Ngành thép Đông Nam Á đối mặt tình trạng dư thừa công suất

Trong ảnh: Thép cuộn tại nhà máy của Ben Gang Group Corporation ở tỉnh Liêu Ninh, Trung Quốc, ngày 18/8/2021. Ảnh: THX/TTXVN

Đó là nhận định của ông Yeoh Wee Jin, Tổng thư ký Viện Sắt Thép Đông Nam Á và Tiến sỹ Ong Kian Ming, nguyên Thứ trưởng Bộ Thương mại và Công nghiệp Quốc tế Malaysia (MITI).

* Dư thừa công suất khiến xuất khẩu tăng vọt

Trong khi đó, sản lượng thép năm 2023 ở Trung Quốc ước tăng thêm 5%, lên 1.065 triệu tấn mà không có bất kỳ chính sách kiểm soát nào từ chính phủ. Theo dữ liệu từ trang web SteelMint, xuất khẩu thép của Trung Quốc có thể đã đạt mức cao kỷ lục, khoảng 89 triệu tấn trong năm 2023.

Tình trạng sản xuất dư thừa dẫn đến dư thừa nguồn cung xuất khẩu thép đã có tác động tới các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Malaysia. Trong ngắn hạn, thị trường trong khu vực sẽ tràn ngập thép Trung Quốc giá rẻ, trong đó một số có thể được bán với giá thấp hơn giá thành sản xuất. Không loại trừ khả năng cơn sóng xuất khẩu thép của Trung Quốc trong thời gian tới sẽ có sự bùng nổ, tương tự vào giữa những năm 2010 khi các doanh nghiệp Trung Quốc được nhận nhiều khoản trợ cấp.

Về lâu dài, tình trạng dư thừa công suất thép sẽ đặt ra vấn đề về chiến lược của Chính phủ Trung Quốc khi cho phép các doanh nghiệp mở rộng năng lực sản xuất lớn chưa từng có.

Theo số liệu mới nhất của Viện Gang thép Đông Nam Á (SEAISI), ước tính đến giai đoạn 2029 - 2030, tổng công suất sản xuất trong khu vực ASEAN sẽ đạt 182,5 triệu tấn. Con số này gấp hơn 2,3 lần công suất hiện nay ở mức 78,1 triệu tấn. Tuy nhiên, không phải tất cả các dự án đã được công bố ở khu vực ASEAN sẽ được hiện thực hóa, đặc biệt khi lĩnh vực xây dựng và bất động sản của Trung Quốc khó có thể phục hồi trong ngắn hạn, trong khi đó nhiều dự án được triển khai nhằm mục đích xuất khẩu sang Trung Quốc.

Ngay cả khi một số dự án này không thành hiện thực, các công ty thép ở ASEAN vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn. Năm 2022, nhu cầu thép ở ASEAN là 75,1 triệu tấn, với công suất thép thô là 78,1 triệu tấn. Sản lượng thép đạt 50,5 triệu tấn, tỷ lệ sử dụng công suất tối đa là 64,6% (dưới mức hiệu quả là 80%), nhập khẩu thép đạt 43,8 triệu tấn, tương đương với 58% nhu cầu.

Tại Malaysia, các doanh nghiệp thép cũng gặp nhiều khó khăn. Theo một nghiên cứu năm 2020 của SEAISI, ngành sản xuất thép dài của Malaysia đã rơi vào tình trạng dư thừa công suất kể từ năm 2018, khi nhu cầu trong nước chỉ ở mức 5,4 triệu tấn. Công suất sản xuất lên tới 10,6 triệu tấn, song chỉ sản xuất được 3,6 triệu tấn, đạt tỷ lệ sử dụng ở mức 33,6%. Tình hình trong nước còn trở nên xấu đi khi 4 công ty hàng đầu trong lĩnh vực sản xuất thép dài ở Malaysia lỗ 853 triệu RM (199 triệu USD). Trong các năm 2018-2022, tổng thiệt hại của 4 nhà máy thép lớn trong nước lên tới 1,35 tỷ RM.

Những tổn thất này đã dẫn đến việc các doanh nghiệp gặp khó khăn về tài chính, mất khả năng huy động vốn, người lao động bị mất việc làm và gây ra những hệ lụy cho xã hội. Trong khi đó, những doanh nghiệp mới tham gia thị trường vẫn được chính phủ miễn thuế trong 15 năm.

Bên cạnh đó, một số công ty sử dụng công nghệ lò luyện thép chủ yếu sử dụng than đã gây ô nhiễm hơn gấp 3 lần so với công nghệ lò luyện bằng điện. Tình trạng này có thể sẽ gây ảnh hưởng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2025 của Malaysia.

* Các biện pháp ứng phó

Để giải quyết tình trạng khó khăn của ngành thép trong nước, MITI đã ban hành lệnh cấm thành lập nhà máy sản xuất thép mới trong 2 năm, kể từ ngày 15/8/2023 nhằm nghiên cứu, cập nhật định hướng phát triển của ngành, phù hợp với Quy hoạch Tổng thể Công nghiệp Mới 2030.

Trong thời gian đó, MITI sẽ chủ động xem xét việc các doanh nghiệp mới thành lập có tuân thủ các điều kiện theo giấy phép sản xuất hay không; cung cấp lộ trình phát triển cho các doanh nghiệp trong nước, hướng tới sản xuất các sản phẩm có giá trị cao nhưng chưa được sản xuất ở Malaysia, trong đó có lĩnh vực sản xuất ô tô; đưa ra các sáng kiến phát triển xanh để đẩy nhanh hơn nữa việc áp dụng tiêu chuẩn, chứng nhận thép xanh để ngành xây dựng trong nước sử dụng và đưa ra khuôn khổ áp dụng thuế carbon đối với những doanh nghiệp gây ô nhiễm nặng; và phối hợp với các nước ASEAN khác đầu tư vào lĩnh vực sắt thép nhằm giảm bớt tình trạng công suất dư thừa.

Gần đây, Bộ trưởng MITI Tengku Datuk Seri Zafrul Abdul Aziz đã thành lập một ủy ban độc lập để đưa ra chiến lược phát triển ngành thép. Ủy ban này do Giám đốc điều hành HSBC Datuk Omar Siddiq làm Chủ tịch, ông Yeoh Wee Jin, và Tiến sỹ Ong Kian Ming là thành viên của ủy ban, có trách nhiệm đưa ra đề xuất, định hướng cho tương lai của ngành thép ở Malaysia.

Các quốc gia ASEAN nói chung và Malaysia nói riêng cần coi ngành thép là một ngành chiến lược nhằm đảm bảo khả năng phục hồi chuỗi cung ứng trong tương lai, góp phần ứng phó với những bất ổn an ninh địa chính trị ở quốc tế và khu vực./.

Thành Trung (P/v TTXVN tại Kuala Lumpur)