Người 'truyền lửa' làn điệu Then cổ

Ông Nguyễn Đình Kim thuộc và sử dụng thành thạo hơn 30 bài Then cổ.

Sinh ra trong một gia đình có truyền thống 5 đời về hát Then, nên ngay từ thuở lọt lòng ông Nguyễn Đình Kim đã được "đắm mình" trong những làn điệu Then mượt mà, tình yêu của ông đối với làm điệu Then được hình thành ngay từ những ngày thơ ấu.

Bằng niềm đam mê, ông dành nhiều công sức sưu tầm các bài Then cổ. Đến nay, ông đã thuộc và sử dụng thành thạo hơn 30 bài Then cổ, với khoảng 5.000 câu. Bên cạnh đó, ông còn phục vụ hơn 1.000 buổi lễ trong các dịp cầu an, cầu phúc, cầu lộc, cầu tài đầu năm cho các gia đình theo tín ngưỡng tâm linh, giúp họ có động lực vượt qua khó khăn, hoạn nạn và có niềm tin vào tương lai tốt đẹp ở phía trước.

Không chỉ sưu tầm Then cổ, ông Kim còn đặt lời nhiều bài hát Then.

Với niềm say mê, ông đã sưu tầm, đặt lời cho nhiều bài hát Then, tham gia Hội thi, Liên hoan hát Then đàn Tính và giành nhiều giải thưởng, như: "Chiến thắng Phủ Thông" (giải A ở Liên hoan nghệ thuật hát Then, đàn Tính tại tỉnh Lạng Sơn); "Lời nguyền" (giải A ở Liên hoan phòng, chống ma túy tại tỉnh Điện Biên)... Nội dung các khúc hát Then đều toát lên tư tưởng nhân văn sâu sắc, chứa đựng tình yêu thiên nhiên, tình yêu đôi lứa, ca ngợi quê hương, đất nước…; giai điệu mượt mà, sâu lắng; âm hưởng mềm mại, đầm ấm, tạo cảm giác gần gũi, thiêng liêng.

Ông Nguyễn Đình Kim chia sẻ: “Một lần đi cày ruộng hộ bố mẹ, tôi nghe thấy tiếng đàn then của thầy Tích, người xưa thường gọi là Then Tích. Lúc đó không hiểu sao tôi đã bỏ cày và lên ngồi nghe thầy Tích đánh đàn. Và từ đó tôi đam mê làn điệu Then đến bây giờ”.

Học sinh lớp hát Then đàn Tính của ông Kim không phân biệt tuổi tác, chỉ cần có niềm đam mê với hát Then ông đều nhận dạy miễn phí.

Nhìn ông lướt những ngón tay mềm mại trên cây đàn Tính, rồi cất cao tiếng hát, mắt nhắm nghiền, thả hồn theo tiếng đàn đủ để thấy ông “mê” Then đến chừng nào. Không chỉ để lại dấu ấn trong sưu tầm, sáng tác và biểu diễn, người ta còn tìm thấy ở ông như một bảo tàng sống về then nói riêng, văn hóa người Tày nói chung. Ông nhớ rõ từng truyền thuyết, từng câu chuyện về hát Then. Như chuyện cây đàn Tính sao chỉ có 2 dây, cây đàn Tính và điệu hát Then sao lại dùng chủ yếu trong các nghi lễ…

Chứng kiến cảnh nhiều làn điệu dân ca truyền thống của các dân tộc khác ngày bị mai một, ông không khỏi trăn trở cho số phận của làn điệu Then nói riêng và những giá trị văn hóa của cha ông nói chung. Để những tinh túy của dân tộc không bị mai một, ông đã mở các lớp học miễn phí tại nhà. Ban đầu chỉ là dạy cho các cháu trong thôn, dần dần những người yêu Then biết đến rồi tìm tới học tận nhà. Học trò của ông không phân biệt tuổi tác, từ những đứa trẻ mới 6 tuổi đến những người đã bước vào tuổi trung niên. Họ đến với lớp học chỉ mang theo niềm đam mê hát Then. Tính đến nay, có hơn 50 người theo học hát Then, đàn Tính. Nhiều học trò của ông trở thành hạt nhân văn nghệ, đóng góp tích cực cho phong trào văn hóa, văn nghệ ở cơ sở.

Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Đình Kim trình diễn một tiết mục Then tại Ngày văn hóa các dân tộc Việt Nam do tỉnh Bắc Kạn tổ chức năm 2023.

Ông Nguyễn Đình Kim chia sẻ: “Mong rằng qua những lớp học của tôi sẽ tìm được những người thực sự có năng khiếu và tâm huyết với Then cổ, từ đó gây dựng được phong trào nghệ thuật quần chúng sôi nổi, có sức lan tỏa trong cộng đồng. Đó chính là nền tảng để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và phát huy giá trị tinh thần tốt đẹp của tín ngưỡng cổ trong đời sống hiện đại”.

Với những đóng góp trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị làn điệu Then cổ, tháng 12/2022, ông Nguyễn Đình Kim đã vinh dự được trao tặng danh hiệu “Nghệ nhân Ưu tú” trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể.../.

Huyền Thương