Nghĩa trang Chăn Nưa - chuyện bây giờ mới kể

Hành trình tìm lại đồng đội xưa

Lần đầu tôi gặp nguyên Tổng Giám đốc Bảo hiểm Y tế Việt Nam Trần Khắc Lộng thật tình cờ. Tôi và anh Lê Trung Sơn, Chủ tịch Hội cựu TNXP Thanh Hóa đến thăm nhà ông ở ven hồ Linh Đàm (Hà Nội), anh Sơn giới thiệu: đồng hương Thanh Hóa, cựu TNXP Điện Biên Phủ đấy. Bẵng đi một thời gian, một hôm, tôi đọc bài Người đi tìm đồng đội của Lương Kim trong cuốn sách 60 năm TNXP Điện Biên Phủ anh hùng, nói ông Trần Khắc Lộng là người có công đầu với đồng đội đã khuất ở Điện Biên Phủ để xây dựng nghĩa trang mới Chăn Nưa, Lai Châu. Mừng quá, tôi điện hẹn gặp ông. Tôi đang biên soạn cuốn 65 năm TNXP Thanh Hóa anh hùng và muốn nghe ông kể về công việc tìm lại đồng đội xưa. Ông vui vẻ kể:

“… Năm 1994 nhân kỷ niệm 40 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, tôi trở lại chiến trường xưa, thăm lại con đường chiến lược Lai Châu - Ma Lù Thàng mà Đội TNXP 34 và 40 của chúng tôi đã có công khai phá, thăm lại những đồng đội tôi yên nghỉ ở Chăn Nưa.

Suốt mấy ngày đường, vừa đi vừa hỏi thăm, chúng tôi đã đến Chăn Nưa. Đứng trước những nấm mộ đồng đội, tôi lặng người đi, nước mắt trào ra. Sau 40 năm, đồng đội tôi nằm trong lạnh lẽo, cỏ cây che lấp tất cả bia mộ. Không một chân hương, chỉ những cành tre khô khốc rào chắn nơi cổng nghĩa trang. Ai muốn vào thăm mộ phải trèo qua những mảnh tường đã vỡ… Trong tôi, một nỗi buồn trĩu nặng. Những nấm mồ không nguyên vẹn và cô quạnh. Đất khách quê người, không ai thân thuộc, không ai chăm sóc. Những tấm bia không còn rõ tên người.

Máy ảnh không có, tôi vẽ sơ đồ đường đi, định mốc giới nghĩa trang, vẽ sơ đồ các hàng mộ, ghi họ tên theo từng mộ chí của 67 ngôi mộ ở đây. Về Hà Nội tôi đã phân tích 67 danh tính của các mộ thì có tới 27 huyện từ Hà Tĩnh trở ra đến Việt Bắc có TNXP hy sinh được đưa về nghĩa trang Chăn Nưa từ 40 năm trước. Tôi đã viết thư ghi rõ họ tên, địa chỉ của từng người gửi đến 27 huyện, 62 xã, thông báo đến các gia đình có con em yên nghỉ tại Chăn Nưa để họ tổ chức thăm viếng, làm thủ tục di chuyển hài cốt về quê nhà nếu được.

Tôi đã bốn lần lên Lai Châu, cùng địa phương giải quyết di chuyển Nghĩa trang Chăn Nưa khỏi lòng hồ thủy điện sông Đà, làm thủ tục công nhận liệt sỹ cho đồng đội. Đến nay, Nghĩa trang Chăn Nưa mới đã được công nhận là nghĩa trang liệt sỹ, nghĩa trang TNXP duy nhất thời chống Pháp. Thứ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đã có lời cảm ơn tôi...”.

Được mảnh đất Hoa Lộc, Hậu Lộc Thanh Hóa nuôi dưỡng, ông Trần Khắc Lộng đã tri ân những linh hồn xứ Thanh, những liệt sỹ TNXP Điện Biên Phủ ở Chăn Nưa như thế. Tấm Huân chương Độc lập Nhà nước trao tặng ông đã khẳng định Đảng và Nhà nước không quên công lao của một cựu TNXP Điện Biên Phủ.

