Ngày Quốc tế Điều dưỡng 12/5: Sức mạnh kinh tế của chăm sóc điều dưỡng

Để ghi nhận và tôn vinh giá trị nghề nghiệp cũng như những đóng góp quan trọng của người điều dưỡng, ngay từ năm 1965, Hội đồng Điều dưỡng Quốc tế (ICN) đã chọn ngày 12 tháng 5 hằng năm (là ngày sinh của bà Florence Nightingale – người đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển của ngành điều dưỡng hiện đại) là ngày "Quốc tế Điều dưỡng" kèm theo thông điệp cho mỗi năm để điều dưỡng của các quốc gia cùng hành động. Năm nay, ICN đưa ra thông điệp "Điều dưỡng của chúng ta, tương lai của chúng ta. Hiệu quả kinh tế của chăm sóc điều dưỡng - Our Nurses, Our Future. Economic power of Care".

Tại Việt Nam, theo phát biểu của Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn tại Lễ Kỷ niệm ngày Quốc tế Điều dưỡng năm 2023, dịch vụ do người điều dưỡng, hộ sinh cung cấp ngày càng góp phần quan trọng trong việc nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe người dân và nâng cao vị thế nghề nghiệp, hình ảnh của người điều dưỡng, hộ sinh.

Thứ trưởng Trần Văn Thuấn tại Lễ Kỷ niệm ngày Quốc tế Điều dưỡng năm 2023.

Tuy nhiên, lãnh đạo Bộ Y tế cũng nêu rõ, hiện tại công tác điều dưỡng đang đối diện với nhiều khó khăn, thách thức: Nhiều nơi còn quan niệm cho rằng "nghề điều dưỡng là nghề phục vụ, điều dưỡng chỉ là người làm theo y lệnh của bác sỹ". Nguồn nhân lực điều dưỡng thiếu nhiều về số lượng và năng lực chuyên môn thấp hơn so với nhiều nước trong khu vực. Công tác chăm sóc người bệnh tại các cơ sở y tế còn phụ thuộc nhiều vào người nhà người bệnh.

Những năm qua, được sự quan tâm của Bộ Y tế và các địa phương, ngành điều dưỡng đã có những tiến bộ đáng tự hào. Trong vòng 30 năm chúng ta đã nâng cấp đào tạo điều dưỡng lên bốn cấp trình độ: cao đẳng, đại học, thạc sĩ/chuyên khoa I và từ 2019 đã đào tạo tiến sĩ điều dưỡng trong nước. Chức năng và phạm vi hoạt động chuyên môn của điều dưỡng đã được mở rộng.

Hệ thống quản lý điều dưỡng đã được thành lập từ Bộ Y tế tới các Sở Y tế, các bệnh viện và tới tận các khoa phòng. Người bệnh được thụ hưởng các dịch vụ chăm sóc ngày càng có chất lượng. Nhưng so với các nước khu vực như Thái Lan, Singapore, Philippines, Malaysia, công tác điều dưỡng ở nước ta cần phải tiếp tục được quan tâm đầu tư nhiều hơn để rút ngắn khoảng cách với điều dưỡng các nước.

Nhân kỷ niệm Ngày Quốc tế Điều dưỡng 12/5 năm nay, Báo Sức khỏe và Đời sống xin trân trọng giới thiệu bài viết của ThS. Phạm Đức Mục - Chủ tịch Hiệp hội Điều dưỡng Việt Nam (AVN) để trao đổi một số quan điểm nhằm làm sâu sắc thêm ý nghĩa Thông điệp của ICN như sau:

Điều dưỡng là của chúng ta

Thời chúng tôi vào nghề cách nay 52 năm nhiều người nói rằng "điều dưỡng là cánh tay phải, là cánh tay nối dài của bác sĩ", đó là quan niệm cũ không còn phù hợp. Thiên chức nghề nghiệp của điều dưỡng là trợ giúp người bệnh cả về thể chất và tinh thần. Bản chất của hoạt động khám chữa bệnh là hợp tác giữa các ngành nghề liên quan.

