Vì sao Thái Lan 'vỡ mộng' trong thương vụ mua tàu ngầm Trung Quốc?

Thỏa thuận đóng tàu ngầm trị giá 13,5 tỷ baht (392 triệu USD) giữa Trung Quốc và Thái Lan hồi năm 2017 từng được ca ngợi là một trong những trọng tâm của kế hoạch xuất khẩu quốc phòng của Bắc Kinh.

Tuy nhiên, trong những tháng gần đây, thỏa thuận này chưa rõ sẽ đi đâu về đâu do nhà sản xuất chưa thể có được động cơ diesel của Đức như quy định trong hợp đồng, theo South China Morning Post.

Nguyên nhân

Đức đang hạn chế xuất khẩu công nghệ quốc phòng sang Trung Quốc, với lý do Liên minh châu Âu (EU) áp đặt lệnh cấm vận từ năm 1989. Trước đây, châu Âu cho phép xuất khẩu một số mặt hàng, nhưng các quy tắc bị siết chặt hơn trong khoảng thời gian gần đây.

Hồi tháng 2, một quan chức tại Đại sứ quán Đức ở Thái Lan cho biết thỏa thuận giữa Bắc Kinh và Berlin đã thất bại trước cả khi ký thương vụ năm 2017.

Chiếc đầu tiên trong số 3 tàu ngầm diesel-điện S26T với động cơ MTU do Đức sản xuất mà Thái Lan đặt hàng từ Trung Quốc dự kiến giao vào năm 2024. Do khó khăn liên quan đến quy trình cung cấp động cơ, ngày giao hàng có thể bị trì hoãn.

Các chính trị gia đảng đối lập ở Thái Lan kêu gọi hủy bỏ thỏa thuận mua tàu ngầm, đồng thời tuyên bố điều này là vì lợi ích quốc gia.

Trong khi đó, chính phủ của Thủ tướng Prayuth Chan-ocha gặp khó khăn để bảo đảm thỏa thuận theo đúng kế hoạch. Dư luận Thái Lan chỉ trích gay gắt chủ đề này, khi nhiều người đặt câu hỏi về việc liệu có cần phải chi tiêu quốc phòng nhiều tới như vậy sau khi đại dịch gây ra “nỗi đau” kinh tế sâu rộng không.

Giới quan sát cho rằng thỏa thuận này khó có thể bị hủy bỏ, nhưng vụ việc này đem lại sự suy tính kỹ lưỡng mới về mối quan hệ ngoại giao và an ninh giữa Bắc Kinh với Bangkok.

Tại sao Thái Lan cần tàu ngầm?

Năm 2020 - 3 năm sau khi ký kết thỏa thuận đầu tiên với tập đoàn nhà nước Trung Quốc China Shipbuilding & Offshore International, Hải quân Thái Lan cho biết những chiếc tàu ngầm sẽ giúp bảo vệ lợi ích hàng hải trị giá khoảng 697 tỷ USD của nước này và tăng cường chiến lược đòn bẩy tại thời điểm căng thẳng gia tăng ở Biển Đông.

Các tàu ngầm sẽ hoạt động ở biển Andaman ở phía tây và vịnh Thái Lan ở phía đông.

Hải quân Thái Lan nói thêm việc mua bán là cần thiết vì các quốc gia Đông Nam Á khác - như Indonesia, Malaysia và Singapore - đã có tàu ngầm của riêng họ.

Quân đội nước này đã đưa ra lời giải thích trên sau khi dư luận phản ứng dữ dội vì một tiểu ban của quốc hội Thái Lan đã thông qua thương vụ mua hai tàu ngầm khác.

Tại sao phải mua tàu ngầm của Trung Quốc?

Lý do Hải quân Thái Lan chọn Trung Quốc là vì Bắc Kinh đã đưa ra đề nghị ưu đãi.

Họ giảm giá các tàu ngầm này - mua 3 chiếc chỉ với giá của 2 chiếc - đồng thời đảm bảo chất lượng lâu dài. Hệ thống thông tin liên lạc và chiến đấu như ngư lôi và tên lửa dẫn đường được cài đặt sẵn, trong khi các chương trình đào tạo cho quân Thái Lan được đưa vào như một phần của gói mua bán.

Thái Lan cũng đã xem xét các đề nghị của Đức, Hàn Quốc, Nga, Thụy Điển và Pháp cho gói hai tàu ngầm. Tuy nhiên, theo chuyên gia Termsak Chalermpalanupap của Học viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore, Thái Lan nhận thấy lời đề nghị bán 3 chiếc với giá 2 chiếc của Trung Quốc là "không thể cưỡng lại".