Chị Nguyễn Thị Hằng, con gái liệt sĩ TNXP Nguyễn Thị Quế tìm thấy mộ mẹ ở Nghĩa trang Chăn Nưa
Ảnh chụp ngày 8.4.2017

Chim én bay đầy trời

Sau khi cuốn sách 65 năm TNXP Thanh Hóa anh hùng ra đời được 2 năm, năm 2017, đại tá Hoàng Văn Đoàn điện cho tôi: báo tin anh Lộc biết, nhờ cuốn sách anh chủ biên, trong đó có danh sách các cựu TNXP hy sinh được chôn cất quy tập về Nghĩa trang Chăn Nưa, tôi đã tìm thấy mộ mẹ vợ tôi ở đó. Cụ tên là Nguyễn Thị Quế, hy sinh năm 1954. Bia mộ ghi rất rõ ràng mà bao năm chúng tôi không biết. Gia đình chúng tôi đã làm việc với Sở Lao động, Thương binh và Xã hội Lai Châu, Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Lai Châu và tổ chức lễ cầu siêu cho mẹ vợ tôi chu đáo. Sau lễ cầu siêu gia đình tôi còn tặng quà các gia đình chính sách ở gần Nghĩa trang Chăn Nưa. Chúng tôi rất cảm ơn mảnh đất Tây Bắc xưa đã ôm ấp mẹ tôi được mồ yên mả đẹp sau bao nhiêu năm gia đình không biết đâu mà tìm.

Anh Đoàn còn kể: chắc là mẹ vợ tôi đã chọn tôi là người tìm ra mộ mẹ nhờ cuốn sách Lê Tuấn Lộc viết. Hôm làm lễ cầu siêu, hàng nghìn chim én đã bay lượn trên bầu trời Nghĩa trang Liệt sỹ TNXP Chăn Nưa. Người dân kể hiện tượng chim én bay đầy trời như hôm lễ cầu siêu là chưa có bao giờ.

Tôi kể chuyện này với ông Trần Khắc Lộng, ông nói: Nghĩa trang Liệt sĩ TNXP Chăn Nưa có nhiều chuyện đau lòng. Cụ Nguyễn Thị Quế, mẹ vợ đại tá Hoàng Văn Đoàn là người may mắn biết được họ tên, ngày mất chính xác và gia đình đã làm thủ tục chính sách liệt sỹ đầy đủ. Còn đến 16 ngôi mộ khác vẫn chưa tìm ra tên tuổi cụ thể. Đau lòng hơn là trong 25 người chôn cất tại Nghĩa trang Liệt sỹ TNXP Chăn Nưa, nhiều người vẫn chưa được công nhận là liệt sỹ ở quê nhà.

Tôi hỏi tại sao, ông giải thích: ở đây có nghĩa trang liệt sỹ, có cột trụ ghi TỔ QUỐC GHI CÔNG, nhưng ở quê nhà, để làm chính sách, phải có gia đình làm hồ sơ, có xác nhận của địa phương. Những người đi TNXP lúc ấy còn rất trẻ, hầu hết 17 - 18 tuổi, chỉ ghi quê tỉnh Thanh Hóa hay Nghệ An, Hòa Bình. Khi mất chưa ai có gia đình riêng. Sau mấy chục năm, đến bố mẹ cũng đã mất thì ai biết mà làm chế độ và làm chế độ cho ai hưởng khi không còn người thân?

Tổ quốc không quên những người có công. Tất nhiên là thế. Dẫu người thân chưa tìm thấy họ, những liệt sỹ ở Nghĩa trang Liệt sĩ TNXP Chăn Nưa vào ngày 27.7 hay lễ, tết hàng năm đều được dâng hương, để người đã mất được an ủi phần nào.

Nhà thơ Lê Tuấn Lộc