Hệ thống của bác sĩ đã có quá trình phát triển lâu dài, còn hệ thống của điều dưỡng mới bắt đầu phát triển. Vì vậy chúng ta rất mong được các bác sĩ hỗ trợ và nhìn nhận điều dưỡng là người cộng tác đặc biệt của bác sĩ. Bởi vì, công việc của bác sĩ và điều dưỡng luôn gắn kết chặt chẽ với nhau, bổ sung cho nhau và cùng giúp nhau hành nghề an toàn, cùng giúp nhau giảm stress trong môi trường chăm sóc sức khỏe ngày càng có nhiều áp lực.

Nhiều quan niệm trước nay lấy bác sĩ làm trung tâm, bác sĩ là thầy - điều dưỡng là thợ, bác sĩ là người ra y lệnh - điều dưỡng là người thực hiện, lấy bác sĩ làm chuẩn để tính biên chế điều dưỡng hộ sinh... Những quan niệm này cần phải thẩm định lại tính khoa học và tính thực tế vì chỉ còn đúng một phần, dễ làm cho chúng ta mơ hồ về ngành điều dưỡng và vai trò của điều dưỡng trong hệ thống y tế.

Điều dưỡng Đặng Thị Hạ (người cấp cứu ngoại viện cứu du khách ngừng tuần hoàn trong quán ăn ở Đà Nẵng) cùng đồng nghiệp chăm sóc cho bệnh nhân tại Trung tâm Cấp cứu A9.

Nói về giá trị dịch vụ do điều dưỡng và hộ sinh cung cấp: Trong quá trình hành nghề, mỗi điều dưỡng từng chăm sóc cho hàng vạn người bệnh (ước tính 8 vạn), trực thức hàng ngàn đêm (ước tính 2800 đêm) vì sức khỏe và tính mạng của người bệnh. Những cống hiến không ngừng nghỉ của điều dưỡng rất xứng đáng được toàn xã hội ghi nhận và tôn vinh. Chúng ta hãy cùng nhau nói lời "Cảm ơn người Điều dưỡng - Thank to a nurse".

Công việc của điều dưỡng luôn gắn với phương châm "Sức khỏe và sự hài lòng của người bệnh mỗi ngày là hạnh phúc của người điều dưỡng mỗi ngày". Sự hồi phục của người bệnh và sự an toàn của người bệnhlà niềm vui của người điều dưỡng. Câu nói điều dưỡng là công việc của trái tim "Nursing is the work of Heart" rất đúng với bản chất nghề điều dưỡng. Chúng ta luôn ghi nhớ lời Bác Hồ căn dặn "Y tá không chỉ là một nghề mà còn là một nghĩa vụ vinh quang".

Mặc dù trong ngành y tế, các bác sĩ luôn đóng vai trò lãnh đạo nhưng cũng cần tiếp cận theo xu hướng đa ngành trong chăm sóc y tế, các thành viên trong ê kíp y tế cần được trao quyền để có tiếng nói bình đẳng. Trong hoạt động khám chữa bệnh, bác sĩ và điều dưỡng cùng tương tác trên người bệnh nhưng tiếp cận không hoàn toàn giống nhau.

Bác sĩ khám bệnh chẩn đoán, đưa ra phác đồ điều trị hay can thiệp điều trị. Điều dưỡng cũng cần biết khám bệnh để đưa ra chẩn đoán và can thiệp điều dưỡng. Bác sĩ là người lựa chọn thuốc, điều dưỡng là người biết dùng thuốc sao cho hiệu quả nhất. Sự an toàn của người bệnh không chỉ phụ thuộc vào người chỉ định mà còn phụ thuộc vào người dùng thuốc cho người bệnh.

