Nguy cơ tụt hậu của Việt Nam nếu chậm ứng dụng tiến bộ khoa học

Vừa qua, Diễn đàn Đổi mới sáng tạo quốc gia 2023 với chủ đề “Xây dựng trụ cột cho hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia” đã thu hút sự tham gia của hơn 400 chuyên gia, nhà khoa học, nhà hoạch định chính sách và doanh nhân.

Các diễn giả tham gia thảo luận.

Diễn đàn do Trung tâm Chuyển giao Tri thức và Hỗ trợ Khởi nghiệp, ĐHQGHN chủ trì và phối hợp tổ chức cùng Học viện Khoa học Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo - Bộ Khoa học và Công nghệ, Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia - Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Trung tâm Dịch vụ và Đổi mới Công nghệ - Ban Quản lý Khu Công nghệ cao Hòa Lạc, Trung tâm Hỗ trợ Doanh nghiệp Hà Nội - Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Nội.

Khoa học đóng vai trò quan trọng tạo bước phát triển đột phá

Theo Phó giáo sư, Tiến sĩ Trương Ngọc Kiểm, Giám đốc Trung tâm Chuyển giao Tri thức và Hỗ trợ khởi nghiệp, Đại học Quốc gia Hà Nội, diễn đàn đổi mới sáng tạo quốc gia sẽ được tổ chức định kỳ hàng năm nhằm cung cấp bức tranh tổng quan về tình hình thực tế đổi mới sáng tạo ở nước ta; phân tích các thành tựu, hạn chế, rút ra các bài học kinh nghiệm và tìm kiếm các giải pháp hiệu quả nhằm phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo tại Việt Nam;

Từ đó, tạo không gian tăng cường kết nối giữa các thành phần của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo; nâng cao nhận thức và thúc đẩy tinh thần đổi mới sáng tạo lan tỏa, trở thành niềm cảm hứng cho mọi người dân, biến sáng tạo trở thành tài nguyên vô hạn, đưa đất nước phát triển bền vững để đổi mới sáng tạo thực sự trở thành động lực tăng trưởng mới, đưa Việt Nam trở thành quốc gia thịnh vượng vào năm 2045.

Phát biểu tại Diễn đàn, PGS.TS Phạm Bảo Sơn, Phó Giám đốc ĐH Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN) nhấn mạnh: Chiến lược phát triển (khoa học công nghệ) KHCN giai đoạn 2021 - 2030 khẳng định phát triển KHCN cùng với giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt để phát triển đất nước nhanh và bền vững.

PGS.TS Phạm Bảo Sơn, Phó Giám đốc ĐH Quốc gia Hà Nội

KHCN phải đóng vai trò chủ đạo để tạo được bước phát triển đột phá về lực lượng sản xuất, đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

ĐHQGHN đang sở hữu nguồn nhân lực KHCN và đổi mới sáng tạo chất lượng cao hàng đầu Việt Nam với 2.634 cán bộ khoa học, 34 nhóm nghiên cứu, 210 phòng thí nghiệm và 1.610 sản phẩm khoa học công nghệ. Đội ngũ giảng viên, nhà khoa học và sinh viên của ĐH QGHN có nhiều ý tưởng, sản phẩm KHCN có khả năng giải quyết các vấn đề xã hội, có tính ứng dụng, có khả năng chuyển giao và khả năng thương mại hóa.

Tuy vậy, trong thực tiễn vẫn còn khoảng cách giữa nguồn nhân lực đào tạo và thị trường, một bộ phận giảng viên thiếu động lực đổi mới sáng tạo, liên kết giữa trường đại học và doanh nghiệp còn chưa bền vững, chưa tương xứng với tiềm năng, thế mạnh của ĐHQGHN cũng như nhu cầu thực tế của doanh nghiệp.

Chính vì thế, việc tổ chức Diễn đàn đổi mới sáng tạo Quốc gia với các chủ để thảo luận thiết thực là cơ hội để cùng nhìn nhận, đánh giá thực trạng công tác KHCN và đổi mới sáng tạo ở Việt Nam hiện nay.

Cùng với đó, đề xuất các giải pháp gắn kết các thành phần của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, tăng cường chất lượng, hiệu quả của các hoạt động KHCN và đổi mới sáng tạo, gắn với thực tiễn hoạt động của các doanh nghiệp để dẫn dắt, định hướng sự phát triển của kinh tế - xã hội đất nước.

