Nghệ sĩ Mai Đình Tới: Không chịu ngồi yên trên những kỷ lục đã có

Tiết mục biểu diễn dàn chai của nghệ sĩ Mai Đình Tới.

Bước ngoặt cuộc đời

Sinh năm 1959 tại Vĩnh Thịnh, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa, từ nhỏ, cậu bé Mai Đình Tới đã có niềm say mê đặc biệt với nhạc cụ dân tộc và các làn điệu dân ca được phát trên làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam. Ngày đó, cả xóm chỉ có mấy chiếc đài be bé, muốn nghe được rõ, phải áp tai tận nơi. Tới đã nghĩ cách để tăng âm cho chiếc loa nhà mình vang to nhất xóm. Lớn lên trong lam lũ, nghèo khó, âm nhạc như món ăn tinh thần đã bù đắp cho cảnh thiếu ăn, thiếu mặc của cậu bé đương tuổi ăn tuổi lớn.

Ông nội - người thổi kèn trong phường bát âm của xóm - chính là người thầy âm nhạc đầu tiên của Mai Đình Tới. Ông đã truyền thụ cho Tới cách thổi kèn theo lối thị phạm, truyền khẩu mà không có chút lý luận nào về nhạc lý. Cái ăn còn phải chạy lo từng bữa nên cả hai ông cháu đều chẳng bao giờ nghĩ tới tương lai xa xôi cho "ngón nghề" gia truyền. Ấy thế mà, chính nhờ việc này mà Mai Đình Tới có cơ duyên gặp gỡ nhà hát tuồng Bắc Trung ương khi họ về tận quê anh tuyển người, rồi sau đó thoát cảnh bán mặt cho đất, bán lưng cho giời để theo sự nghiệp của một người nghệ sĩ đích thực.

Nhận được tin báo, anh đã vứt cày vứt cuốc đang làm dở để chạy một mạch hơn bốn cây số về nhà. Bữa cơm ngày đó mẹ làm để mời hai cán bộ của nhà hát về đón Tới tươm tất lắm cũng chỉ có mấy con cá rô rán… không mỡ. Hình ảnh bữa cơm chia tay kham khổ và bóng dáng cha mẹ tảo tần hôm sớm luôn trở thành động lực để cậu học trò xứ Thanh vượt mọi gian khổ, cố gắng học tập, trau dồi kiến thức.

Suốt bốn năm học, cứ buổi sáng anh học kèn ở Trường Đại học Sân khấu điện ảnh thì buổi chiều lại bắt xe buýt tới Học viện Âm nhạc để học sáo; tối lại vác kèn ra tập thổi. Dù đã trèo lên tới sân thượng của ký túc thì tiếng kèn "ra rả" suốt ngày của Mai Đình Tới vẫn làm "khổ sở" những bạn học chung trường. Chuyện "làm phiền" như thế còn tái diễn sau này khi anh "khuấy động" cả đoàn ca múa thành phố Vũng Tàu trong suốt thời gian tập luyện phần kết hợp cùng một lúc cả thổi sáo và gõ trống bằng chân.

Sáng tạo đầu tiên

Nhắc tới nghệ sĩ Mai Đình Tới, nhiều người biết về tài "phù thủy" của anh với các nhạc cụ tự chế. Ngay chính anh cũng không nhớ xuể số lượng các nhạc cụ mình đã nghĩ ra. Khối óc của người nghệ sĩ đam mê sáng tạo dường như luôn muốn "đánh đố" bản thân ở những việc tưởng như không thể làm gì khác hơn.

Với dàn nhạc bằng ống nhựa, nghệ sĩ Mai Đình Tới đã được trao tặng kỷ lục Guinness Châu Á năm 2012.

Hồi ở Nhà hát Tuồng Việt Nam, năm 1992, nghệ sĩ Mai Đình Tới đã nghĩ tới việc biểu diễn cùng một lúc vừa thổi sáo, vừa điều khiển một dàn trống. Nhiều người bảo anh "có vấn đề về đầu óc" khi nuôi ý định phân thân thành hai người để xử lý hai kiểu nhạc cụ với tiết tấu và cách thức thể hiện hoàn toàn khác nhau. Dĩ nhiên, Mai Đình Tới quá hiểu sự khó ấy. Và suốt 7 năm trời, anh miệt mài tập luyện.

Những ngày đầu, các khớp chân của anh sưng vù, đau nhức tới mức không thể đi giày. Buộc đũa vào chân luyện vung lên đập xuống suốt ngày, bàn chân anh hết đau nhức, phồng lên, xẹp đi, rồi lại phồng lên và sần chai sau một thời gian kéo dài như thế. Rốt cuộc, anh đã thành công. Năm 1999, lần đầu tiên anh ra mắt công chúng với màn trình diễn thuần thục và điêu luyện trong kết hợp giữa thổi sáo và dàn trống đánh bằng chân với đủ trống, phèng, song loan, mõ. Đó cũng là màn biểu diễn đem lại Huy chương Bạc cho anh trong cuộc thi Diễn tấu nhạc cụ toàn quốc năm 1992.

