Những vấn đề Lịch sử Trung Đông và Châu Phi (Kỳ 49)

Kỳ 49.

Tháng 7 năm 2003 một chính phủ liên hiệp đã được thành lập. Đứng đầu chính phủ là Tổng thống Joseph Kabila và 4 phó Tổng thống là đại diện chính phủ trước đây, lực lượng nổi dậy và phe đối lập. Tháng 12 năm 2005 một trưng cầu về hiến pháp được tiến hành. Cuộc bầu cử Tổng thống 30 tháng 7 năm 2006 là cuộc tổng tuyển cử đa đảng đầu tiên trong hơn 40 năm qua của nước Cộng hòa. Cuộc bầu cử dưới sự giám sát của 1.500 quan sát viên nước ngoài, hơn 17.000 binh lính giữ gìn hòa bình của Liên hợp quốc, 1.000 binh sĩ của Liên minh châu Âu. Ông J.Kabila tái đắc cử với 58,05% số phiếu trong cuộc bầu cử vòng hai và tiếp tục lãnh đạo đất nước [1]. Chính quyền của Tổng thống J.Kabila đã nỗ lực ổn định tình hình, khắc phục hậu quả nặng nề của cuộc nội chiến, thực hiện hòa giải, hòa hợp dân tộc. Song đất nước vẫn còn những cuộc đụng độ phe phái sắc tộc, nhất là ở khu vực miền Đông.

Tháng 3 năm 2012, nhóm phiến quân M23 đã nổi loạn buộc 470.000 người ở Bắc tỉnh Kivu, một tỉnh miền Đông Cộng hòa dân chủ Congo phải đi lánh nạn. M23 nguyên là quân đội người Tutsi sáp nhập vào quân đội Cộng hòa dân chủ Congo từ năm 2009 nhưng đã đào ngũ do bất đồng chế độ lương bổng và các điều kiện sinh hoạt. Đầu tháng 7 năm đó phiến quân M23 đã giành quyền kiểm soát nhiều thị trấn, trong đó có vị trí chiến lược Rutshuru tại tỉnh kivu. Phiến quân M23 đã đặt các điều kiện với chính Phủ như cho phép người tị nạn Congo ở Rwanda được hồi hương, thúc đẩy dân chủ đất nước, xác nhận vị trí cấp bậc các thành viên M23 từng ở trong quân đội Cộng hòa dân chủ Congo. Liên Hợp quốc đã gửi quân đến hỗ trợ chính phủ trấn áp lực lượng nổi loạn M23. Cho đến tháng 8 năm 2012 tình hình Cộng hòa dân chủ Congo ở một số vùng vẫn chưa ổn định.

Cộng hòa dân chủ Congo ban hành Hiến pháp mới vào năm 1994. Thiết chế chính trị là nhà nước cộng hòa đại nghị nhưng Tổng thống có nhiều quyền hành to lớn. Tổng thống là người đứng đầu nhà nước do nhân dân bầu cử, nhiệm kỳ 7 năm. Hội đồng lập pháp quốc gia nắm quyền lập pháp gồm 222 thành viên do nhân dân bầu cử nhiệm kỳ 5 năm. Chính phủ do Thủ tướng đứng đầu nắm quyền hành pháp. Thủ tướng và các thành viên chính phủ do Tổng thống bổ nhiệm. Tòa án pháp viện nắm quyền tư pháp.

Cơ cấu lãnh thổ Cộng hòa dân chủ Congo là cơ cấu lãnh thổ đơn nhất gồm 10 tỉnh và một thành phố trực thuộc trung ương. Tỉnh chia thành các huyện và huyện chia thành các vùng lãnh thổ (tỉnh Bandundu, Bas-Congo,Esquateur,Kasai-Occidental,Kasai-Oriental, Katanga, Kinshasa (thành phố), Maniema, Bắc kivu, Orientale, Nam kivu). Chế độ chính trị đa đảng. Cộng hòa dân chủ Congo là thành viên của Liên hợp quốc, Liên minh châu Phi, Cộng đồng Pháp ngữ…Quốc khánh của nước Cộng hòa ngày 30-6-1960. Cộng hòa dân chủ Congo quan hệ ngoại giao với Việt Nam cấp Đại sứ 13-4 năm 1961[1].

