Mâm cúng mùng 1 Tết có gì khác giữa ba miền

Trong tâm thức của mỗi người Việt Nam, những ngày Tết là ngày đoàn viên, sum họp của gia đình sau một năm làm việc, học tập vất vả. Mâm cơm ngày Tết luôn đầy đủ các món và được chăm chút kĩ càng hơn mọi ngày. Với ước muốn một năm mới đủ đầy, sung túc, hạnh phúc nên hầu như mâm cúng mùng 1 Tết của mọi nhà đều được bày biện đủ món, sắp xếp chỉn chu.

Theo quyển Tín ngưỡng Việt Nam của tác giả Lưu Ánh được NXB Trẻ xuất bản và lưu hành, mâm cỗ mùng 1 Tết gồm mâm ngũ quả, hương hoa, giấy tiền vàng mã, đèn, nến, trầu cau, rượu, trà, bánh chưng (hoặc bánh tét). Cỗ mặn hay cỗ chay đều được nhưng phải chuẩn bị kĩ càng và bày trí trang nghiêm, chỉn chu.

Ngày nay, không còn quá chú trọng món ăn, mâm cỗ chỉ cần khoảng 4-5 món ăn phù hợp với kinh tế gia đình. Quan trọng hơn thảy là tấm lòng hướng về tổ tiên và không khí quây quần bên nhau ngày Tết.

Mâm cúng miền Bắc

Mâm cúng miền Bắc thường sẽ có 4 bát, 4 đĩa tượng trưng cho tứ trụ, bốn mùa, bốn phương. Ngoài ra, những gia đình cầu kỳ hơn có thể cúng đến 6 bát, 6 đĩa hoặc thậm chí 8 bát, 8 đĩa.

4 đĩa trong mâm cỗ miền Bắc thường là 1 đĩa gà luộc, 1 đĩa thịt lợn, 1 đĩa giò lụa và 1 đĩa chả quế. Bên cạnh đó không thể thiếu trong mâm cúng là một đĩa xôi gấc với ước mong những điều may mắn, đỏ tươi như màu xôi gấc sẽ đến với gia đình trong năm mới.

Còn 4 bát sẽ là 1 bát chân giò hầm măng, 1 bát bóng thả, 1 bát miến dong và 1 bát mọc nấm thả. Chân giò phải được nấu bằng giò vừa nạc vừa mỡ, giữa bát còn có 1 miếng thịt ba chỉ vuông vức được khía làm tư, nở đều bốn góc.

Mâm cúng mùng 1 Tết của người miền Bắc. Ảnh: Báo Lao động.

Trên bàn thờ, ngọn đèn thờ phải sáng liên tục, hương hoa thơm ngát tạo nên bầu không khí Tết đầm ấm, sum vầy.

Mâm cỗ cúng mùng 1 Tết dâng lên ông bà, tổ tiên, sau đó con cháu thụ lộc. Trong bữa cơm vào đầu năm mới, mọi người thường ăn xôi gấc trước vì theo quan niệm dân gian, xôi gấc màu đỏ sẽ đem lại may mắn cho cả năm.

Vào năm mới, những gia đình miền Bắc sẽ không sát sinh nên hầu như các món trong mâm cỗ cúng đều được chuẩn bị từ hôm 30.

Mâm cúng miền Nam

Ở miền Nam, mâm cúng mùng 1 Tết đơn giản hơn nhiều so với miền Bắc và thường phụ thuộc vào tình hình kinh tế của mỗi gia đình.

Món ăn trong mâm cỗ miền Nam phong phú và không quá gò bó theo một tiêu chuẩn nhất định. Thông thường, mâm cúng sẽ có lạp xưởng, gỏi gà luộc xé phay, thịt kho trứng, canh khổ qua nhồi thịt, kiệu chua ngọt, bánh tét,…

Mâm cúng mùng 1 Tết của miền Nam không thể thiếu thịt kho trứng và canh khổ qua. Ảnh: Nhà hàng Bể cá.

Bánh tét miền Nam cũng đa dạng hơn bánh chưng miền Bắc, bánh tét có thể là tét nếp cẩm, tét ngọt, hoặc bánh tét dừa, nhân có thể là thịt, nhân trứng muối,...

Hai món ăn xuất hiện nhiều trong mâm cúng của người miền Nam là thịt kho trứng và canh khổ qua. Người miền Nam tin rằng hai món ăn này biểu trưng cho một năm tốt đẹp, sung túc.

Mâm cúng miền Trung

Mâm cúng miền Trung thường đủ đầy các món từ khô đến nước hơn so với miền Nam. Hầu hết sẽ là các món mặn, gia vị đậm đà như nem lụi, bò nướng sả ớt, heo quay, gà quay, bò nấu thưng, củ cải kho nạc heo, thịt nạc rim,…

Ngoài ra còn có thịt bò, thịt heo ngâm nước mắm. Món đặc trưng trong ẩm thực của người miền Trung là các món cuốn nên không thể thiếu bánh tráng, rau sống.

Trong các mâm cúng ngày Tết, người miền Trung thường có món thịt ngâm mắm, tép ngâm chua,... Ảnh: Nhà hàng Bể cá.

Bên cạnh đó còn có các món trộn như: thịt gà trộn rau răm, vả trộn, măng trộn, mít trộn làm khai vị.

Cuối “thực đơn” thường là những món tráng miệng như bánh ngũ sắc, bánh phục linh, bánh in, bánh sen tán, các loại bánh đậu xanh nhuộm màu được nặn theo hình trái cây rất nghệ thuật.

Mâm cúng chay

Quan niệm của một số gia đình theo đạo Phật là vào ngày đầu năm không nên sát sinh. Vì thế, thay vì chuẩn bị mâm cỗ mặn, người ta sẽ chuẩn bị mâm cỗ chay.

Một số món chay thường được sử dụng trong mâm cúng mùng 1 Tết bao gồm: rau củ xào chay, đậu hũ chiên, đậu hũ xào nấm, canh nấm chay, xôi,...

Phương Anh