Vươn tới những kỷ lục

Chuyện chơi được hai thứ nhạc cụ cùng một lúc Mai Đình Tới không còn nhắc tới nữa, mặc dù thi thoảng anh vẫn biểu diễn. Hiện tại, anh còn có nhiều tiết mục biểu diễn với những nhạc cụ tự chế mới mẻ hơn. Có thể kể ra một loạt "đặc sản" của Mai Đình Tới: thổi sáo bằng một mũi hoặc hai lỗ mũi; chơi đàn nhị bằng hai bóng đèn neon kéo vào nhau; gõ chén bát giống như chơi đàn đá; làm dàn nhạc bằng ống nhựa mà khối lượng ống lên tới hàng chục tấn; thổi sáo bằng chai nước ngọt hay ống dây nước bằng nhựa, quay lưng lại và đánh đàn trong tư thế ngược tay… v.v...

Dịp trung tuần tháng 10 vừa rồi, anh lại cho ra mắt màn trình diễn âm thanh với dàn nhạc được làm từ những chiếc ly thủy tinh rất bình thường ở Thảo Cầm Viên (Tp HCM). Khán giả, đặc biệt các em nhỏ đã vô cùng kinh ngạc khi chỉ với một cây gậy nhỏ có bịt đầu và những chiếc ly dung dị, nghệ sĩ Mai Đình Tới đã hòa âm thành giai điệu tuyệt vời của một đoạn giao hưởng quen thuộc. Không mấy người biết anh đã mất khoảng 5 năm để có thể làm chủ "dàn nhạc" đó. Cũng không ai biết Mai Đình Tới đã "đốt" biết bao nhiêu tiền cho việc mua ly về để... đập vỡ. Có những loại ly giá chỉ vài ngàn, nhưng cũng có những cái giá cả triệu bạc. Có những cái anh phải mài đáy hoặc mài miệng để lấy nốt nhạc. Không ít lần tay anh bị thủy tinh cứa đứt. Không ít lần trăn trở không ngủ được, cả đêm anh ngồi trầm ngâm vắt óc tìm cách gõ không làm vỡ ly, cách tạo được nốt nhạc thật chuẩn, thật hay.

Sau dàn nhạc bằng ly, Mai Đình Tới đang nung nấu ý định làm một dàn nhạc bằng đồ gốm truyền thống. Đi ra từ đồng quê rơm rạ, anh luôn muốn tạo ra âm nhạc dân tộc từ những vật dụng được làm từ chất liệu gần gũi nhất với người Việt, đó là gốm. Từng lăn lộn tại các làng gốm ở Bình Dương, từng thử nghiệm và chở về nhà hàng xe tải đồ gốm, song rốt cuộc tới giờ, anh vẫn chưa vượt qua được thử thách. Nhưng Mai Đình Tới vẫn tự tin khẳng định, đó là vì anh chưa làm được, chứ không phải không làm được. Mai Đình Tới là vậy, dường như chưa bao giờ chịu khuất phục trước những đòi hỏi sáng tạo, nhất là khi đòi hỏi đó lại do chính anh đặt ra.

Hình như trong mắt anh, mọi thứ đều có thể biến thành nhạc cụ, miễn sao người ta có con mắt chịu nhìn, chịu nghe, chịu tìm tòi, chịu học hỏi, chịu có ý tưởng, và quan trọng hơn, chịu nhọc công nhọc sức để bắt tay vào thử nghiệm thực tế các ý tưởng của mình.

Kỷ lục của Trung tâm kỷ lục châu Á trao tặng cho nghệ sĩ Mai Đình Tới năm 2012 đã ghi nhận khả năng sáng tạo đặc biệt trong lĩnh vực chế tạo nhạc cụ của anh, đồng thời cũng là những minh chứng bước đầu cho tài năng đã vượt tầm lãnh thổ của anh.

Nhiều năm qua, Mai Đình Tới không chỉ biểu diễn trong nước mà còn thường xuyên có những tour lưu diễn ở nước ngoài như Malaysia, Sigapore, Ấn Độ, Hàn Quốc, Pháp, Đức, Thụy Sĩ… Điều thú vị là các buổi biểu diễn của anh không chỉ đem lại niềm vui và sự thích thú với công chúng, mà còn tạo dấu ấn đặc biệt ngay cả với những người trong giới âm nhạc. Anh đã từng tham gia biểu diễn tại các trung tâm âm nhạc nổi tiếng thế giới như Nhạc viện Tchaikovski (Nga, năm 2011), Trường nhạc của Trung tâm Điện ảnh Hollywood (Mỹ). Không những thế, các buổi biểu diễn của anh còn được các hãng thông tấn, truyền hình của nhiều quốc gia như NHK (Nhật), KBS (Hàn Quốc), Pháp, Thụy Sĩ, Mỹ… ghi lại.

Mỗi lần chuẩn bị tham gia biểu diễn ở quốc gia nào đó, anh luôn cố gắng tìm kiếm những vật dụng làm nhạc cụ có sẵn tại quốc gia đó. Với Hà Lan, anh đã từng dùng hoa tuy-lip làm nhạc cụ. Tại Bỉ, anh cũng đã biến những chai bia có thương hiệu nổi tiếng nhất của đất nước này thành dàn nhạc. Anh không chỉ mang một cái tên Mai Đình Tới với quốc tịch Việt Nam ra nước ngoài, anh còn mang âm nhạc dân tộc, mang các làn điệu dân ca ba miền của đất nước đi quảng bá với bạn bè thế giới. Có thể nói, anh đã mang tinh thần của một đại sứ văn hóa, đưa bản sắc văn hóa Việt Nam tự tin hòa nhập trong bức tranh đa sắc của văn hóa thế giới