Một cuốn sách ảnh giàu tính tư liệu về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân Lạng Sơn

Nhân dân thị xã Lạng Sơn diễu hành trên cầu Kỳ Cùng ngày 1/5/1975 mừng ngày toàn thắng, thống nhất đất nước. Ảnh: Cố nhà báo VŨ BÁCH

Nghệ sĩ nhiếp ảnh (NSNA) Vũ Bách sinh ngày 10/5/934 tại thành phố Lạng Sơn, quê gốc của ông ở làng Phương Để, xã Trực Chính, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định. Đến với nhiếp ảnh từ sớm, nhưng chỉ đến năm 1957, khi có trong tay chiếc máy ảnh đầu tiên ông mới thực sự bước vào nghiệp cầm máy. Một bước ngoặt lớn đến với ông, đó là vào năm 1965, ông được chuyển về công tác tại báo Lạng Sơn và trở thành phóng viên ảnh duy nhất của tòa soạn báo. Với chiếc máy ảnh quý giá trong tay, ông đã đến khắp miền quê Xứ Lạng để ghi lại hình ảnh các sự kiện lịch sử, cuộc sống lao động, chiến đấu của nhân dân các dân tộc trong tỉnh. Cũng vì lẽ đó, ông đã trở thành tác giả của hầu hết các bức ảnh Lạng Sơn thời kỳ kháng chiến chống Mỹ mà ngày nay chúng ta được biết.

Trong suốt cuộc đời cầm máy của mình, NSNA Vũ Bách đã chụp cả ngàn bức ảnh về tất cả các vực của tỉnh: chính trị, kinh tế, văn hóa, y tế, giáo dục, anh ninh – quốc phòng, đối ngoại… Là người có nhiều kinh nghiệm trong hoạt động truyền thông, bản thân lại là nhân chứng của các sự kiện, ông luôn cố gắng lựa chọn góc chụp để thể hiện vấn đề một cách trung thực, đầy đủ và hàm súc nhất. Chính vì lẽ đó, ảnh của ông luôn in đậm dấu ấn lịch sử, phản ánh một cách toàn diện, sâu sắc tình hình thời sự, những bước phát triển của Lạng Sơn qua các thời kỳ lịch sử. Tác phẩm của ông được báo Lạng Sơn, tạp chí Văn nghệ Xứ Lạng, các hãng thông tấn, báo chí trung ương như: Thông tấn xã Việt Nam, Quân đội Nhân dân, Tiền Phong… in ấn sử dụng rộng rãi, một số đã được chọn treo, đạt giải thưởng tại các cuộc Liên hoan, triển lãm ảnh nghệ thuật trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn có khá nhiều ảnh ông đã chụp nhưng công chúng chưa biết do chưa từng công bố hoặc mới chỉ in một lần trên báo đã lâu. Năm 2021, NSNA Vũ Bách về cõi vĩnh hằng, nhận thức được giá trị nhiều mặt của những bức ảnh báo chí và ảnh nghệ thuật do ông để lại, Hội Văn học nghệ thuật (VHNT) Lạng Sơn đã phối hợp với gia đình nghệ sĩ biên soạn cuốn sách “Lạng Sơn qua ống kính của Nghệ sĩ nhiếp ảnh Vũ Bách”. Đây là cuốn sách ảnh cá nhân đầu tiên của hội viên do Hội VHNT Lạng Sơn xuất bản. Nội dung cuốn sách gồm ba phần: Lạng Sơn thời kỳ chống Mỹ cứu nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội 1954 – 1975; Lạng Sơn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc từ sau năm 1975 đến đầu thời kỳ đổi mới; Nghệ sĩ Vũ Bách với sự nghiệp nhiếp ảnh.