2.Cộng hòa Congo

Cộng hòa Congo là một quốc gia ở Trung châu Phi, còn được gọi là Congo-Brazzavile vì thủ đô là Brazzvile. Quốc gia này có biên giới giáp với Đại Tây Dương, Tây giáp Gabon, Bắc giáp Cameroun và Trung Phi, Đông giáp Cộng hòa dân chủ Congo, Nam giáp Angola. Diện tích 342.000km2. Dân số 4.020.000 người (2006) bao gồm nhiều sắc tộc thuộc chủng tộc Nêgrôit như người Bacongo, người Bantu, trong đó người Bacongo chiếm đa số. Ngoài ra còn một số cư dân châu Âu. Ngôn ngữ chính tiếng Pháp và một số tiếng của các tộc người như tiếng Lingala… 54,3% cư dân sống ở nông thôn, cư dân đô thị chiếm 45,7%. Thủ đô Brazzavile gần 1 triệu người. Nông nghiệp và xuất khẩu dầu mỏ là trụ cột của nền kinh tế quốc dân. Tổng sản phẩm quốc dân GDP gần 5 tỉ USD (2006), tổng sản phẩm quốc dân tính theo đầu người 1.300 USD. Đồng Frăng CFA là đơn vị tiền tệ của nước cộng hòa.

Cộng hòa Congo cũng là một trong những nơi vượn tiến hóa thành người và trải qua thời kỳ tiền sử, thời kỳ lâu dài của xã hội nguyên thủy. Di tích của người tiền sử đã được các nhà khảo cổ học phát hiện ở phía Bắc và Tây Bắc của Trung Phi khoảng 5000 năm TCN. Con người ở đây đã trồng hạt kê làm lương thực, trồng cọ để thu hạt dầu và dùng làm thức ăn, chuối là loại cây trồng khá nổi tiếng ở nam Cameroon. Khoảng 3500 năm TCN người nguyên thủy từ trung tâm Cameroon di cư xuống hai bờ sông Sannaga. Người tiền sử Congo ở Tây và Bắc Trung Phi thiên di theo hướng Tây Nam và Nam để mở rộng địa bàn cư trú.

Người tiền sử Congo đã lập nên những làng đầu tiên trong vùng phụ cận của Mbandaka và hồ Tumba khoảng 3000TCN (truyền thống Imbonga), trong vùng trũng Congo, phía Bắc giáp biên giới Angola. Đó là truyền thống Ngovo trong khoảng 2600 năm TCN. Những làng hình thành ghi bước phát triển vượt bậc trong tiến hóa của người tiền sử Congo. Khoảng 2300 năm TCN, những ngôi làng truyền thống Urewe đã hình thành và trải dọc ở phía Đông. Đó là thời kỳ Kivu.

Theo nghiên cứu dân tộc học, những người tiền sử Congo sau này thuộc loại hình nhân chủng Pygmy bao gồm nhiều sắc tộc như Bakke, Akka… Sau đó người Bantu đã di cư tới sinh sống ở Congo. Vào thể kỷ XV người Bantu đã lập nên một vương quốc mà kinh đô là Mơbanda. Cũng vào thời gian này, người Bồ Đào Nha đã đến Congo theo đường biển và vào sông Congo vào năm 1482, đã bắt đầu sự buôn bán với các bộ lạc, nhất là buôn bán nô lệ. Người Bồ Đào Nha đã được triều đình Mơbanza đón tiếp nồng hậu, thậm chí vua và các quan vương quốc này còn đi theo đạo Thiên Chúa mà người Bồ Đào Nha đem đến. Cuối thể kỷ XVI Vương quốc Congo bị Zaggla xâm lược. Người Zaggla đã lập nên hai vương quốc ở Thượng Congo và vương quốc Ngola. Vào thế kỷ XVII Congo lâm vào tình trạng bị chia cắt thành nhiều tiểu vương quốc và nội chiến giữa các tiểu vương quốc đã làm Congo suy yếu, tạo điều kiện cho Pháp xâm lược

Năm 1875 nhà thám hiểm Pháp Savorgua de Brazza đã đến khảo sát vùng bờ biển Congo, đặt chế độ bảo hộ vào năm 1879 và năm 1891 vùng này trở thành thuộc địa của Pháp. Năm 1879 Brazza đã buộc chính quyền Congo ký hiệp định thừa nhận quyền bảo hộ của Pháp. Năm 1910 Congo bị sáp nhập vào thuộc địa châu Phi xích đạo thuộc Pháp.

