường THCS - THPT Phenikaa cho biết: Chương trình GDPT 2018 được xây dựng xuất phát từ các năng lực, phẩm chất cần có của người học.

Với môn Ngữ văn, nội dung cốt lõi bao gồm các mạch kiến thức và kỹ năng cơ bản, thiết yếu về văn học, tiếng Việt. Chương trình môn học này được xây dựng theo hướng mở, không quy định chi tiết về nội dung dạy học và các văn bản cụ thể mà chỉ quy định những yêu cầu cần đạt về đọc, viết, nói và nghe. Các văn bản trong sách giáo khoa được coi là ngữ liệu dạy học mẫu gắn với đặc trưng của từng thể loại.

Nhằm đổi mới phương pháp dạy học, Bộ GD&ĐT yêu cầu đề kiểm tra cuối kỳ, cuối năm học tránh dùng các văn bản trong sách giáo khoa làm ngữ liệu nhằm khắc phục tình trạng học sinh học thuộc hoặc sao chép tài liệu có sẵn.

“Nếu như học theo chương trình cũ, học sinh vẫn quen kiểu đọc chép, học thuộc văn mẫu, thì ở chương trình mới, mục tiêu là học sinh có năng lực đọc hiểu, có kĩ năng viết”, thầy Nguyễn Trọng Trường chia sẻ.

Cô Hồ Thị Lệ Hằng, Tổ trưởng chuyên môn Ngữ văn, Trường THPT Phú Bài (Thừa Thiên Huế) cũng nhận định Chương trình GDPT 2018, môn Ngữ Văn đã có những thay đổi lớn. Cụ thể, trong kiểm tra đánh giá, phần nghị luận văn học không sử dụng văn bản trong sách giáo khoa. Năm 2025, là năm đầu tiên áp dụng đổi mới này trong đề thi tốt nghiệp THPT. Điều này tác động trở lại mạnh mẽ đối với công tác dạy và học trong nhà trường.

Chia sẻ sâu về đề minh họa cho cấu trúc, định dạng đề thi tốt nghiệp THPT từ 2025 với môn Ngữ văn, cô Nguyễn Thị Giang Hương, giáo viên Trường THPT Trần Quang Khải (Khoái Châu, Hưng Yên) cho biết: Bộ GD&ĐT đã bám sát vào các định hướng trong hoạt động kiểm tra, đánh giá của Chương trình GDPT 2018.

Học sinh chỉ cần nắm chắc kiến thức Ngữ văn về đặc trưng của từng thể loại, rèn thật kỹ kỹ năng, năng lực đọc - hiểu các loại văn bản của những thể loại được học trong chương trình thì hoàn toàn có khả năng chinh phục đề minh họa.

Cô Nguyễn Thị Giang Hương, giáo viên Trường THPT Trần Quang Khải và học trò trong giờ Ngữ văn.

Phương pháp, kỹ thuật dạy học phù hợp với yêu cầu mới

Căn cứ vào đề thi minh họa cùng những chỉ đạo, định hướng của Bộ GD&ĐT, cô Nguyễn Thị Hương Giang cho biết, giáo viên Ngữ văn sớm định hướng, có những phương pháp, kỹ thuật dạy học phù hợp cho học sinh trong thời gian tới.

Cụ thể, giáo viên chú trọng dạy học theo đặc trưng thể loại, kiểu văn bản.Đề thi môn Ngữ văn Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 được xây dựng theo cách đọc hiểu văn bản bám sát vào đặc trưng thể loại. Do đó, dạy học môn Ngữ văn theo Chương trình 2018, thầy cô cần hướng dẫn học sinh nắm rõ có nhiều thể loại như thần thoại, cổ tích, truyện ngắn, truyện khoa học viễn tưởng, thơ Đường luật, thơ tự do, ngâm khúc, bi kịch, hài kịch...

