Người Dao Thanh Y đón Tết miền biên viễn

Người Dao Thanh Y gói bánh chưng gù mỗi dịp Tết Nguyên đán. Ảnh: Tùng Lâm

Cái Tết đầu tiên nơi quê mới

Trong tiết trời se se lạnh, lá cao su lác đác rơi, nắng Xuân ngập tràn trên con đường dẫn vào bản người Dao Thanh Y ở điểm Nông trường 1, hay còn gọi là làng Mới ở thôn 3, xã Ia Dom, huyện Ia H’Drai, tỉnh Kon Tum, tôi cảm nhận rõ không khí Tết đã hiện diện nơi đây.

Vừa đến đầu làng, những khúc nhạc Xuân rộn ràng khắp xóm, tiếng nói cười của bà con đã rôm rả trong nhà Thôn phó người Dao - Trum Tốc Lệnh, khói bếp quanh quẩn trên mái nhà, các chị em đang cùng nhau nấu bánh chưng gù. Cành mai vàng rực rỡ khoe sắc nổi bật nơi góc nhà vách ván nâu đỏ, mùi gia vị tẩm ướp đồ ăn thơm khắp ngõ ngách, trẻ em trong những bộ đồ mới tung tăng nô đùa.

Niềm nở ra đón khách, Thôn phó Trum Tốc Lệnh phấn khởi khoe rằng: “Năm nay là năm đầu tiên chúng tôi đón Tết khi nhà nhà đều được sử dụng điện lưới quốc gia, bà con ai nấy đều phấn khởi và không còn ý định về quê ăn Tết”. Ông Lệnh kể, ông cùng người dân vào đây năm 2019, theo diện công nhân khai thác mủ cao su cho Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Duy Tân. Thời gian đầu chỉ có 4 hộ, rồi dần dần, bản người Dao Thanh Y tăng lên 24 hộ, cùng nhau đoàn kết làm ăn với mong muốn thoát nghèo.

Ông Lệnh vẫn nhớ như in cái Tết đầu tiên, khi rừng cao su trơ trụi lá, những mầm non xanh mơn mởn dần nhú lên, lúc này, công nhân cao su cũng tất bật dọn lô, nghỉ khai thác mủ cao su để đón Tết. Nhiều người dân trên địa bàn chọn phương án về quê đón Tết, bởi ngày ấy, nơi đây không có điện, cuộc sống còn thiếu thốn, khó khăn trăm bề.

Cái Tết năm ấy, bản người Dao Thanh Y cũng chỉ có vài nhà ở lại, ai cũng nghĩ sẽ có cái Tết buồn, ấy vậy mà được chính quyền địa phương phối hợp với BĐBP quan tâm, tổ chức “Ngày hội bánh chưng xanh” ngay tại điểm làng Mới, người Dao Thanh Y cùng đồng bào 12 dân tộc khác trong thôn 3 đón một cái Tết ấm áp khó quên.

Ngày hội năm ấy là lần đầu tiên bà con người Dao Thanh Y đón Tết trên vùng quê mới, được thấy rõ con đường làng về đêm, được nghe những bản nhạc quê hương nhờ chiếc máy nổ phát điện do chính quyền hỗ trợ. Cũng tại ngày hội, những món quà Tết được trao tận tay cho bà con nghèo, tuy giá trị không lớn, nhưng ấm áp đến nhường nào.

Xa quê hương, bà con lấy tình đoàn kết bù đắp những thiếu thốn. Ông Lệnh nhớ lại, ngày ấy không có tủ lạnh để giữ thịt lâu ngày, bà con cùng nhau “đụng” heo chia năm, xẻ bảy, mỗi người một phần, nhà nào ăn không hết thì gác bếp rồi ăn dần. Tối đến, dưới ánh điện leo lét được chạy bằng bình ắc quy, các hộ ngồi chụm lại cùng nhau thưởng thức món bánh chưng gù nóng hổi, cùng nhau ôn lại kỉ niệm đón Tết nghèo của nhiều năm về trước. “Nhưng năm nay sẽ khác, bản người Dao Thanh Y đã khởi sắc, đời sống nâng cao, bà con được đón một cái Tết ấm cúng hơn” - Thôn phó Trum Tốc Lệnh cười hiền.

Vẹn nguyên bản sắc ở miền biên viễn

Tạm gác lại câu chuyện Tết xưa, Thôn phó Trum Tốc Lệnh giới thiệu với tôi những nét đẹp bản sắc văn hóa mà người Dao Thanh Y đưa đến vùng biên Ia H’Drai.