Ảnh được chọn in trong sách là những bức ảnh tiêu biểu nhất trong sự nghiệp sáng tác của ông, trong đó trọng tâm là những bức ảnh Lạng Sơn thời kỳ chống Mỹ. Có thể nói, đó cũng chính là những bức ảnh giàu tính thời sự, đậm chất nghệ thuật đã làm nên tên tuổi của ông. 93 bức ảnh được sắp xếp thành từng nhóm theo dòng chảy thời gian như đang kể một câu chuyện đầy sức cuốn hút bằng hình ảnh về những năm tháng chống Mỹ cứu nước và dựng xây chủ nghĩa xã hội của tỉnh Lạng Sơn; đó là các sự kiện chính trị với sự tham gia của các đồng chí lãnh đạo tỉnh, hình ảnh nhân dân Lạng Sơn vượt qua muôn vàn gian khó tích cực lao động sản xuất, thi đua ái quốc để xây dựng chủ nghĩa xã hội và chi viện cho chiến trường miền Nam. Tiêu biểu là phong trào xây dựng hợp tác xã nông nghiệp, phong trào làm thủy lợi, cải tiến nông cụ, làm phân bón cho đồng ruộng, phong trào “ba đảm đang”, “ba sẵn sàng”… Trong đó có những bức ảnh quý gắn với các điển hình tiên tiến của tỉnh như: Hợp tác xã Cắp Kẻ (xã Đại Đồng, huyện Tràng Định), tập thể nhận cờ Luân lưu của Chính phủ cho đơn vị dẫn đầu thi đua ngành nông nghiệp năm 1965; Hợp tác xã Chè Lân (xã Lộc Yên, huyện Cao Lộc), lá cờ đầu trong phong trào làm thủy lợi được Chủ tịch nước tặng Huân chương lao động hạng Ba năm1966; Hợp tác xã Tàng Chang (xã Tri Phương, huyện Tràng Định), lá cờ đầu trong phong trào hợp tác hóa nông nghiệp được tặng thưởng Huân chương lao động hạng Ba…

Sách ảnh “Lạng Sơn qua ống kính của Nghệ sĩ nhiếp ảnh Vũ Bách” do Hội VHNT Lạng Sơn xuất bản tháng 3/2023

Cùng với đó là những bức ảnh về cuộc đấu tranh chống Mỹ cứu nước vô cùng anh dũng của nhân dân Lạng Sơn: từ phong trào kết nghĩa Bắc Nam, đấu tranh chống Mỹ – Diệm, việc thực hiện Hiệp định Pari, chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, chi viện sức người, sức của cho chiến trường miền Nam đến ngày chiến thắng đã được ông phản ánh bằng những hình ảnh đậm chất biểu cảm, có tính khái quát cao. Ở đây, bên cạnh những bức ảnh được nhiều người biết đến như: Cảng nổi Lạng Sơn, thị trấn Đồng Mỏ bị ném bom trong chiến tranh phá hoại, anh hùng Nông Văn Nghi phá bom, nữ dân quân du kích Quang Lang bắn máy bay Mỹ bằng súng bộ binh, thanh niên xung phong N57 san lấp hố bom đảm bảo giao thông suốt, Tiểu đoàn Bắc Sơn lên đường vào Nam chiến đấu, dân quân cảnh giới máy bay Mỹ, bộ đội phòng không của Tỉnh đội Lạng Sơn (C101) chiến đấu bảo vệ vùng trời quê hương tại Chi Lăng, Hữu Lũng…là nhiều bức ảnh tư liệu ít gặp hoặc lần đầu được công bố. Đó là cảnh giải tỏa, vận chuyển hàng hóa viện trợ phục vụ chiến trường, cảnh tỉnh Lạng Sơn đón đoàn Mông Cổ viện trợ kinh tế cho tỉnh tại Ga Kỳ Lừa; các đoàn khách quốc tế đến thăm và động viên nhân dân Lạng Sơn thời kỳ bị máy bay Mỹ ném bom phá hoại ác liệt; bà Đường Thị Kim (Chủ tịch Hội phụ nữ Lạng Sơn) trao súng cho tiểu đội nữ dân quân Quang Lang); Lạng Sơn trong ngày chiến thắng 30/4 và quốc tế Lao động 1/5/1975… Đặc biệt là những bức ảnh về hoạt động kết nghĩa Bắc – Nam với tỉnh Đắk Lắk, ảnh đoàn đại biểu dân tộc giải phóng miền Nam thăm tỉnh Lạng Sơn năm 1973 với sự có mặt của nhiều anh hùng dũng sĩ nổi tiếng như anh hùng Kan Lịch (Thừa Thiên – Huế), anh hùng La Văn Cầu…

Hầu hết các sự kiện tiêu biểu của tỉnh Lạng Sơn thời kỳ chống Mỹ đã được NSNA Vũ Bách phản ánh một cách sâu sắc, toàn diện bằng những bức ảnh chân thực, giàu tính tư liệu. Việc xuất bản cuốn sách ảnh lần này là một trong những hình thức công bố, giới thiệu tác phẩm tiêu biểu của hội viên, tạo điều kiện cho các tổ chức, cá nhân có điều kiện tiếp cận với ”kho” tư liệu quý bằng hình ảnh của ông. Đồng thời như một sự ghi nhận cống hiến, đóng góp của cố NSNA Vũ Bách đối với sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ cứu nước gian khổ nhưng vô cũng anh dũng của quê hương Xứ Lạng.

CHU QUẾ NGÂN