Toàn xã hội ưu tiên nguồn lực cho đổi mới sáng tạo

Tại diễn đàn nhiều chuyên gia đã thảo luận và chia sẻ những chính sách giữa viện, trường và doanh nghiệp nhằm thúc đẩy những sản phẩm khoa học công nghệ sáng tạo gắn với thực tiễn xã hội cần, nhằm thúc đẩy nền kinh tế đất nước phát triển.

TS. Vũ Thị Mai Oanh, chuyên gia của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật TPHCM cho rằng, để không chậm chân so với các nước phát triển thì kinh tế số và các ngành công nghiệp nền tảng của CMCN 4.0 phải là lựa chọn ưu tiên.

“Không nên chỉ là quyết tâm chính trị mà còn phải là sự nhập cuộc của toàn xã hội để ưu tiên nguồn lực cho đổi mới sáng tạo. Càng chậm chân trong việc đưa tiến bộ khoa học công nghệ vào sản xuất và đời sống thì nguy cơ tụt hậu của Việt Nam sẽ càng lớn”, TS Mai Oanh nhấn mạnh.

PGS.TS Nguyễn Đắc Hưng, Khoa Kinh tế, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên cho biết, trong thời đại CMCN 4.0 hiện nay, các doanh nghiệp khởi nghiệp có khả năng tăng trưởng nhanh, tạo việc làm mới, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, họ rất cần được tạo điều kiện thuận lợi hơn về cơ chế tín dụng ưu đãi để có thể đầu tư phát triển.

TS. Trần Thanh Xuyên và Lê Văn Trung, Trường Cao đẳng Cộng đồng Hậu Giang cho rằng, cần tăng cường vai trò của các trường đại học và cao đẳng trong hệ sinh thái khởi nghiệp. Các trường mạnh chính là nguồn sản xuất tri thức và công nghệ cho xã hội, cung cấp ý tưởng sáng tạo dồi dào cho các dự án khởi nghiệp, đóng góp cho sự gia tăng tài sản và năng lực trí tuệ cho doanh nghiệp. Để làm được việc đó thì chương trình đào tạo phải thường xuyên cập nhật, trong đó phải tăng cường các môn học về khởi sự kinh doanh.

Đứng từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Đoàn Kết, Phó Chủ tịch HĐQT, Phó TGĐ Công ty CP Bóng đèn Phích nước Rạng Đông cho biết, con đường phát triển bằng KHCN, ĐMST và chuyển đổi số chính là chìa khóa để Công ty tăng trưởng nhanh. Các quá trình hợp tác nghiên cứu và chuyển giao công nghệ với các trường đại học nhằm hiện thực hóa khát vọng "Make in Vietnam" đã tạo ra bước đột phá làm thay đổi chiến lược sản phẩm, mô hình tăng trưởng, phát triển mô hình kinh doanh mới trên nền tảng số để gia tăng giá trị, vươn tầm khu vực và thế giới.

Chìa khóa giúp Việt Nam vượt “bẫy thu nhập”

Theo báo cáo của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC), đổi mới sáng tạo mang đến những tác động tích cực trong nền kinh tế quốc dân, đóng góp tới 95% đối với mức độ cạnh tranh của nền kinh tế, 66% giá trị đổi mới sáng tạo sẽ tác động đến cuộc sống người dân; 65% trường đại học và viện nghiên cứu sẽ tham gia hoạt động đổi mới sáng tạo.

Có thể nói, đổi mới sáng tạo thông qua KHCN là chìa khóa giúp Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình và sớm thoát khỏi sự lệ thuộc vào công nghệ thấp và nguồn tài nguyên. Vì thế, Việt Nam đang ngày càng hoàn thiện các yếu tố thúc đẩy đổi mới sáng tạo một cách hiệu quả.

Thực tiễn quá trình phát triển của các nền kinh tế lớn trên thế giới cho thấy các chuyển đổi về KHCN, đổi mới sáng tạo sẽ trực tiếp làm thay đổi diện mạo của nền kinh tế. Do đó, đổi mới sáng tạo là một trong những chỉ số quan trọng, định hướng trung tâm phát triển của mỗi quốc gia.

GS.TS Phạm Hùng Việt, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐH Quốc gia Hà Nội chia sẻ về vai trò của đầu tư trọng điểm đối với nghiên cứu khoa học.

Mai Loan