Nghịch cảnh thời ấu thơ nhào nặn nên Elon Musk - một kẻ điên thiên tài

Những vết sẹo thời ấu thơ

Nam Phi thập niên 1980 là nơi đầy bạo lực, với những vụ tấn công bằng súng máy và chém giết bằng dao xảy ra như cơm bữa…

Những trải nghiệm gây chai sạn nhất với Elon là ở trường học. Suốt bao năm, cậu là học sinh bé nhỏ nhất lớp. Cậu loay hoay nắm bắt các tín hiệu giao tiếp. Lòng trắc ẩn không tự nhiên mà có và Elon không hề khao khát, cũng chẳng có bản năng gây thiện cảm. Kết quả là: cậu thường xuyên bị đám côn đồ trong trường học nhắm làm mục tiêu, chúng xông tới, đấm vào mặt cậu. “Nếu chưa bao giờ bị đấm vào mũi, anh sao hiểu được nó sẽ ảnh hưởng đến quãng đời còn lại thế nào”, Elon nói…

Nhưng những vết sẹo ấy chỉ là vặt vãnh nếu so với những vết sẹo tinh thần gây nên bởi người cha - Errol Musk - một kỹ sư, một tên lừa đảo, một gã văn thơ lai láng, đến tận ngày nay vẫn làm Elon điêu đứng khổ sở. Sau vụ đánh nhau ở trường, ông Errol đứng về phe đứa đã nện nát mặt Elon. “Thằng bé vừa mới mất cha vì ông ta tự tử, Elon lại còn bảo nó ngu”, Errol nói. “Elon có thói bảo người khác là ngu. Làm sao tôi trách đứa bé kia được?”.

Cuối cùng, khi xuất viện về nhà, Elon bị cha nhiếc móc. “Tôi đã phải đứng suốt một tiếng đồng hồ trong khi ông ấy la lối, gọi tôi là đồ dốt nát, vô tích sự”, Elon nhớ lại. Tận mắt chứng kiến bài rỉa rói, Kimbal nói đó là ký ức tệ nhất cuộc đời. “Cha tôi cả giận mất khôn, ông vẫn hay thế. Ông tuyệt đối không biết thông cảm”.

Elon Musk thời còn nhỏ. Nguồn: stern.de.

“Nghịch cảnh nhào nặn nên tôi”

“Có ai đó từng nói rằng mỗi người đàn ông cố gắng sống sao cho xứng với những kỳ vọng của cha, hoặc bù đắp những sai lầm của cha mình, và tôi cho rằng điều đó khả dĩ lý giải những thói tật của chính tôi”, Barack Omaba viết trong hồi ký như vậy.

Trong trường hợp của Elon Musk, ảnh hưởng của người cha lên thần kinh của anh sẽ còn dai dẳng, bất chấp nhiều nỗ lực để xua đuổi ông, cả về thực thể lẫn tâm lý. Tâm trạng của Elon xoay chuyển giữa nhẹ nhõm và nặng nề, giữa căng thẳng và vui nhộn, giữa lạnh lùng với ủy mị, và thỉnh thoảng lại sa vào một trạng thái khiến những người quanh anh kinh hoảng gọi là “chế độ quái vật”…

“Với tuổi thơ như anh ấy trải qua ở Nam Phi, tôi nghĩ người ta phải để cảm xúc chai sạn đi theo cách nào đó”, Justine nói, cô là người vợ đầu tiên, là mẹ của năm trong mười đứa con hiện nay của Elon. “Nếu lúc nào cũng bị cha gọi là thằng điên, đồ đần, có lẽ phản ứng duy nhất là khép chặt khía cạnh nội tâm có khả năng mở ra những chiều cảm xúc mà anh ấy không có công cụ để ứng phó.” Van đóng cảm xúc này có thể khiến anh trở nên chai sạn, nhưng đồng thời cũng biến anh thành một nhà cách tân mê đắm hiểm nguy. “Anh ấy đã học cách tắt đi nỗi sợ”, cô nói. “Nếu tắt đi nỗi sợ, có lẽ anh cũng phải tắt đi cả những thứ khác, chẳng hạn như niềm vui hay sự thấu cảm”.