Kết quả nghiên cứu của Hàn Quốc công bố, hàng ngày người điều dưỡng phải thực hiện tới 49 đầu công việc. Nghiên cứu của Việt Nam công bố một ngày điều dưỡng phải thực hiện tới hơn 100 đầu công việc, do điều dưỡng Việt Nam được giao nhiều công việc hành chính, phi chăm sóc trực tiếp. Như vậy, hoạt động chuyên môn của điều dưỡng có phạm vi rất rộng, chứ không bó hẹp trong việc thực hiện y lệnh bác sĩ. Vì vậy, điều dưỡng cần được giao nhiệm vụ tập trung vào chăm sóc người bệnh và nâng cao tính chủ động nghề nghiệp.

Bộ Y tế đã ban hành phạm vi hoạt động chuyên môn của điều dưỡng gồm 1251 kỹ thuật, trong đó có 26 kỹ thuật cấp cứu mà người điều dưỡng phải thành thạo, 94 kỹ thuật người điều dưỡng được quyền chỉ định, 317 kỹ thuật điều dưỡng và bác sĩ cùng chỉ định. Để thực hiện phạm vi hoạt động chuyên môn này theo quy định của Bộ Y tế, các bệnh viện cần xây dựng kế hoạch đào tạo liên tục để tăng cường năng lực chuyên môn cho điều dưỡng.

Hơn nữa, điều dưỡng là nghề có nhiều thách thức, nghề khó cân bằng giữa nghĩa vụ với gia đình và nghĩa vụ nghề nghiệp nhưng dù sao cũng cần duy trì sự yêu nghề. Vì sự yêu nghề luôn luôn tỷ lệ thuận với sự thành công và niềm vui do nghề mang lại.

Ông Phạm Đức Mục - Chủ tịch Hiệp hội Điều dưỡng Việt Nam.

Điều dưỡng là tương lai sức khỏe của chúng ta

Năm 2020, trong báo cáo về tình trạng điều dưỡng toàn cầu của WHO đưa ra nhận định: "Điều dưỡng là một bộ phận sống còn (Vital part) của Hệ thống y tế". Trong tất cả các hệ thống y tế toàn cầu, điều dưỡng luôn là lực lượng cán bộ y tế đông nhất (59%). Theo Niên giám Thống kê Y tế 2020, Bộ Y tế công bố tỷ lệ điều dưỡng chiếm (39%) nhân lực toàn ngành Y tế.

Nếu tính cán bộ y tế trực tiếp với người bệnh, điều dưỡng chiếm gần 60%, điều dưỡng có mặt ở khắp nơi của hệ thống y tế. Dịch vụ do điều dưỡng và hộ sinh cung cấp nhiều nhất, thường xuyên nhất, liên tục nhất. Nghiên cứu WHO công bố 88% thời gian người bệnh của khoa chăm sóc tích cực (ICU) được tiếp xúc với nhân viên y tê là điều dưỡng. Chỉ có 12% thời gian người bệnh ICU được tiếp xúc với bác sĩ và các nghề khác. Trong báo cáo của WHO đã khẳng định: Dịch vụ do điều dưỡng hộ sinh cung cấp là một trong những trụ cột của hệ thống dịch vụ y tế.

Nghề điều dưỡng - công việc lặng thầm nhưng đầy cao cả.

Ai cũng sớm hay muộn có một lần hoặc nhiều lần sức khỏe và tính mạng của mình đặt trong sự chăm sóc của điều dưỡng. Hãy tưởng tượng, nếu bạn là người bệnh đang nằm viện ở khoa chăm sóc tích cực, ai sẽ là người chăm sóc, người trăn trở, người đảm bảo dinh dưỡng, người trấn an tinh thần cho bạn.

Thông thường điều dưỡng là người tiếp nhận người bệnh đầu tiên, đôi khi điều dưỡng là người duy nhất cấp cứu người bệnh ở bệnh viện và ở các trạm y tế. Năng lực chuyên môn của điều dưỡng ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe và tính mạng người bệnh.

