Người chưa thành niên phạm tội, cha mẹ phải chịu trách nhiệm dân sự tới đâu?

Sáng 8-1, TAND Tối cao phối hợp với Đại sứ quán Hoa Kỳ tổ chức Hội thảo “Kinh nghiệm quốc tế về xử lý người chưa thành niên phạm tội”, do Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Tiến chủ trì.

Tham dự hội thảo có một số các thành viên Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao; các chuyên gia trong nước; chuyên gia quốc tế đến từ Hoa Kỳ; cùng lãnh đạo các Ủy ban của Quốc hội, các đoàn đại biểu Quốc hội, bộ, ngành ở Trung ương…

Phát biểu khai mạc, Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Tiến nêu thực tế, các quốc gia đều xác định người chưa thành niên là người chưa phát triển đầy đủ về thể chất, tinh thần, chưa có nhiều kinh nghiệm sống nên chưa thể tự bảo vệ mình một cách tốt nhất khi tham gia vào các quan hệ xã hội, đặc biệt là trong hoạt động tư pháp.

Hầu hết người chưa thành niên khi tham gia vào quy trình tố tụng tư pháp hình sự phức tạp đều cảm thấy lo sợ, dễ bị tổn thương, bị tác động tiêu cực.

“Vì vậy, vừa qua, T AND Tối cao đã đề xuất Quốc hội đưa vào Chương trình xây dựng Luật, pháp lệnh năm 2024 ban hành Luật Tư pháp người chưa thành niên”, ông Tiến nói.

Cũng theo Phó Chánh án TAND Tối cao, theo Nghị quyết của Quốc hội, TAND Tối cao được giao chủ trì xây dựng dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên, dự kiến trình Quốc hội thông qua vào tháng 10-2024.

Triển khai Nghị quyết, TAND Tối cao đã xây dựng dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên, gửi các đại biểu góp ý.

Các đại biểu tham dự hội thảo chụp hình lưu niệm. Ảnh: NGUYỄN QUÝ

Thủ tục phải thân thiện

Trình bày tham luận về thủ tục tố tụng thân thiện và đảm bảo quyền bào chữa, bảo vệ quyền lợi hợp pháp đối với người chưa thành niên, TS.LS Phan Trung Hoài (Phó chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam) cho biết, hiện nay ở Việt Nam, số lượng người bị buộc tội trong vụ án hình sự có người bào chữa còn thấp, chưa đến 20%.

Tuy nhiên, một điều đáng mừng là số luật sư tham gia trong các vụ án do Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an (C03) đạt tỷ lệ 100%.

Trong quá trình điều tra, truy tố và xét xử các vụ án hình sự, đã từng bước hoàn thiện các thủ tục tố tụng đặc biệt đối với người chưa thành niên.

Số liệu báo cáo của 63 Đoàn Luật sư địa phương cho thấy tất cả các Đoàn luật sư gần như đã đáp ứng 100% trường hợp theo yêu cầu của các cơ quan tiến hành tố tụng chỉ định bắt buộc người bào chữa đối với người chưa thành niên phạm tội.

TS.LS Phan Trung Hoài phát biểu tham luận tại hội thảo. Ảnh: NGUYỄN QUÝ

Góp ý vào nội dung dự thảo luật, theo ông Hoài, thủ tục thân thiện hay không thể hiện ở chỗ có luật sư bào chữa cho người chưa thành niên phạm tội (hoặc bảo vệ cho bị hại là người chưa thành niên) hay không. Bên cạnh đó là các quy định liên quan đến thủ tục khi người bào chữa, người bảo vệ của người chưa thành niên tham gia quá trình tố tụng.

Ông Hoài lấy ví dụ về một số nội dung còn bất cập tại dự thảo như quy định về thông báo hoạt động tố tụng tại Điều 110 dự thảo.

Cụ thể, dự thảo quy định trước khi lấy lời khai, hỏi cung người tham gia tố tụng là người chưa thành niên, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải thông báo trước trong thời gian hợp lý cho người đại diện, người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ biết về thời gian, địa điểm lấy lời khai, hỏi cung để những người này tham gia tố tụng theo quy định của pháp luật.

Từ đây, ông Hoài đặt câu hỏi "Thể nào là thời gian hợp lý?" và đề nghị cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu để có quy định rõ ràng hơn.

Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam cũng một quy định mang tính tham khảo tại Điều 11 Thông tư 46/2019 của Bộ Công an có giải thích thời gian hợp lý thực hiện thủ tục thông báo theo nơi cư trú của luật sư...

Trách nhiệm của cha mẹ đến đâu?

Là địa phương đầu tiên trên cả nước thành lập tòa chuyên trách Tòa gia đình và người chưa thành niên, hoạt động từ năm 2016, Chánh án TAND TP.HCM Lê Thanh Phong đồng tình với việc cần phải có luật riêng với người chưa thành niên phạm tội. Bởi hiện nay việc giải quyết, xử lý người chưa thành niên phạm tội ở Việt Nam đang nằm rải rác ở rất nhiều luật khác nhau, trong khi Việt Nam là một trong những quốc gia tham gia Công ước Liên Hợp quốc về quyền trẻ em sớm nhất.

Chánh án TAND TP.HCM Lê Thanh Phong. Ảnh: NGUYỄN QUÝ

Theo ông Phong, với việc nhiều quy định nằm rải rác như đã nêu trên thì cần có một luật gốc, quy định các quy tắc chung, quan điểm đường lối.

Bên cạnh đó, để khi luật thông qua mà không phải sửa nhiều các luật khác thì cần có từ hoặc điều "quét " các quy định rải rác đó, tránh trường hợp sau khi luật có hiệu lực phải đi sửa các luật khác, bãi bỏ cái này, bổ sung cái kia...

Về chủ trương chung, Chánh án Lê Thanh Phong thể hiện sự đồng tình với những nội dung cốt lõi, như đề nghị việc truy tố, xét xử bằng ½ so với người thành niên, điều này có tiến bộ.

Đáng chú ý, ông Phong đề cập đến vấn đề trách nhiệm dân sự của người chưa thành niên phạm tội.

Theo ông Phong, kinh nghiệm từ 1 số nước rằng khi người chưa thành niên phạm tội không bắt buộc cha mẹ họ bồi thường như Việt Nam, nhất là những cha mẹ là người lao động nghèo, bản thân họ không thể nuôi sống, quản lý tốt con cái … Bởi nếu buộc bồi thường họ cũng không đủ điều kiện .

Do đó, theo Chánh án TAND TP.HCM, cần có quy định để giải quyết vấn đề này như giảm mức bồi thường hay có tổ chức hỗ trợ của người chưa thành niên, khi đó mới giúp được người chưa thành niên giải quyết các hậu quả về dân sự.

NGUYỄN QUÝ