Sáng mùng 1 Tết, bà con người Dao Thanh Y sẽ đến cầu tài, chúc Tết nhà già làng, người có uy tín trong thôn trước. Ảnh: Tùng Lâm

Người Dao Thanh Y thường gói bánh chưng gù vào những ngày cuối tháng Chạp. Gác lại bộn bề một năm lao động vất vả, nhà nhà rủ nhau lên rừng hái lá dong, bẻ lá đót. Lá gói bánh được chọn lọc kĩ càng, lá to, đều, không bị sâu, đốm, không quá già hoặc quá non, để trong quá trình gói, lá không bị nứt, rách. Bánh chưng gù có cách làm và hình dáng gần giống bánh tét nhưng dẹt hơn, to hơn cổ tay, dài khoảng 25cm, hai đầu được gói bằng nhau, phần giữa nhô nhô lên tựa như quả đồi. Bánh chưng gù được gói từ những hạt nếp rẫy trắng ngần, bọc nhân thịt ba chỉ, đậu xanh. Bánh nấu nhanh chín, để được dài ngày. Với kích thước nhỏ gọn, bánh chưng gù là người bạn gắn bó với bà con lên rẫy những ngày sau Tết.

Trong trang phục truyền thống của người Dao Thanh Y, miệng nói, tay làm, các chị em quây quần bên mâm bánh chưng gù xanh mướt. Từng chiếc bánh được gói cẩn thận từ những đôi tay cần mẫn, đầy vết chai của những cô công nhân cao su, không ngại khó, ngại khổ đến sống, làm việc, đón Tết trên miền biên cương đầy nắng gió.

Thấy tôi nhìn chăm chú, chị Lý Thị Duyên dí dỏm hỏi: “Anh thấy trang phục dân tộc em có đẹp không? Năm nay làm ăn có dư, nên mỗi chị em đều tự mua nguyên liệu rồi dệt cho mình một bộ. Từ yếm, áo, quần, khăn đội đầu, chụp tóc, dây đai, xà cạp, tua hồng, chùm hạt… bọn em tự làm được, duy nhất chiếc kiềng bạc là phải đặt ngoài tiệm. Được mặc trang phục dân tộc mình trong ngày Tết, hòa mình cùng các dân tộc khác trong các lễ hội nơi quê mới, đó là niềm tự hào của em, của dân tộc mình”.

Những ngày cuối năm, sau khi dọn dẹp nhà cửa, chuẩn bị đón Tết, người Dao Thanh Y còn chuẩn bị thêm những mẫu giấy đỏ với các câu đối dán lên bàn thờ tổ tiên, cùng những bao giấy lì xì (giấy đỏ) dán khắp nhà theo số lẻ, có thể 9 tờ, 7 tờ, 5 tờ hoặc 3 tờ. Dù nhiều hay ít thì cũng chung một mong muốn cầu cho những rủi ro, xui xẻo của năm cũ qua đi, năm mới đón nhiều may mắn, tiền tài.

Mùng 1 Tết, dân làng xúng xính trong những bộ quần áo mới, mỗi nhà mang một bó hương đến nhà già làng, người có uy tín trong làng để cầu tài, chúc Tết, sau đó mới sang nhà người thân, bà con, hàng xóm. Mỗi nơi đến thăm, chủ nhà sẽ niềm nở mời khách dùng mâm cơm Tết do gia đình chuẩn bị từ trước.

Trong mâm cơm Tết của người Dao Thanh Y, không thể thiếu món chân giò hầm “cây đát” và gà nấu lõi chuối rừng. Các nguyên liệu làm những món này đều là nguyên liệu sạch, “cây đát” và lõi chuối do bà con tìm hái trong rừng. Hòa quyện cùng vị mặn, ngọt của món ăn là vị thơm, nồng của hương rượu “hoẵng”. Để có rượu “hoẵng” đúng vị, từ đầu tháng 10 âm lịch, bà con người Dao Thanh Y đã bắt đầu chuẩn bị. Từ men rượu, nếp nấu cho đến rượu ngâm, tất cả đều được chính đôi tay cần cù của đồng bào Dao Thanh Y thật thà, chân chất làm ra.

Nhón một miếng, rồi thêm miếng nữa, những món ăn đặc trưng của người Dao Thanh Y khiến tôi khó cưỡng lại. Từ vị bùi bùi của “cây đát” đến vị ngọt ngọt, chát chát của lõi chuối rừng, vị cay nồng của rượu “hoẵng”, tất cả tạo nên một mâm cơm Tết đậm nét người Dao Thanh Y. Và trong mâm cơm ấy, những câu chuyện về học hành của con cái, dự định xây nhà, làm giàu... lại được mọi người bàn luận sôi nổi.

Làng người Dao Thanh Y tại Kon Tum đang chuyển mình mạnh mẽ.

Tùng Lâm