Những 'chiến binh' thầm lặng trên đỉnh Pha Luông

Chúng tôi đến với Pha Luông (Mộc Châu, Sơn La) – địa danh đã đi vào thơ ca với con đường Tây Tiến vang danh một thời, trong những ngày cuối tháng 10, khi cơn mưa cuối thu xối xả mặt đất.

Dẫn đường cho chúng tôi hôm đó là Sùng A Chống. Người đàn ông sinh năm 1984 ấy có nước da ngăm đen và dáng người nhỏ thó. Thoạt nhìn ai cũng nghĩ, năm nay Sùng A Chống đã ngoài 40 tuổi.

Dọc đường đi anh nói với chúng tôi rằng, dân bản địa ở đây đều là người Mông, những con đường lầy lội trước mặt, những dốc núi cao dựng đứng, họ... đi quen rồi nên để mất gần 4 tiếng đồng hồ cho chúng tôi “bò” được lên đỉnh Pha Luông thì họ chỉ cần hơn 1 tiếng.

Học theo nhiều người trong bản, những lúc không lên nương làm rẫy, Chống cũng đi “dẫn tour” để kiếm 2 – 3 trăm nghìn đồng/lần dẫn. Nhưng “năm thì mười họa”, Chống mới được 1 tour. Tính ra trung bình 1 tháng chỉ được khoảng 3 – 4 đoàn gọi điện nhờ Chống dẫn đường.

Đấy là tính những đợt nghỉ lễ nhiều, còn bình thường cũng chẳng được con số ấy vì ở đây, người “dẫn tour” như thế cũng nhiều lắm.

Chống bảo, ngày trước Chống cũng được đi học đúng 1 tuần theo chương trình xóa mù chữ và biết đánh vần tên mình. Nhưng vì điểm học xa quá nên thầy cô giáo không đi vào dậy nữa. Và, những người như Chống lại tiếp tục mang phận... mù chữ.

Hỏi Chống thử đánh vần lại tên của mình, Chống đọc từng từ: C – H – Ô – N – G. Vì không biết tên mình sẽ kèm theo thanh gì, nên để miêu tả thanh “sắc”, Chống lấy tay vẽ 1 đường lên trời, hơi chếch về phía phải, ra hiệu đó là thanh “sắc”.

Chúng tôi phá lên cười. Nhưng Chống cũng chỉ đánh vần được tên mình còn họ và tên đệm, hỏi ra, Chống chỉ gãi đầu cười trừ.

Đường lên đỉnh Pha Luông "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm"

Thế nhưng, trong chuyến đi Pha Luông ấy, người để lại ấn tượng nhiều nhất trong tôi là cái thằng bé nhỏ thó học lớp 5 tên Giàng A Vừ. Ấn tượng vì nó luôn theo sát cái đứa luôn cán đích cuối cùng trong cả lượt đi và lượt về; ấn tượng vì nó kể cho tôi biết bao câu chuyện trên trời dưới biển, từ chuyện 1 năm nó tắm bao nhiêu lần, bố mẹ may cho quần áo mới vào dịp nào rồi đoàn leo núi nào nhanh, đoàn nào chậm, đoàn nào đông người, đoàn nào ít...

Trong đó có cả chuyện “người Mông đi bộ quen rồi” khi nó leo đường đèo núi như đi dưới đồng bằng và tính tiền nước không lẫn 1 xu. Nó làm công việc này, có lẽ cũng cả 4 – 5 năm nay rồi.

Giàng A Vừ không phải người dẫn đường nhưng nó được bố mẹ giao cho nhiệm vụ cao cả: Mang theo 10 chai nước, đúng 10 chai nước đi cùng đoàn để vừa tiếp sức cho chúng tôi vừa bán với cái giá gấp đôi ở dưới cửa hàng mà bố mẹ nó bán. Đó cũng là một trong những “nhiệm vụ” nó được quán triệt.