Từ góc độ hệ thống y tế, trước sự khủng hoảng thiếu điều dưỡng toàn cầu, nhân lực điều dưỡng trở nên khan hiếm trong dài hạn ở tất cả các quốc gia. Nước ta là một trong các quốc gia có tỷ lệ điều dưỡng/vạn dân thuộc nhóm thấp nhất, mới bằng 1/8 các quốc gia phát triển so với mục tiêu phấn đấu đạt 25 điều dưỡng/vạn dân vào năm 2025 đến nay mới đạt 60%. Thiếu điều dưỡng, người bệnh thiệt thòi. Vì vậy điều dưỡng là tương lai của chúng ta.

Nhìn lại từ cuộc chiến phòng chống đại dịch COVID-19, có bốn vấn đề từ góc độ điều dưỡng: (1) nhân lực điều dưỡng không đủ; (2) thiếu điều dưỡng chuyên khoa; (3) người bệnh nặng và tử vong chưa được thừa hưởng chăm sóc đầy đủ; (4) điều dưỡng là lực lượng tuyến đầu dễ bị tổn thương phải là bài học để ngành y tế đưa ra chiến lược trong thời gian tới.

Hiệu quả kinh tế của chăm sóc

Thách thức lớn của các hệ thống y tế là sự gia tăng chi phí chăm sóc sức khỏe, không chỉ do nguyên nhân gánh nặng bệnh tật làm gia tăng nhu cầu chăm sóc y tế mà còn nhiều yếu tố khác như: tăng sử dụng vật tư y tế đắt tiền, tăng áp dụng kỹ thuật cao, tăng chi phí đơn thuốc và tăng chi phí ngoài y tế.

Mỹ là quốc gia chi phí y tế cao nhất thế giới nhưng tuổi thọ, tỷ lệ tử vong trẻ em và bệnh mạn tính không phải đứng hàng đầu thế giới. Vì vậy, WHO khuyến cáo các nhà hoạch định chính sách y tế cần định hướng lại lĩnh vực đầu tư để tái cấu trúc hệ thống y tế, đảm bảo hiệu quả chi phí trong chăm sóc sức khỏe.

Chính những điều dưỡng viên đang là lực lượng có vai trò quan trọng trong việc thực hiện các mục tiêu của ngành y tế về nâng cao chất lượng khám, chữa bệnh, cũng như trong việc đổi mới phong cách, thái độ phục vụ hướng tới sự hài lòng của người bệnh.

Dịch vụ chăm sóc sức khỏe do điều dưỡng, hộ sinh cung cấp trực tiếp liên quan tới chất lượng khám chữa bệnh và an toàn người bệnh, là xương sống của hệ thống dịch vụ y tế nhưng đầu tư cho lĩnh vực điều dưỡng, hộ sinh chưa tương xứng đang phổ biến ở khắp mọi nơi và ở mọi cấp của hệ thống y tế, ảnh hưởng tới chất lượng chăm sóc người bệnh, thiếu điều dưỡng người bệnh là người đầu tiên bị thiệt thòi.

Vì vậy, WHO khuyến nghị các nhà hoạch định chính sách y tế cần tăng cường đầu tư cho điều dưỡng, hộ sinh trong cả ba lĩnh vực là: giáo dục, việc làm và trao quyền cho điều dưỡng tham gia vào hoạch định chính sách y tế. Không nghi ngờ gì, đầu tư cho điều dưỡng là đầu tư cho sức khỏe, đầu tư cho người bệnh, đầu tư cho tương lai của chúng ta.

Thông điệp của Hội đồng Điều dưỡng Quốc tế năm 2024, không chỉ nhằm tôn vinh mà còn định hình cho những bước đi tiếp theo của hệ thống y tế nói chung và điều dưỡng nói riêng. Thông điệp, giúp người điều dưỡng hiểu thêm sứ mạng nghề nghiệp, giúp người dân hiểu rõ hơn về vai trò của điều dưỡng và đặc biệt cung cấp thông tin để Bộ Y tế và các nhà hoạch định chính sách y tế đưa ra những chính sách thiết thực tạo đòn bẩy cho ngành điều dưỡng Việt Nam phát triển và hội nhập.

Ths. Phạm Đức Mục