Lễ Sà Típ của đồng bào Xinh Mun

Hằng năm, cứ mỗi độ xuân về, đồng bào dân tộc Xinh Mun ở xã Phiêng Pằn, huyện Mai Sơn, lại tưng bừng tổ chức lễ Sà Típ, cầu mong cho con người mạnh khỏe, mùa màng tốt tươi.

Lễ cúng Sà Típ của đồng bào dân tộc Xinh Mun ở bản Phiêng Khàng, xã Phiêng Pằn, huyện Mai Sơn.

Ông Vì Văn Lếch, Phó Chủ tịch UBND xã Phiêng Pằn, cho biết: Phiêng Pằn có 12/19 bản là người dân tộc Xinh Mun sinh sống. Hiện còn nhiều phong tục, tập quán được bảo tồn, trong đó có lễ Sà Típ, được bà con tổ chức mỗi năm một lần vào thời điểm chuẩn bị gieo trồng trên nương.

Bà mo quàng khăn cầu may cho khách mời.

Năm nay, bản Phiêng Khàng, xã Phiêng Pằn, có 10 gia đình tổ chức lễ cúng, trong khoảng thời gian từ cuối tháng 2 đến đầu tháng 4 để không ảnh hưởng đến sản xuất. Anh Vì Văn Hiên, Phó trưởng bản Phiêng Khàng, chia sẻ: Lễ cúng Sà Típ được tổ chức lần lượt tại các gia đình với sự tham gia của thầy mo. Trước đây, lễ cúng kéo dài 5 ngày, với nhiều thủ tục, giết mổ nhiều gia súc, gia cầm; sau nghi lễ, nhân dân trong bản tập trung liên hoan 5 ngày 5 đêm. Bây giờ, tùy vào điều kiện của mỗi gia đình, lễ cúng được tổ chức rút gọn trong 2-3 ngày.

Để chuẩn bị lễ cúng chu đáo, sau khi chọn được ngày lành, tháng tốt, gia chủ mời bà con trong bản đến giúp và cùng vui với gia đình. Đàn ông chặt một cây tre dài chừng 3-4 m để làm cây nêu đặt ở giữa sân, trang trí cây mía, lá rừng, hoa ban trắng và những bông lúa nếp vàng được thu hoạch của mùa gặt năm trước; xung quanh đặt 1 vò rượu cần và các nhạc cụ dân tộc, như: “Bàn sang” (nhạc cụ được chế tạo từ chum, vò con và thau đồng), trống, chiêng... Còn chị em phụ nữ chuẩn bị mâm cỗ để cúng.

Bà mo mời các vị thần linh thổ địa, linh hồn tổ tiên về dự và nhận các lễ vật của gia đình.

Mâm lễ cúng gồm: 2 con gà luộc, 2 “ếp” xôi gạo mới, bánh chưng, bí đỏ, trầu cau, măng đắng, rượu trắng, vòng bạc, vải thổ cẩm, nến sáp ong. Trong khi cúng, thầy mo sẽ lần lượt mời các vị thần linh thổ địa, linh hồn tổ tiên về dự và nhận các lễ vật của gia chủ. Sau đó, chủ lễ bước đến cạnh cây nêu giữa nhà, vít cần rượu mời tổ tiên uống trước bằng những lời trân trọng, tỏ lòng thành kính. Sau đó, thầy mo mời người có uy tín trong dòng họ, trong bản và khách mời, con cháu cùng toàn thể dân bản đến nhảy múa, vãi gạo lên cây nêu, bôi bí (làm phép cầu may) và uống rượu cần.

Bà con trong bản mời khách uống rượu cần sau khi làm lễ.

Phần hội bắt đầu khi người ngồi cạnh cây nêu dùng que tre gõ nhịp nhàng lên “bàn sang” tạo âm hưởng mang đậm bản sắc dân tộc, hòa vào tiếng trống, tiếng chiêng lúc bổng, lúc trầm, lúc dịu dàng, khi sôi động như thúc giục mọi người vào hội xòe quanh cây nêu. Mọi người cùng cầm tay nhau, lúc xòe khăn, khi thì dùng khăn nối vào nhau tạo thành điệu xòe kéo co. Sau khoảng 1 giờ đồng hồ, tiếng trống, tiếng nhạc trầm dần, mọi người lại mời nhau uống rượu cần, ăn uống; rồi lại đánh trống, chiêng, tiếp tục xòe. Cuộc vui thường kéo dài đến sáng hôm sau mới kết thúc. Mọi người hoan hỉ về nhà, rồi lại tiếp tục đến dự lễ hội ở nhà người trong họ hoặc cùng bản.

Vãi gạo với ước mong mùa màng bội thu, cuộc sống đủ đầy.

Ông Vì Văn Liên, bản Phiêng Khàng, tâm sự: Phần hội của lễ cúng Sà Típ của đồng bào dân tộc Xinh Mun tạo không khí phấn khởi cho bà con trước khi bước vào vụ gieo trồng mới. So với mọi năm, năm nay, gia đình tôi tổ chức rút gọn trong 2 ngày, theo hướng văn minh, tiết kiệm, nhưng vẫn giữ được những nét đẹp truyền thống.

Bà con cùng nhau đánh chống, chiêng vui hội.

Lễ cúng Sà Típ đã góp phần tăng tình đoàn kết của cộng đồng, khích lệ, động viên bà con tích cực lao động, sản xuất, xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Đồng thời, thể hiện nét độc đáo trong văn hóa tâm linh của đồng bào dân tộc Xinh Mun, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc ở Sơn La.

Bài, ảnh: Thu Thảo