Nên cho phép chủ hộ kinh doanh tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc

Một trong những vấn đề được đại biểu Quốc hội nêu tại Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV, đó là tại nhiều địa phương có tình trạng thu BHXH bắt buộc đối với các chủ hộ kinh doanh cá thể, trong khi không thuộc đối tượng phải đóng BHXH.

Cần nghiên cứu, có cơ chế để chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc. Ảnh minh họa.

Trao đổi về việc hơn 4.200 hộ kinh doanh cá thể phải đóng BHXH bắt buộc từ năm 2003 đến tháng 9/2016, BHXH Việt Nam cho biết: Theo tinh thần của Bộ luật Lao động năm 1994, Nhà nước khuyến khích phát triển kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi hoặc giúp đỡ cho mọi hoạt động tạo ra việc làm hoặc tự tạo việc làm để tạo ra của cải vật chất. Vì vậy, việc các chủ hộ tự tạo việc làm thời kì này theo định hướng của Nhà nước rất đáng được khích lệ và một trong những điều kiện đó là chủ hộ tự sản xuất kinh doanh phải được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp với tư cách như là một người lao động.

Thực hiện quy định tại Nghị định số 01/2003/NĐ-CP ngày 9/1/2003 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị định số 12/CP ngày 26/1/1995 của Chính phủ, BHXH các tỉnh, thành phố đã triển khai việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động có thời hạn, hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn từ đủ 3 tháng đến dưới 12 tháng tại các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế ngoài quốc doanh (trong đó có hộ sản xuất, kinh doanh cá thể, tổ hợp tác).

Việc thực hiện đóng BHXH cho cá nhân trong hộ kinh doanh cá thể đã được chủ hộ chấp hành đúng quy định, tuy nhiên, do nhận thức chưa đầy đủ, việc áp dụng pháp luật chưa phù hợp nên trong thời gian này nhiều BHXH tỉnh, thành phố, nhất là BHXH cấp huyện đã thực hiện thu BHXH bắt buộc và giải quyết chính sách BHXH đối với cả các chủ hộ kinh doanh cá thể vì cho rằng: Chủ hộ là người trực tiếp làm việc, trực tiếp thực hiện các công việc sản xuất kinh doanh của hộ kinh doanh cá thể như người lao động, thông qua hoạt động sản xuất kinh doanh có được khoản thu nhập, tiền lương và hiểu là hợp đồng lao động của chủ hộ kinh doanh cá thể với chính bản thân họ là hợp đồng lao động đúng, đủ để tham gia BHXH bắt buộc tương tự như cá nhân người lao động khác làm việc tại hộ nên đã thực hiện thu BHXH bắt buộc của cả chủ hộ và người lao động trong hộ kinh doanh cá thể.

BHXH Việt Nam cho biết: Đến năm 2016, sau khi phát hiện tại một số địa phương đã thực hiện thu BHXH đối với chủ hộ kinh doanh cá thể, BHXH Việt Nam đã yêu cầu BHXH tất cả các địa phương trên toàn quốc khẩn trương rà soát, báo cáo việc thực hiện thu BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh cá thể; sau đó, đã tổng hợp, kịp thời báo cáo, đề xuất gửi Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.

Thông tin về các giải pháp trong thời gian tới, BHXH Việt Nam cho biết, sẽ tiếp tục đề xuất cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định tính thời gian đã đóng BHXH đối với chủ hộ kinh doanh cá thể để giải quyết chế độ hưu trí đối với các trường hợp đủ điều kiện, xuất phát từ các lý do: Thứ nhất, thống nhất vận dụng coi hợp đồng lao động của chủ hộ kinh doanh cá thể với chính bản thân là hợp đồng lao động tự thỏa thuận và tự trả thu nhập, tiền lương để đóng BHXH như người lao động đã được chủ hộ kinh doanh cá thể đóng BHXH, họ vừa là chủ hộ vừa là người lao động và theo nguyện vọng của các chủ hộ kinh doanh cá thể việc tham gia, đóng BHXH để hưởng các chế độ chính sách BHXH, đặc biệt là chế độ hưu trí, BHYT khi hết tuổi lao động, để ổn định cuộc sống, đảm bảo an sinh xã hội bền vững và tình hình an ninh, chính trị tại địa phương, tránh khiếu kiện, khiếu nại kéo dài.

Thứ hai, theo mục tiêu và nội dung cải cách chính sách BHXH tại Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về cải cách chính sách BHXH, mở rộng, phát triển diện bao phủ BHXH về đối tượng tham gia và hưởng lương hưu khi đến tuổi nghỉ hưu; mở rộng chủ hộ kinh doanh cá thể và một số nhóm đối tượng khác thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.

Thứ ba, theo nguyên tắc đóng - hưởng quy định tại Luật BHXH năm 2006 và Luật BHXH năm 2014: Mức hưởng BHXH được tính trên cơ sở mức đóng, thời gian đóng BHXH; do đó, việc chủ hộ kinh doanh cá thể đã đóng BHXH thì được tính hưởng đảm bảo nguyên tắc đóng, hưởng.

Được biết, liên quan đến hơn 4.200 chủ hộ kinh doanh cá thể tham gia BHXH bắt buộc từ năm 2003 đến năm 2016, mới đây, phát biểu tại Phiên chất vấn và trả lời chất vấn của Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho rằng: Về bản chất và đạo lý thì không có gì sai, nhưng theo quy định của pháp luật thì phải có hợp đồng giao kết mới tham gia BHXH. Trong khi nhân viên của họ do có giao kết hợp đồng thì được nộp nhưng với chủ hộ kinh doanh cá thể không có hợp đồng lao động nên không được tham gia BHXH bắt buộc. Về bản chất, chủ hộ kinh doanh là người lao động nên việc tham gia BHXH thì chấp nhận được nhưng pháp luật không quy định. Vì vậy, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội trong quá trình sửa Luật BHXH tới đây cần nghiên cứu cho phép chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc vì họ là vừa là người lao động, vừa là người có thu nhập.

Theo BHXH Việt Nam, hiện nay, toàn quốc có khoảng 5,6 triệu hộ kinh doanh cá thể. Khi các quy định pháp lý được sửa đổi thì đây sẽ là nhóm đối tượng rất lớn, tăng thêm diện bao phủ BHXH, phù hợp với định hướng BHXH đa tầng theo Nghị quyết số 28-NQ/TW. Đây cũng sẽ nhóm đối tượng có điều kiện kinh tế, có thể tham gia BHXH ở mức đóng cao và bền vững, góp phần cho tính ổn định của hệ thống an sinh xã hội của đất nước.

Bảo Duy