Tìm giải pháp tạo đột phá nguồn thu cho các cơ quan báo chí

Sáng 16/3, trong khuôn khổ Diễn đàn Báo chí Việt Nam - hoạt động được tổ chức song song với Hội Báo toàn quốc 2024 đã diễn ra phiên thảo luận với chủ đề: “Đa dạng nguồn thu cho các cơ quan báo chí”.

Phiên thảo luận được điều phối bởi ông Lê Trọng Minh, Tổng biên tập Báo Đầu tư; cùng sự tham gia thảo luận của Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Thanh Lâm; và lãnh đạo một số cơ quan báo chí trung ương và địa phương.

Quảng cáo đang chuyển dịch sang nhiều không gian khác

Phát biểu định hướng phiên thảo luận, Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Thanh Lâm chia sẻ, nguồn thu báo chí đang đặt ra nhiều thách thức cho các cơ quan báo chí hiện nay.

Bởi nếu chỉ trông chờ, phụ thuộc nhiều vào quảng cáo, các cơ quan báo chí sẽ luôn phải đối diện với nguy cơ sụt giảm doanh thu, trong bối cảnh nhiều cách tìm khách hàng không còn phải đi qua các cơ quan báo chí. Các doanh nghiệp đã và đang tìm những phương thức quảng bá sản phẩm, bán hàng có hiệu quả khác.

Thêm nữa, việc các trang tin, trang mạng xã hội lấy lại nội dung có chọn lọc một cách chủ đích từ các cơ quan báo chí cũng thu hút doanh thu quảng cáo khiến miếng bánh kinh tế cho các cơ quan báo chí ngày một nhỏ đi.

Nguồn thu báo chí đặt ra nhiều thách thức cho các cơ quan báo chí hiện nay. Ảnh: Lê Toàn.

Dựa trên dữ liệu nghiên cứu, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông (IPS) cho biết, hiện có 5 nguồn thu chính của cơ quan báo chí, gồm: quảng cáo trên báo in; ngân sách từ nhà nước, cơ quan chủ quản; doanh thu từ phát hành báo in; hợp đồng truyền thông, nội dung được tài trợ, tiếp thị liên kết; quảng cáo điện tử.

Tuy nhiên, tương tự xu hướng nguồn thu của báo chí thế giới, doanh thu từ phát hành báo in và quảng cáo trên báo in vẫn là hai nguồn thu chính nhưng đều đang có xu hướng giảm. Thông tin từ Diễn đàn Kinh tế Báo chí 2023, tổng doanh thu khối báo năm 2021 giảm 30,6% so với năm 2020; tổng doanh thu khối tạp chí năm 2021 giảm 44,6% so với năm 2020.

Những năm hậu đại dịch Covid-19 có xu hướng ổn định hơn nhưng mức phục hồi, nhưng tăng trưởng chậm. Khảo sát của IPS từ 177 cơ quan báo chí cho thấy, có đến 78% cơ quan báo chí có doanh thu hầu như không đổi hoặc tăng nhẹ từ 10 - 30%; chỉ có 16,9% cơ quan báo chí vẫn ghi nhận doanh thu giảm.

Trong đó, có 71,1% cơ quan báo chí có doanh thu từ quảng cáo trên báo in giữ ổn định hoặc giảm. Còn số lượng cơ quan báo chí có doanh thu từ quảng cáo trên báo điện tử giữ ổn định hoặc tăng cũng chiếm 74,6%.

Theo ông Đồng, việc đa dạng các nguồn thu gặp nhiều khó khăn, do đó, doanh thu từ độc giả vẫn là chặng đường dài. Theo kết quả khảo sát, có 7 cơ quan báo chí được khảo sát có doanh thu từ độc giả. 5 cơ quan báo chí doanh thu độc giả chỉ chiếm một phần rất nhỏ, không đáng kể trong doanh thu tòa soạn. 56,5% cơ quan báo chí chưa thu phí độc giả đọc báo điện tử không có dự định triển khai hình thức này trong 3 năm tới.

Hiện nay, đã xuất hiện các hình thức thu phí độc giả phổ biến, trong đó tiêu biểu là Báo Người Lao động triển khai gói đăng ký dành cho bạn đọc VIP. Tuy nhiên, ông Đồng cũng chỉ ra những khó khăn khi triển khai thu phí độc giả.

