Triển khai phục hồi và phát triển 4 dòng sông nội đô Hà Nội

Dự án nhà máy xử lý nước thải Yên Xá được kỳ vọng làm hồi sinh các dòng sông Tô Lịch, sông Lừ, sông Sét và một phần sông Nhuệ. Dự án được khởi công từ tháng 10/2016 đến nay đã hoàn thành hơn 93%. Ảnh: Khánh Huy

Thực trạng

Giới chuyên gia và các nhà khoa học cho rằng, cần sớm hoàn thiện Đề án “Phục hồi chất lượng môi trường và phát triển hệ thống 4 sông nội đô Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét” do Sở Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) Hà Nội xây dựng năm 2022 cùng với đó là thể hiện nội dung này trong Luật Thủ đô. Để từ đó xác định các mục tiêu ưu tiên để triển khai phục hồi và phát triển 4 dòng sông nội đô Hà Nội.

Theo PGS.TS Trần Thị Việt Nga - Trưởng khoa Kỹ thuật Môi trường, Đại học Xây dựng Hà Nội - chủ trì tư vấn lập Đề án cho biết, vai trò thoát nước của hệ thống 4 sông nội đô luôn rất quan trọng, nhưng thực trạng ô nhiễm đã và đang ở mức báo động. Quá trình phát triển kinh tế xã hội, đô thị hóa, đặc biệt là sức ép dân số cơ học trên địa bàn TP Hà Nội ngày càng tăng, dẫn đến các vấn đề và thách thức trong việc quản lý hệ thống sông nội đô.

Trong quá trình xây dựng Đề án, Sở TN&MT Hà Nội đặt 3 mục tiêu: Ngăn ngừa, giảm thiểu ô nhiễm, đảm bảo chất lượng môi trường nước trên hệ thống sông nội đô đáp ứng các quy chuẩn về môi trường. Đóng góp vào việc đáp ứng các tiêu chí “TP xanh-thông minh-sáng tạo”, tạo sự an toàn về sức khỏe và môi trường. Khôi phục các giá trị lịch sử, văn hóa, xã hội của dòng sông, gắn với hệ sinh thái nhân văn các khu định cư truyền thống và khu phát triển mới dọc sông.

Theo đánh giá của Sở TN&MT Hà Nội, mỗi ngày khu vực Hà Nội có khoảng 350.000 - 400.000m3 nước thải sinh hoạt và hơn 1.000m3 rác thải, trong đó chỉ có 10% được xử lý, số còn lại đều đổ thẳng vào các ao hồ, sông ngòi. Từ nhiều năm trước Hà Nội đã chỉ ra và thực hiện một số giải pháp để giảm ô nhiễm, làm sạch hệ thống sông, hồ nội đô. Nhiều trạm xử lý nước thải đã được xây dựng (từ năm 2013, TP Hà Nội đã đưa Nhà máy xử lý nước thải Yên Sở có công suất 200.000m3/ngày đêm, với nhiệm vụ thu gom, xử lý nước thải của sông Sét và Kim Ngưu).

Ngoài ra, nhiều dự án với kinh phí hàng nghìn tỷ đồng cũng được TP Hà Nội đặt ra nhằm thu gom và xử lý nước thải như hệ thống thu gom, xử lý nước thải đô thị khu vực quận Hà Đông và Sơn Tây, dự kiến công suất 45.000m3/ngày đêm và 20.000m3/ngày đêm; hệ thống thu gom và Nhà máy xử lý nước thải Phú Đô với công suất 84.000m3/ngày đêm.

Đến nay, trên địa bàn TP đã có 6 trạm, nhà máy xử lý nước thải được đưa vào hoạt động. Một số dự án khác đã và đang khẩn trương triển khai. Tuy nhiên, những giải pháp nhằm làm giảm ô nhiễm, phục hồi các sông nội đô, kể cả sông lớn như Nhuệ, Đáy cũng như các sông Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ và Sét vẫn chưa đạt được như mong muốn.

Chuyên gia đưa những giải pháp gì?

GS. TS Trần Đức Hạ - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu cấp thoát nước Việt Nam cho biết, đặc điểm thoát nước của TP Hà Nội là hệ thống thoát nước chung, do đó đối tượng xả thải dọc 4 sông không thể thu gom vào hệ thống chung đang chiếm tới 12% tổng lưu lượng nước thải. Vì vậy, cần phải tạo dòng chảy cho các dòng sông này bằng cách bổ sung nước sạch, đưa chúng về đúng chức năng thoát nước mưa. Đồng thời, bổ cập nguồn nước sạch từ sông Hồng để bảo đảm dòng chảy tự nhiên, làm cân bằng hệ sinh thái đồng thời cấp nước nông nghiệp vào mùa khô cho khu vực phía Đông Hà Nội.