Đại chiến thế giới thứ hai (1939-1945) kết thúc đã mở ra một trang mới trong lịch sử đấu tranh giải phóng ở các thuộc địa châu Á, châu Phi. Ở Congo năm 1956 tu sĩ F.ulbert đã thành lập Liên minh dân chủ bảo vệ quyền lợi châu Phi. Trước phong trào đấu tranh mạnh mẽ của nhân Trung Phi và Congo, năm 1960 Pháp buộc phải trao trả độc lập cho Congo. Tu sĩ F.Oulou trở thành Tổng thống đầu tiên của nước Cộng Hòa Congo, còn gọi là Congo Brazzaville. Năm 1963 Alphonse Massamba Debat thay F.Oulou lên làm Tổng thống. Năm 1968 Marien Ngouabi tiến hành cuộc đảo chính quân sự và tuyên bố thành lập nền cộng hòa nhân dân. Năm 1977 M.Ngouabi bị ám sát và Denis Sassou Nguesso trở thành Tổng thống. Năm 1990 chế độ đa đảng được thông qua. Năm 1992 lãnh đạo đảng dân chủ đối lập Pascal Lisouba đắc cử Tổng thống. Tháng 6 năm 1997 nổ ra cuộc xung đột đẫm máu giữa phe ủng hộ cựu Tổng thống S.Nguesso và phe ủng hộ Tổng thống đương nhiệm P. Lissouba. Cuộc xung đột đã trở thành cuộc nội chiến đẫm máu kéo dài 5 tháng làm 4.000 người thiệt mạng, cơ sở vật chất bị tàn phá nặng nề. Sau khi đánh bại Tổng thống P. Lissouba, S.Nguesso trở thành Tổng thống và thành lập chính phủ đoàn kết dân tộc. Tuy nhiên, các cuộc xung đột vẫn xâu xé đất nước. Tháng 3 năm 2002 Tổng thống Denis Sassou Nguesso chính thức được bầu làm Tổng thống theo chế độ đa đảng, nhiệm kỳ 7 năm.

Năm 1992 Cộng hòa Congo ban hành hiến pháp. Theo đó thiết chế chính trị là Cộng hòa đại nghị nhưng Tổng thống có quyền hành to lớn. Tổng thống là người đứng đầu nhà nước, do nhân dân bầu cử, nhiệm kỳ 5 năm. Quốc hội một viện nắm quyền lập pháp gồm 133 nghị sĩ do nhân dân bầu cử. Hội đồng nhà nước do Tổng thống làm Chủ tịch có nhiệm vụ hoạch định chính sách của chính phủ. Chính phủ do Thủ tướng đứng đầu nắm quyền hành pháp, có nhiệm vụ đưa chính sách của Hội đồng nhà nước vào thực hiện trong thực tiễn. Cơ cấu lãnh thổ của Cộng hòa Congo là đơn nhất gồm 9 khu vực hành chính trực thuộc trung ương. Chế độ chính trị đa đảng. Các đảng phái chính trị bao gồm Liên minh toàn Phi vì dân chủ xã hội (UPADS) của bPascal Lissouba, Phong trào Congo vì dân chủ và phát triển toàn diện (MCĐI). Cộng hòa Congo là thành viên của Liên hợp quốc, Khối cộng đồng Pháp ngữ, Phong trào KLK, ÌMF, WTO.

Quốc khánh Cộng hòa Congo 15-8-1960

Quan hệ ngoại giao giữa Cộng hòa Congo với Việt Nam được thiết lập vào ngày 16-7-1964, cấp Đại sứ.

(Còn nữa)

CVL

------------------------

Tài liệu tham khảo.

1.Các nước châu Phi.Nxb Sự Thật.Hà Nội.1986.

2.Anne Stamm. Các nền văn minh châu Phi. Nxb Thế Giới. Hà Nội.2002.

3.Các nước trên thế giới.T.1 và 2.Nxb Sự Thật. Hà Nội.1978.

4. Cao Văn Liên. Lịch sử 200 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Nxb Chính trị Quốc Gia. Hà Nội. 2011.(Tái bản lần 2).

5.Bách khoa thư Lịch sử thế giới.Nxb Văn Hóa- Thông tin, Hà Nội.2004.

6.V.N.Maiorốp. Mỹ và châu Phi.NxbKhoa Học.Maxcơva.1972. (Tiếng Nga).

7.M.V.Pheugina. Lịch sử cận đại thế giới (1640-1871).Nxb Hữu nghị Dân tộc.Maxcơva.1985. (Tiếng Nga).

8.LịchsửchâuPhi.Nxb Tư Tưởng.Maxcơva.1980.(Tiếng Nga).

9.Tạp chí nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông. Số tháng 2, 6, 10 năm 2012.

10.Khoa Lịch sử, Đại học Tổng hợp Hà Nội.Giáo trình lịch sử thế giới cận đại, phần II, Hà Nôi 1973.

11.Cộng hòa Dân chủ Congo, Wikipedia. Tiếng Việt 8-6-2014,Tr 6/11.

PGS TS Cao Văn Liên