Trong đó, trung bình hầu hết mỗi độc giả chỉ trả tiền để đọc một tờ báo trực tuyến; nhận thức về tầm quan trọng của dữ liệu độc giả còn hạn chế dẫn đến việc ứng dụng dữ liệu để hiểu và phục vụ nhu cầu độc giả chưa phổ biến.

“Chúng ta không thể thu phí khi không hiểu hành vi độc giả. Chính vì không hiểu nên có độ vênh giữa số lượng nội dung xuất bản và nhu cầu của người đọc”, ông Đồng chia sẻ và cho rằng những bài viết phân tích, chuyên sâu sẽ phù hợp với độc giả nhiều hơn.

Ông Trần Xuân Toàn, Phó tổng biên tập Báo Tuổi Trẻ cũng nhìn nhận nguồn thu từ quảng cáo và phát hành đã chiếm tới 75% trên tổng doanh thu của Báo, nhưng sau đó đã sụt giảm như đà không phanh, buộc phải tìm hướng đi mới.

Đột phá nguồn thu từ các nền tảng số

Theo Viện trưởng IPS, các tòa soạn đang nỗ lực đa dạng hóa tiếp cận độc giả bằng cách tiếp cận các nền tảng mạng xã hội nhiều hơn. Trong đó, nỗ lực đa dạng các kênh tiếp cận độc giả, bởi có độc giả mới có nguồn thu. Thứ trưởng Nguyễn Thanh Lâm trước đó cũng cho rằng nếu báo chí không hiện diện tốt trên mạng xã hội sẽ không tạo đột phá, sự cạnh tranh về mặt nguồn thu.

Ông Lê Trọng Minh, Tổng Biên tập Báo Đầu tư (bên trái), điều phối phiên thảo luận "đa dạng nguồn thu cho các cơ quan báo chí". Ảnh: Lê Toàn

Là một trong số những cơ quan báo chí có nguồn thu đứng “top” đầu trong cả nước, ông Lê Thanh Tuấn, Giám đốc Đài Phát thanh và Truyền hình tỉnh Vĩnh Long cho biết, có hai nguồn thu chính, đầu tiên là nguồn thu từ hoạt động quảng cáo và thứ hai là nguồn thu từ hoạt động tuyên truyền, chủ yếu hỗ trợ làm phim tư liệu cho các sở, ngành trong tỉnh và các video clip giới thiệu doanh nghiệp. Trong đó, quảng cáo chiếm đến 85% - 90% trong tổng nguồn thu của Đài.

Cụ thể, đối với quảng cáo trên phát thanh, đây là hình thức quảng cáo được sự quan tâm của nhiều doanh nghiệp trong những năm 2000 – 2010, với nhiều hình thức như quảng cáo spots xen các chương trình phát thanh trực tiếp như ca nhạc, tin tức…hoặc tài trợ qua các chương trình tư vấn sức khỏe, tư vấn giáo dục, tư vấn tuyển sinh,…Nguồn thu này vẫn có một vai trò nhất định và theo chúng tôi, phát thanh vẫn là kênh quảng cáo có tiềm năng phát triển.

“Để tạo nguồn thu trên phát thanh, hiện nay, Đài đã thực hiện nhiều chương trình trực tiếp và livestream, các bản tin thời sự đầu giờ thông tin nhanh nhất các sự kiện vừa diễn ra, nhằm nỗ lực tiếp cận và thu hút công chúng ở nhiều nền tảng khác nhau trên không gian mạng”, ông Tuấn nói.

Đối với quảng cáo trên sóng truyền hình, từ năm 2014, Đài bắt đầu thực hiện hoạt động liên kết sản xuất chương trình. Trung bình mỗi năm, Đài liên kết sản xuất 40 - 50 chương trình. Các chương trình liên kết này rất đa dạng về thể loại từ chương trình truyền hình thực tế, gameshow đến phim ngắn, phim thiếu nhi và chương trình khoa giáo,…

Riêng với nguồn thu trên nền tảng số, xuất phát từ tình hình thực tế là sự dịch chuyển quảng cáo từ báo chí truyền thống sang các nền tảng số và mạng xã hội, Đài đã từng bước mở rộng phân phối nội dung đa nền tảng, đa phương tiện, nỗ lực khai thác mạng xã hội để đưa nội dung đến khán giả với 48 kênh YouTube, 23 Fanpage Facebook, 4 kênh Tiktok, 6 kênh Myclip, 5 kênh Dailymotion…

“Bước đầu, Đài cũng thu được một số kết quả. Lượng khán giả số không ngừng tăng qua từng năm, góp phần mang về nguồn thu mới cho Đài”, ông Tuấn thông tin thêm.