Ý nghĩa của thỏa thuận đối với Trung Quốc

Thỏa thuận tàu ngầm được đưa ra vào thời điểm Thái Lan xích lại gần Trung Quốc sau cuộc đảo chính năm 2014 đưa ông Prayuth Chan-ocha lên nắm quyền.

Tháng 4 vừa qua, ông nói rằng quan hệ Bangkok - Bắc Kinh sẽ không bị ảnh hưởng nếu hợp đồng bị hủy bỏ, đồng thời nói rằng cả hai bên đang làm việc chặt chẽ để tìm giải pháp.

“Cả Thái Lan và Trung Quốc đều muốn tiến hành thương vụ tàu ngầm này", Ian Storey - thành viên cấp cao tại Viện ISEAS-Yusof Ishak - cho biết. “Thái Lan là một trong số ít quốc gia ở Đông Nam Á không vận hành tàu ngầm và muốn có được khả năng quân sự này trong nhiều thập niên để theo kịp các nước láng giềng. Ngay cả Myanmar cũng đang vận hành hai tàu ngầm”.

Vào tháng 12/2021, Bắc Kinh đã chuyển giao tàu ngầm UMS Minye Kyaw Htin đã qua sử dụng cho Myanmar, một năm sau khi nước này nhận tàu ngầm lớp Kilo từ Ấn Độ.

“Trung Quốc muốn thỏa thuận (với Thái Lan) thành công vì việc mua bán vũ khí ngày càng trở thành một phần quan trọng trong chính sách ngoại giao quốc phòng của nước này ở châu Á”, ông nói. "Nếu thương vụ này thất bại, nó sẽ trở thành 'vết nhơ' trong ngành công nghiệp vũ khí của Trung Quốc".

Paul Chambers, chuyên gia an ninh Đông Nam Á tại Đại học Naresuan của Thái Lan, cho rằng thỏa thuận "thể hiện khía cạnh duy trì quan hệ quân sự láng giềng gần gũi và ngoại giao quân sự" giữa 2 quốc gia.

Hai bên sẽ làm gì?

Hồi tháng 2, hải quân Thái Lan cho biết họ dự định giải quyết vấn đề động cơ thông qua thảo luận với công ty đóng tàu nhà nước Trung Quốc. Tuy nhiên, chưa rõ thời điểm các cuộc thảo luận đó sẽ kết thúc.

Giới quan sát cho rằng Trung Quốc có thể chuyển giao các tàu ngầm cũ cho Thái Lan để bồi thường. Đây là kịch bản mà các phương tiện truyền thông đưa tin nhưng chưa có bất cứ xác nhận nào từ hải quân Thái Lan.

Trong khi đó, các chính trị gia đối lập đặt câu hỏi liệu Trung Quốc hay Thái Lan có biết về chính sách cấm vận của Đức vào thời điểm thỏa thuận năm 2017 được ký kết hay không.

Hải quân Thái Lan trước đó tuyên bố China Shipbuilding & Offshore International phải tuân thủ hợp đồng quy định sử dụng động cơ MTU do Đức sản xuất.

"Nếu Trung Quốc đề nghị gửi cho Thái Lan hai tàu ngầm tân trang lại, Bangkok có khả năng sẽ từ chối vì họ muốn tàu ngầm mới", ông Storey nói và chỉ ra rằng lời đề nghị tương tự đã bị từ chối từ "vài năm trước".

“Có lựa chọn khác là Trung Quốc cung cấp cho Thái Lan những động cơ tiên tiến mà họ sử dụng trong tàu ngầm lớp Yuan Type 039A/041", ông nói. “Trước đây, Trung Quốc không xuất khẩu những động cơ này, nhưng họ có thể phải 'cắn răng' hoặc chấp nhận mất hoàn toàn thương vụ này. Nếu Thái Lan quyết định hủy đơn đặt hàng, họ sẽ nhận được bồi thường, tùy thuộc vào các quy định trong hợp đồng”.

Tuy nhiên, ông Chambers cho biết thỏa thuận tàu ngầm có thể sẽ được giữ nguyên, đặc biệt là "nếu Trung Quốc giảm giá mạnh hoặc đưa vào một số khí tài quân sự khác" như một khoản bồi thường.

“Thỏa thuận này không được lòng dân Thái Lan. Do đó, quyết định hủy thỏa thuận sẽ giúp ông Prayuth nhận thêm sự ủng hộ”, ông nói. “Nhưng ông Prayuth là cựu quan chức quân đội. Thủ tướng và quân đội muốn có tàu ngầm. Tôi đoán họ sẽ đợi đến sau cuộc bầu cử để mua lại một lần nữa: Với giá rẻ hơn hoặc mua cùng với các khí tài quân sự khác của Trung Quốc”.

Phương Linh