Cứ đi một đoạn nó lại lục túi đếm số chai nước còn lại. Có ai đó uống chai nào, nó nhắc lại khoảng chục lần để du khách nhớ và sẽ thanh toán tiền cho nó. Nó lếch thếch vác túi nước trên vai, cái túi to bằng cả người nó. Ai đó ngỏ ý muốn xách giúp, nó đều lắc đầu từ chối.

“Chỉ tiêu” của nó ngày nào cũng thế. Hôm nào đi cùng đoàn đông khách, nó được “bổ sung” thêm trợ thủ là người chị họ nhà ở kế bên. Người chị ấy cũng chỉ tiêu 10 chai nước không hơn không kém.

Chỉ sang ngọn núi bên cạnh, Giàng A Vừ thể hiện kiến thức địa lý mà nó ghé tai nghe lỏm được của người lớn. Vừ nói bằng tiếng Kinh còn lớ lớ và thuyết minh: “Bên đó là bản khác, phía xa nữa là nước Lào. Ở đây cách nước Lào không xa, em vẫn thường xuyên cùng bố sang đó chơi, bố thì mua con trâu. Mới đây có cháy rừng nên mất mấy tháng không ai được leo Pha Luông”.

Giàng A Vừ nặng nhọc xách túi nước cùng đoàn lên đỉnh Pha Luông

Hỏi nó về chuyện học tập, nó bảo trường cách nhà khoảng 7km, chính là cái điểm gần nơi chúng tôi gửi xe máy để đi bộ vào bản. Đầu tuần Vừ đi bộ từ sáng sớm để tới trường, cuối tuần lại đi bộ từ đó về phụ giúp bố mẹ. Có lúc Vừ đi cùng đám bạn trong bản nhưng có lúc Vừ đi một mình.

Hỏi về thành tích học tập, Vừ chỉ buông lơi bằng một nụ cười hóm hỉnh. Rồi nó nhanh nhẹn chuyển câu chuyện sang một hướng khác:

“Mỗi năm em đều được bố mẹ may cho hai bộ quần áo mới vào dịp năm học mới và tết. Em vui lắm.

Đoàn các chị leo nhanh và khỏe. Nhiều đoàn leo từ 8h sáng mà mãi 2h chiều mới lên tới đỉnh Pha Luông. Có đoàn em đi cùng bán nước, lúc em lên tới gần đỉnh, nướng xong giúp họ con gà mới thấy người đầu tiên tới nơi. Nhưng các chị leo nhanh lắm. Có đoàn đi mệt, nước mang theo không đủ, khi ấy trời mưa, họ lấy luôn chai hứng nước mưa mà uống”.

Dọc đường đi mưa ướt, những chiếc áo mưa mang theo không đủ cho từng ấy con người. Thấy môi Vừ tím ngắt và chốc chốc nó lại run lên bần bật bởi chỉ có manh áo mỏng và chiếc quần cộc, đoàn chúng tôi nhường áo mưa cho nó nhưng Vừ nhất quyết lắc đầu bảo em quen rồi. Phải năn nỉ rất lâu nó mới chịu “chui” vào chiếc áo mưa mỏng mà đoàn chúng tôi mang theo.

Lúc cả đoàn dừng chân ăn trưa tại chiếc lán gần đỉnh Pha Luông, mời nó và Giàng A Chống ăn chiếc bánh trung thu, cả hai ngơ ngác nhìn hồi lâu rồi nhỏ nhẹ ăn.

Chống ăn xong chỉ ngồi im lặng, Vừ thì liên tục khen ngon. Vừ rỉ tai tôi nói rằng, đây là lần đầu tiên nó được ăn loại bánh này.

Kết thúc chuyến đi tôi tặng nó cái đèn pin, nó hồ hởi trông thấy, nó nhìn trước ngó sau rồi cười tươi rói. Nó bảo, ngoài thời gian đi học, lúc rảnh rỗi nó lại lên nương. Nó bứt cho tôi vài ba cây rừng để mang về xuôi trồng như món quà kỉ niệm.

Nguyễn Huệ