Sông Tô Lịch sẽ được làm sạch như thế nào?

Lưu vực sông Tô Lịch có tổng diện tích 77,5 km2 bao gồm 8 tiểu lưu vực (hồ Tây, Tô Lịch, thượng lưu sông Lừ, hạ lưu sông Lừ, Sét, Kim Ngưu, Hoàng Liệt, Yên Sở). Toàn bộ chiều dài sông 14,6 km đã được cải tạo, nạo vét và kè 2 bờ theo dự án Thoát nước Hà Nội giai đoạn I với lượng mưa thiết kế của các mương là 310 mm ngày với chu kỳ 10 năm. Theo khảo sát của Sở TN-MT, hiện nay, toàn tuyến có trên 200 cửa xả lớn nhỏ. Hầu hết là cống tròn đường kính 100 mm đến 1.800 mm và một số cống hộp lớn kích thước 1.200x1.200 mm đến 5.500x5.000 mm. Tuy nhiên, toàn tuyến chưa xây dựng hệ thống thu gom tách nước thải và nước mưa. Theo Chi cục Bảo vệ môi trường (Sở TN-MT Hà Nội), với đặc điểm gần như không được bổ cập nước từ đầu nguồn, nên về mùa khô, toàn bộ lượng nước trên sông là nước thải có tốc độ dòng chảy nhỏ. Nước bị tù đọng gây ô nhiễm nặng trên toàn tuyến. Tô Lịch được coi là ô nhiễm nặng nhất trong 4 con sông thoát nước trong khu vực nội thành. Sông Tô Lịch đã được kè nhưng vẫn ô nhiễm nặng Cụ thể, kết quả quan trắc cho thấy, nước sông Tô Lịch vào mùa khô có hàm lượng ôxy hòa tan (DO) thấp hơn 2,31 lần so với tiêu chuẩn, nhu cầu ôxy sinh học (BOD5) vượt tiêu chuẩn cho phép 7,13 lần, nhu cầu ôxy hóa học (COD) vượt 9,86 lần, tổng chất rắn lơ lửng (TSS) vượt 2,11 lần, hàm lượng nitơrat (NO3) vượt 1,64 lần... Nước sông hoàn toàn không thể sử dụng trong sinh hoạt, sản xuất, trồng trọt. Quan sát bằng mắt thường cũng có thể thấy mức độ ô nhiễm nặng của sông Tô Lịch. Nước sông màu đen và bốc mùi khó chịu, ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe người dân sống hai bên bờ sông. Theo Chi cục Bảo vệ môi trường Hà Nội, thủ phạm “giết chết” sông Tô Lịch chính là nước thải. Tính toán cho thấy, trung bình một ngày đêm, sông Tô Lịch phải tiếp nhận trên 100.000 m3 nước thải. Trong đó, khoảng 1/3 là nước thải công nghiệp chưa qua xử lý. Theo đề án phê duyệt mới đây của HĐND TP Hà Nội, trong “gói” xử lý ô nhiễm hơn 1.000 tỷ đồng, dự án thí điểm xử lý nước thải cho một đoạn sông Tô Lịch (dài khoảng 1km) được đề xuất mức kinh phí lên tới gần 600 tỷ đồng. Liên quan tới ý tưởng tìm nguồn nước bổ cập, “thau rửa” sông Tô Lịch để giảm ô nhiễm, Sở QH-KT Hà Nội cho biết, nhiều chuyên gia đã đề xuất từ năm 1981. ở thời điểm đó, người ta dự kiến dùng nước sông Hồng, thông qua hồ lắng (để loại bỏ phù sa - PV) ở phường Tứ Liên (quận Tây Hồ), rồi bơm qua hồ Tây và chảy qua Cống Đõ, mương Thụy Khuê, vào sông Tô Lịch ở đầu đường Hoàng Quốc Việt. Theo đề án phê duyệt mới đây của HĐND TP Hà Nội, trong “gói” xử lý ô nhiễm hơn 1.000 tỷ đồng, dự án thí điểm xử lý nước thải cho một đoạn sông Tô Lịch (dài khoảng 1km) được đề xuất mức kinh phí lên tới gần 600 tỷ đồng. Tuy nhiên, ý tưởng này đã không thành hiện thực bởi nếu làm như vậy hồ Tây sẽ biến thành trạm trung chuyển nước khổng lồ, gây ảnh hưởng lớn tới môi trường của hồ. Trở lại với thời điểm hiện nay, ông Vũ Văn Hậu - Giám đốc Sở TN-MT Hà Nội đánh giá: “Phương án bổ cập nước cho sông Tô Lịch có ý nghĩa tiên quyết đối với việc cải tạo, nâng cấp con sông này. Phương án này nhằm duy trì cân bằng nước cho dòng sông và trước mắt là pha loãng nước sông, giảm nồng độ ô nhiễm. Cũng theo lãnh đạo Sở TN-MT, hiện tại, Bộ NN&PTNT đang thực hiện giai đoạn chuẩn bị đầu tư xây dựng mới cống Liên Mạc, tăng lưu lượng nước từ sông Hồng chảy vào sông Nhuệ. Trong đó, có kế hoạch bổ sung nước cho sông Tô Lịch với lưu lượng 5 m3/s theo yêu cầu của UBND TP Hà Nội. Sở này đề xuất: “Có thể bổ cập nước cho sông Tô Lịch từ sông Nhuệ theo hướng khai thông dòng chảy cũ và tận dụng, cải tạo các hệ thống kênh mương, trạm bơm, kết nối với hệ thống cống của thành phố để dẫn nước về đầu nguồn sông Tô Lịch. Điểm lấy nước sông Nhuệ là ngay sau cống Liên Mạc, qua trạm bơm Xuân Phương và điểm bổ cập nước thuận lợi nhất cho sông Tô Lịch là qua cống Nghĩa Đô (chảy dọc công viên Nghĩa Đô và đường Nguyễn Khánh Toàn)”. Các số liệu cập nhật chỉ ra, lưu lượng thiết kế của cống này có thể đảm bảo cho việc bổ cập nước 5 m3/s. Tuy nhiên, theo Chi cục BVMT Hà Nội, trong quá trình đô thị hóa, các kênh mương đã bị ngắt quãng hoặc không còn trong quy hoạch (khu vực Cầu Giấy, Tây Hồ) hoặc gián đoạn (khu vực Tây Hồ Tây). Do vậy, cần có nghiên cứu điều chỉnh quy hoạch để duy trì hệ thống kênh mương này thì mới có thể bổ cập nước cho sông Tô. Đồng thời, phải tính toán kỹ lưu lượng bổ cập phù hợp với công suất tiếp nhận của khu vực Yên Sở và điều tiết của trạm bơm Yên Sở. Ngoài ra, ở đầu sông Nhuệ, phải thiết kế các hồ lắng để giảm lượng phù sa. Cùng với phương án bổ cập nước, Sở TN-MT Hà Nội cũng đề xuất thí điểm xây dựng 2 trạm xử lý nước thải tại khu vực cống Bưởi (công suất 25.000 m3/ngày đêm) và cửa xả Cống Vị (12.000 - 15.000 m3/ngày đêm). Hai công trình này có thể sẽ được khởi công ngay trong năm 2010.