Kiểu văn bản có loại văn nghị luận và văn bản thông tin, được phân loại theo phương thức biểu đạt như văn bản miêu tả, văn bản tự sự, văn bản thuyết minh, văn bản nghị luận, văn bản biểu cảm, nhật dụng… Nắm vững những thể loại cơ bản, học sinh đã có được chìa khóa vạn năng trong khi học Ngữ văn.

Khi giảng dạy cho học sinh, giáo viên cần tập trung vào các biểu hiện chính, các đặc trưng tiêu biểu nhất của mỗi thể loại và kiểu văn bản để giúp học sinh nhận diện và phân tích tác dụng của các yếu tố hình thức trong thể loại, kiểu văn bản.

Dạy tác phẩm truyện nên chú ý vào đặc trưng tự sự (kể việc): Chuyện gì, xảy ra ở đâu, trong bối cảnh nào, xảy ra như thế nào, nhân vật, ngôn ngữ người kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật, điểm nhìn và sự thay đổi điểm nhìn, ngôi kể và tác dụng của ngôi kể…

Dạy học sinh cách khám phá thơ cần chú ý đặc trưng là yếu tố trữ tình (bày tỏ tình cảm): Ai là người bày tỏ cảm xúc (nhân vật trữ tình), bày tỏ với ai, bày tỏ những gì, bày tỏ bằng cách nào (vần, nhịp, từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ…)?

Về dạy cách đọc hiểu văn bản, theo cô Nguyễn Thị Hương Giang, muốn học sinh có khả năng tự đối mặt với mọi dạng đề kiểm tra đánh giá, giáo viên cần thay đổi cách dạy.

Trước đây, thầy cô sử dụng cách dạy theo lối giảng văn, bình văn, giảng cho HS nghe về cái hay, cái đẹp của tác phẩm theo hiểu biết và cảm nhận của người dạy. Còn hiện tại, dạy Ngữ văn là dạy cách đọc hiểu văn bản, giáo viên tổ chức các hoạt động để học sinh tự tìm ra cái hay, cái đẹp của văn bản, tác phẩm theo cách nhìn, cách nghĩ, cách cảm… của các em.

Thầy cô cần chú ý kết quả tiếp nhận của từng người đọc; cá thể hóa và đa dạng hóa cách hiểu một văn bản theo yêu cầu của lý thuyết tiếp nhận và dạy học hiện đại.

Mỗi văn bản nghệ thuật của từng thể loại, giáo viên cần được phân loại rõ các yếu tố nghệ thuật: cách sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh, xây dựng nhân vật, thái độ, cảm xúc, cái tôi của tác giả, những sáng tạo về nội dung nhằm giúp học sinh thấy được các đặc trưng riêng, đáp ứng định hướng kiểm tra, đánh giá của Bộ GD&ĐT từ năm 2025.

Bên cạnh đó, cô Nguyễn Thị Hương Giang cũng đặc biệt nhấn mạnh cần thường xuyên rèn học sinh kỹ năng, thao tác viết đoạn văn, bài văn.

Cụ thể, trong các giờ học chính khóa, chuyên đề học tập hay Văn địa phương, giáo viên cần linh hoạt, mở rộng, đưa thêm văn bản ngoài sách giáo khoa, hướng dẫn kỹ phương pháp, kỹ thuật dạy học bám sát vào đặc trưng thể loại để học sinh luôn linh hoạt, chủ động khi gặp những văn bản khó.

Giáo viên củng cố, bồi dưỡng thường xuyên kiến thức trọng tâm cơ bản, thao tác làm bài cho từng dạng đề nghị luận xã hội, nghị luận văn học. Đồng thời, kết hợp việc kiểm tra, đôn đốc quá trình học sinh tự rèn, tự luyện, thường xuyên hình thành kỹ năng viết đoạn văn khoảng 200 chữ về những đặc trưng của tác phẩm theo thể loại, viết bài văn khoảng 600 chữ về các vấn đề xã hội thường gặp trong cuộc sống.

Hải Bình