Vyazma - chiến dịch đổ bộ đường không lớn nhất của Hồng quân Liên Xô

Ý tưởng của nhà lãnh đạo Joseph Stalin khi ra lệnh tiến hành chiến dịch này là biến năm 1942 trở thành năm chiến thắng trước phát xít Đức. Chính trận thắng ở ngoại ô Moscow đã thúc đẩy ông nỗ lực mở thêm một cuộc phản công nữa, khiến quân địch phải lùi xa về phía tây. Trong cuộc phản công đã nổ ra trận đánh gần khu vực Rzhev và Vyazma, nơi Cụm tập đoàn quân Trung tâm của Đức Quốc xã đang phòng thủ. Theo kế hoạch của Bộ tư lệnh Hồng quân Liên Xô, nếu đổ quân vào hậu phương của Đức Quốc xã, thì một cuộc tấn công từ bên trong sẽ phá vỡ tuyến phòng thủ của quân phát xít, còn các mặt trận Kalinin và Phía Tây sẽ hoàn thành chiến dịch sau khi dồn quân địch vào vòng vây.

Vyazma là chiến dịch đổ bộ đường không lớn nhất của Hồng quân Liên Xô trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Ảnh: Nikolai Vikhirev/RIA Novosti.

Chiến dịch được chuẩn bị vô cùng gấp rút. Theo đó, ngày 8-1-1942, Hồng quân Liên Xô chuyển sang tấn công và cần phải hỗ trợ quân càng sớm càng tốt cho đến khi không còn khí thế tấn công nữa, bởi các đơn vị tiến công thậm chí còn có thể nhanh chóng chọc thủng tuyến phòng ngự của địch. Vì vậy, quyết định đổ quân xuống phía nam mũi đột phá đã được đưa ra nhằm thu hút chú ý đến đó của một phần quân Đức. Thông tin tình báo về những gì diễn ra là vô cùng ít ỏi, phía Liên Xô thậm chí còn không biết có khoảng bao nhiêu quân Đức tại khu vực này. Ngoài ra, còn có những trở ngại khác nữa, như việc bắt đầu đổ bộ phải bị hoãn lại do thời tiết không thuận lợi để bay, khiến phần nào phá vỡ kế hoạch ban đầu.

Do đó, việc đưa lính nhảy dù đến khu vực đã định mới được bắt đầu vào ngày 18-1-1942, muộn hơn so với dự kiến trước đó. Trong chiến dịch diễn ra từ tháng 1 đến tháng 2 có sự tham gia của Quân đoàn nhảy dù số 4, với quân số khoảng 10.000 binh sĩ. Nhiệm vụ của quân đoàn này là cắt đứt tuyến đường cao tốc và đường sắt nối Vyazma với Smolensk. Thiếu tướng Alexey Levashev được bổ nhiệm làm Chỉ huy cuộc đổ bộ này. Nhóm đầu tiên (gồm 462 người) đổ bộ gần làng Znamenka, cách Vyazma 40km về phía nam. Tổng cộng có tới 30 máy bay DC-3, PS-84 và TB-3 đã được sử dụng để vận chuyển quân. Dự kiến ban đầu sử dụng tới 90 máy bay vận tải, nhưng không thể tập hợp được một số lượng như vậy. Ngoài ra, một số máy bay mà quân đội Liên Xô muốn sử dụng trong chiến dịch đã nằm im tại các sân bay do hậu quả của các cuộc không kích.

Phương thức đổ bộ được thay đổi tùy theo từng điều kiện. Theo đó, một số đổ bộ bằng dù, còn số khác hạ cánh trực tiếp xuống mặt đất tại các sân bay ứng tác.

Ngay sau đó, lực lượng của 4 lữ đoàn nhảy dù và một trung đoàn đã gia nhập Quân đoàn số 4 của Thiếu tướng Alexey Levashov. Quân Đức đã ngăn chặn cuộc đổ bộ bằng mọi cách có thể, dùng tiêm kích bắn vào các máy bay trên mặt đất. Gây thiệt hại lớn nhất là cuộc tập kích của máy bay ném bom vào sân bay Grabtsevo. Trận ném bom này đã thiêu rụi 9 máy bay ném bom hạng nặng TB-3 của Liên Xô, vốn được trang bị lại để phục vụ cho việc vận chuyển quân. Một số máy bay khác thì bị hư hại. Tất cả chúng đều có nhiệm vụ cất cánh sớm hơn nhưng đã phải hoãn lại.

Trong khi đó, những lính dù đến nơi thành công đã ngay lập tức tham chiến. Chỉ trong vài ngày, họ đã chiếm một số đoạn đường sắt và đường cao tốc, sau đó vô hiệu hóa chúng. Tuy nhiên, do sự chống đối của máy bay địch nên quy mô của chiến dịch phải điều chỉnh thu hẹp lại.

Tình huống khó khăn nhất là ở khu vực đổ bộ của Lữ đoàn số 8. Đã có lúc lữ đoàn này suýt bị rơi vào vòng vây. Quân đoàn kỵ binh Cận vệ số 1 của Tướng Pavel Belov đã ra tay cứu nguy, không cho quân Đức tạo thế chân vạc để bao vây. Những lính dù được liên kết với quân kỵ binh, và tướng Pavel Belov nhận quyền chỉ huy toàn bộ nhóm quân được thành lập bất ngờ này.

Trong khi đó, những nhóm lính dù khác đã đập tan các đồn địch và giải phóng một số thị trấn và làng mạc. Tuy nhiên, ngày 23-2-1942, quân phát xít Đức đã bắn rơi chiếc máy bay chở theo Thiếu tướng Alexey Levashev. Thay thế vị trí của ông được bổ nhiệm làm Tham mưu trưởng Quân đoàn là Đại tá Kazankin.

Đến cuối tháng 2-1942, Bộ chỉ huy Đức kéo quân dự bị lên và đánh vào Quân đoàn của tướng Pavel Belov. Lúc này đến lượt lính nhảy dù ra tay giải cứu quân kỵ binh. Họ cắt đứt tuyến đường sắt và không cho quân Đức Quốc xã điều động đoàn tàu bọc thép lên để đánh bại Quân đoàn kỵ binh Cận vệ số 1. Tướng Pavel Belov về sau kể lại các hành động của Quân đoàn nhảy dù số 4 (lúc đó dưới sự chỉ huy của Đại tá Kazankin): “Sau khi phát động cuộc tấn công vào ngày 25-2, những người lính dù đã giành được thắng lợi đáng kể. Trong 3 ngày chiến đấu, họ đã chiếm được các khu dân cư Klyuchi, Dergovochnaya, Tatyanikha và Zherdovka. Sau một thời gian, một số trinh sát của Lữ đoàn nhảy dù số 9 thậm chí còn vượt qua tuyến đường cao tốc Warszawa và thiết lập liên lạc với các đơn vị của Tập đoàn quân số 50. Như vậy, quân lính nhảy dù gần như đã hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao”.

“Tuy nhiên, Tập đoàn quân số 50 đã không thể đột phá mặt trận và liên kết với lực lượng lính nhảy dù”, tướng Pavel Belov buồn bã cho biết thêm.

Theo kế hoạch ban đầu, chiến dịch đổ bộ đường không Vyazma chỉ được kéo dài tối đa trong 5 ngày. Nhưng trên thực tế, những người lính dù Hồng quân Liên Xô đã mất hơn 4 tháng ở trong hậu phương của địch. Dù không đạt được mục đích cuối cùng, nhưng chiến dịch này đã gây ra những thiệt hại đáng kể cho Đức Quốc xã.

QUỐC KHÁNH (theo RG.ru)