Sang chấn tâm lý hậu chấn thương thời thơ ấu còn in hằn trong Elon nỗi oán ghét cảm giác hài lòng. “Tôi không cho là anh ấy biết cách nếm vị thành công và thưởng thức hương hoa”, Claire Boucher nói. Cô là một nghệ sĩ với nghệ danh Grimes, có với Elon ba đứa con. “Tôi nghĩ anh ấy đã bị điều kiện hóa từ thuở bé rằng cuộc đời là những niềm đau”. Musk đồng tình. “Nghịch cảnh nhào nặn nên tôi”, anh nói. “Ngưỡng đau của tôi ở mức rất cao”…

Từ lò lửa luyện ấy, Musk đã hình thành một thứ khí chất khiến đôi khi anh có dáng dấp của người ngoài hành tinh, như thể sứ mệnh Hỏa Tinh của anh là nỗ lực để trở về nhà, còn khát khao sáng chế những robot hình người là hành trình tìm kiếm sự đồng cảm. Chắc ta sẽ không quá sốc nếu Musk xé toạc áo, rồi ta phát hiện ra anh không hề có rốn và không phải sinh ra từ hành tinh này. Nhưng tuổi thơ cũng khiến Musk đậm chất con người, một gã trai cứng rắn nhưng rất đỗi mong manh, quả quyết bước vào những hành trình hùng tráng.

Anh tỏ vẻ sôi nổi để che giấu nét ngượng ngùng và ngượng ngùng nhằm che giấu sự sôi nổi. Hơi bức bối với chính cơ thể mình, như một gã trai cao lớn chưa từng là vận động viên, anh sải bước như một con gấu đang thực hiện sứ mệnh cao cả cùng những bước nhảy tung tăng như thể được robot dạy. Với sức thuyết phục như một nhà tiên tri, anh sẽ nói về nhu cầu phải nuôi dưỡng ngọn lửa ý thức con người, thăm dò vũ trụ và cứu lấy hành tinh chúng ta.

Thoạt tiên, tôi nghĩ đó chỉ là trò chơi nhập vai, là kiểu diễn từ khích lệ tinh thần tập thể và những ý nghĩ kỳ quặc dành cho podcast của một gã đàn-ông-giống-như-trẻ-nít trót đọc cuốn The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy (tạm dịch: Bí kíp quá giang vào Ngân Hà) quá nhiều lần. Nhưng càng gặp nhiều, tôi dần tin rằng cảm nhận về sứ mệnh ở Musk chính là một phần thúc đẩy anh. Trong khi các doanh nhân khác loay hoay phát triển một tầm nhìn thế giới, Musk tạo nên một tầm nhìn vũ trụ.

Di sản và nòi giống, cùng những mắc nối bẩm sinh trong não bộ khiến Musk đôi khi tàn nhẫn và bốc đồng. Nó cũng dẫn tới mức độ chịu đựng rủi ro cực cao. Anh có thể tính toán rủi ro một cách lạnh lùng và hăm hở đón nhận. “Elon thích rủi ro vì chính bản thân sự rủi ro”, Peter Thiel nhận xét. Ông là cộng sự của Musk trong thời gian PayPal mới thành lập. “Anh ta có vẻ rất tận hưởng, lắm khi như kiểu mắc nghiện rủi ro”.

Elon chính là kiểu người cảm thấy bừng bừng sức sống nhất khi cuồng phong đang ập tới. “Tôi sinh ra cho một cơn bão, bình yên không phù hợp với tôi”, Andrew Jackson từng nói như vậy. Musk cũng thế.

Ở anh hình thành thứ tâm lý vây hãm, trong đó có lực hấp dẫn, đôi lúc là nỗi thèm thuồng bão táp và kịch tính, cả trong công việc lẫn những mối quan hệ ái tình khiến anh khốn đốn và không thể duy trì. Anh băng băng tiến tới với những khủng hoảng, hạn chót và những đợt công việc dồn dập điên cuồng. Vấp phải những thách thức xoắn vặn, sự căng thẳng thường khiến anh bật dậy giữa đêm, làm anh nôn ói. Nhưng nó cũng khiến anh tràn trề sinh lực. “Anh ấy là thỏi nam châm thu hút bi kịch”, Kimbal nói. “Đó là sự cưỡng bách, là chủ đề của cuộc đời anh ấy”.

Walter Isaacson / Alpha Books - NXB Thế giới