Tương tự, sau khi nguồn thu từ quảng cáo và phát hành sụt giảm, Báo tuổi trẻ đã có những bước chuyển mới khi 75% nguồn thu hiện nay chuyển sang nền tảng số. Sự chuyển đổi này đến từ việc Báo đã đầu tư nhiều vào công nghệ, thay đổi tư duy, thói quen làm báo của các nhóm phóng viên, biên tập viên. Cùng với đó, báo cũng phải xoay sở vừa đặt mục tiêu giảm thiểu đà sụt giảm trên báo giấy, đồng thời tiếp tục đa dạng hóa nguồn thu.

“Báo Tuổi Trẻ chia khách hàng làm ba nhóm: độc giả đọc báo hàng ngày, doanh nghiệp và các cơ quan Nhà nước. Từ đó có bước chăm sóc, quan tâm thích đáng nhất đối với từng nhóm khách hàng. Trong đó, tập trung chăm sóc lớn nhất là nhóm khách hàng độc giả, cố gắng chuyển thói quen của bạn đọc từ báo giấy sang online”, ông Trần Xuân Toàn thông tin thêm.

Trao đổi về nội dung này, ông Lê Trọng Minh, Tổng Biên tập Báo Đầu tư cho rằng, đa dạng không hẳn là chuyển sang nguồn thu mới mà cốt lõi của báo chí vẫn là chất lượng sản phẩm mà các cơ quan báo chí mang đến cho công chúng. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại nhất là tình trạng vi phạm bản quyền vẫn chưa thể kiểm soát được khi báo in chỉ vừa mới phát hành, chưa kịp đến tay bạn đọc thì nội dung đã xuất hiện trên mạng xã hội, trang thông tin điện tử.

Về vấn đề này, ông Trần Xuân Toàn đề xuất nên có buổi đối thoại các nền tảng mạng xã hội với hội nhà báo và các cơ quan báo chí về việc tuân thủ các quy định của Luật Quảng cáo, cũng như chia sẻ nguồn thu cho các cơ quan báo chí khi khai thác dữ liệu, nội dung từ báo chí.

Truyền thông chính sách cũng là xu hướng mới

Đề xuất về hướng đi dài hạn cho kinh tế báo chí, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng IPS cho rằng, Bộ Thông tin và Truyền thông cần đề xuất lãnh đạo Chính phủ hỗ trợ nhiều hơn cho các cơ quan báo chí. Trong đó, miễn giảm thuế giá trị gia tăng cho toàn bộ sản phẩm báo chí; đơn giản hóa thủ tục hành chính với các gói truyền thông chính sách;

Theo ông Đồng, nguồn thu từ truyền thông chính sách theo đặt hàng từ cơ quan nhà nước lại đang là xu hướng mới, dần thay thế nguồn thu từ ngân sách nhà nước, cơ quan chủ quản. Theo nghiên cứu của IPS, có 34 cơ quan báo chí có doanh thu từ đặt hàng truyền thông chính sách chiếm trên 15% tổng doanh thu.

Về dài hạn, ông Đồng cho rằng cần đẩy mạnh xã hội hóa để tăng đầu tư cho cho năng lực công nghệ, kinh doanh cho các cơ quan báo chí; hỗ trợ các cơ quan báo chí tăng cường hiện diện và hợp tác kinh doanh với nền tảng mạng xã hội qua vai trò “cầu nối” của Bộ Thông tin và Truyền thông…

Đặc biệt, ngân sách từ nhà nước, cơ quan chủ quản cũng có xu hướng giảm do yêu cầu tự chủ đối với cơ quan báo chí là đơn vị nhà nước. Nếu lệ thuộc có thể mất động lực nâng cao chất lượng nội dung, kinh doanh báo chí.

Trọng Tín