Tại sao bạo lực đột ngột bùng phát ở Haiti?

Các quan chức chính quyền Haiti hiện đã phải áp đặt lệnh giới nghiêm hàng đêm và kéo dài 3 ngày bắt đầu từ thứ Hai trong nỗ lực giúp hạn chế bạo lực, dù rằng thực tế là hầu hết cư dân đã ở trong nhà vào ban đêm để tự bảo vệ mình.

Haiti đang bất lực trước các cuộc bạo loạn băng đảng. Trong ảnh là một đám cháy bên ngoài Đại sứ quán Canada, tại Port-au-Prince, Haiti vào ngày 25 tháng 2 năm 2024. Ảnh: Ralph Tedy Erol

Mục đích phía sau cuộc bạo loạn là gì?

Một số thủ lĩnh băng đảng quyền lực nhất Haiti cho biết mục tiêu của họ là lật đổ chính quyền của Thủ tướng Ariel Henry.

Đất nước này đã không tổ chức được các cuộc bầu cử quốc hội và tổng tuyển cử nào trong những năm gần đây. Ông Henry tuyên thệ nhậm chức Thủ tướng với sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế sau vụ cố Tổng thống Jovenel Moise bị ám sát vào tháng 7 năm 2021.

Bạo lực bắt đầu bùng phát trở lại ở Haiti từ cuối tháng 2 sau khi ông Henry cam kết tổ chức cuộc tổng tuyển cử được chờ đợi từ lâu vào giữa năm 2025.

Bản đồ thể hiện các khu vực (màu cam) do băng đảng nắm giữ ở Haiti với vùng khoanh màu tím là khu vực thủ đô Port-au-Prince. Ảnh đồ họa: CNN

Đặc biệt, các cuộc tấn công trở nên dữ dội hơn và biến thành bạo loạn kể từ hôm thứ Năm tuần trước khi Thủ tướng Henry bay tới Kenya để thúc đẩy việc triển khai lực lượng cảnh sát do Liên hợp quốc hậu thuẫn để giúp chống lại các băng đảng.

Hôm thứ Bảy, các tay súng đã tràn vào nhà tù chính ở thủ đô Port-au-Prince và một nhà tù khác gần đó, giải thoát hơn 4.700 tù nhân trong một cuộc đột kích khiến nhiều người thiệt mạng.

Hiện chưa biết ông Henry đang ở đâu. Khi được hỏi ở Kenya về liệu việc quay trở lại Haiti có an toàn không, ông Henry chỉ biết nhún vai mà không trả lời.

Ai chịu trách nhiệm cho các cuộc tấn công ở Haiti?

Jimmy Chérizier, một cựu cảnh sát khét tiếng và có biệt danh “Barbecue”, người được coi là một trong những thủ lĩnh băng đảng quyền lực nhất Haiti, đã tuyên bố khi các tay súng bắt đầu tấn công cơ sở hạ tầng rằng hắn ta sẽ bắt giữ cảnh sát trưởng và các bộ trưởng chính phủ của đất nước.

Cherizier cho biết vào mùa hè năm ngoái rằng hắn ta sẽ chiến đấu chống lại bất kỳ lực lượng vũ trang quốc tế nào nếu được triển khai đến Haiti, đồng thời vận động người dân Haiti chống lại chính quyền.

Thủ lĩnh băng đảng Jimmy Chérizier (áo xanh rêu ở giữa), hay còn được gọi là Barbecue, dẫn đầu một nhóm băng đảng Haiti tự do đi lại trên đường phố. Ảnh: Reuters

Các thủ lĩnh băng đảng khác dường như cũng có liên quan đến các cuộc tấn công gần đây. Johnson André, được biết đến nhiều nhất với cái tên “Izo” và là thủ lĩnh của băng đảng “5 Giây”. Hắn ta gần đây xuất hiện trong một video đăng trên TikTok với thái độ đầy thách thức.

Băng đảng của Izo được coi là đồng minh của G-Pep, kẻ thù không đội trời chung của liên đoàn băng đảng Barbecue, nhưng các liên minh đã thay đổi trong những ngày gần đây để quay lại hợp tác với nhau.

Một báo cáo được Tổ chức Sáng kiến Toàn cầu Chống Tội phạm có Tổ chức xuyên quốc gia công bố vào tháng trước cho thấy “đối với các băng đảng, sự phát triển của các liên minh là một hiện tượng dễ thay đổi”.

Barbecue là thủ lĩnh của một liên đoàn băng đảng có tên “Gia đình và Đồng minh G9”, và trước đó hắn đã phát động các cuộc tấn công mạnh mẽ khiến đất nước tê liệt. Vào cuối năm 2022, hắn ta nắm quyền kiểm soát khu vực xung quanh trạm nhiên liệu quan trọng ở thủ đô Port-au-Prince trong gần hai tháng.

Tại sao các băng đảng phát triển mạnh ở Haiti?

Ước tính có khoảng 200 băng đảng tồn tại ở Haiti, trong đó có 23 băng nhóm chính được cho là đang hoạt động ở khu vực đô thị tại thủ đô Port-au-Prince. Theo các quan chức Liên hợp quốc, cho đến những năm gần đây chúng chỉ kiểm soát khoảng 60% Port-au-Prince, nhưng con số này hiện đã tăng lên 80%.

Lực lượng cảnh sát Haiti được đánh giá bị áp đảo về cả số lượng lẫn sức mạnh vũ khí bởi các nhóm băng đảng. Ảnh: Ralph Tedy Erol

Buôn lậu vũ khí và đòi tiền chuộc bắt cóc đã cho phép các băng đảng trở nên độc lập hơn về mặt tài chính. Điều đó đã làm tăng quyền lực của chúng khi nhà nước suy yếu. Một sở cảnh sát thiếu kinh phí và nguồn lực hạn chế của Haiti đã không thể kiềm chế được chúng.

Theo báo cáo của Sáng kiến Toàn cầu, “các băng nhóm ngày nay có năng lực quân sự cao hơn nhiều so với thập kỷ trước. Điều này phần lớn được thúc đẩy bởi khả năng của các băng nhóm trong việc có được các loại vũ khí hạng nặng”.

Một báo cáo của Liên hợp quốc năm 2023 cho biết các vũ khí được thu hồi tại các cảng Haiti bao gồm “súng bắn tỉa cỡ nòng 50, súng trường 308 và thậm chí cả súng máy gắn đai”.

Hoàng Hải (theo CNN, AP, Reuters)