Đưa ra giải pháp để phục hồi chất lượng môi trường của 4 con sông, GS. TS Dương Thanh Lượng - nguyên Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Thủy lợi cho rằng, các dòng sông phải có dòng chảy tối thiểu đạt 0,3m3/s mới cho phép xả thải vào, nhưng hiện 4 dòng sông của Hà Nội đều không đạt tốc độ này. Nếu có dòng chảy, sông sẽ có cơ chế tự làm sạch tự nhiên, không làm ô nhiễm cho lưu vực sông.

Bên cạnh đó, nhiều chuyên gia cho rằng, trước tiên cần có cách tiếp cận tổng hợp và đồng bộ trên các lĩnh vực: Điều chỉnh quy hoạch thoát nước phù hợp quy hoạch và chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của TP Hà Nội giai đoạn 2020 - 2030, tầm nhìn 2050; xây dựng hệ thống hạ tầng quản lý nước thải đô thị, đủ năng lực đáp ứng nhu cầu thu gom và xử lý nước thải của TP nhằm kiểm soát ô nhiễm và bảo vệ môi trường nước mặt 4 con sông...

Ngoài ra, TP cần tiếp tục đẩy nhanh tiến độ các dự án xây dựng các trạm, nhà máy xử lý nước thải quy mô lớn, trạm xử lý nước thải khu, cụm công nghiệp, làng nghề bảo đảm chất lượng nước thải sau xử lý đạt quy chuẩn môi trường; tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát các tổ chức, cá nhân, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, y tế... trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, tài nguyên nước.

Đánh giá về các nguồn lực đầu tư, PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến - Chủ nhiệm Chương trình nghiên cứu Khoa học & Công nghệ phục vụ quy hoạch, quản lý xây dựng và phát triển đô thị, bảo vệ môi trường Hà Nội cho rằng, việc khái toán cho Đề án cần được xem xét, rà soát tính toán lại một cách chi tiết, cụ thể với những con số gần đúng và phù hợp với thực tế, tránh chung chung về mặt số liệu. Khái toán trong Đề án đưa ra những con số không đúng với thực tế. Ví dụ như hạng mục nạo vét bùn hồ Trúc Bạch chỉ có 0,03 tỷ đồng; nạo vét bùn hồ Quảng Bá hết 0,04 tỷ đồng. Mức chi cho các hạng mục này chỉ tốn khoảng mấy chục triệu đồng là không chính xác.

TS. Đào Ngọc Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam, nguyên Giám đốc Sở Quy hoạch Kiến trúc Hà Nội cho rằng, trong Luật Thủ đô có bàn đến vấn đề sông hồ của Hà Nội, nhưng chỉ chú trọng vấn đề phát triển 2 bờ sông Hồng, do đó nếu không tiếp cận và đưa Đề án khôi phục, cải tạo những dòng sông nội đô vào trong Luật, quá trình triển khai sau này sẽ rất khó được phê duyệt vì trong Luật đã không có chính sách nào ưu tiên cho vấn đề này.

Trong bối cảnh Hà Nội có 2 quy hoạch đang được thực hiện và Luật Thủ đô đang chờ phê duyệt, Đề án còn thiếu nhiều yếu tố đầu vào, nguồn đầu tư…nên nếu trong Luật Thủ đô có chủ trương vấn đề này việc cấp phép đầu tư cho Đề án mới thành công, nếu không sẽ trở thành Đề án nghiên cứu khó khả thi. Do đó, Sở TN&MT cần nghiên cứu kỹ về thời điểm thực hiện và thời hạn chuyển giao, trong đó ưu tiên đến mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm và ổn định dòng chảy cho 4 dòng sông nội đô.

Ông Mai Trọng Thái - Phó Giám đốc Sở TN&MT Hà Nội cho biết, để làm sống lại các con sông nội đô, Sở đang đánh giá lại các quy hoạch, đề án đã được duyệt trước đây nhằm hoàn thiện để trình UBND TP Hà Nội xem xét phê duyệt, triển khai Đề án. Bên cạnh đó, Sở TN&MT Hà Nội cũng đang xem xét lại tiêu chuẩn môi trường nhằm đánh giá, tiếp nhận và xử lý nguồn nước thải cho 4 con sông nội đô...

Thái Phương