Lần đầu tiên trưng bày đèn Việt ngàn năm tuổi

Ở Việt Nam, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy những chiếc đèn từ hàng ngàn năm trước. Với bàn tay tài hoa và sự sáng tạo, các thế hệ người Việt Nam đã tạo ra những chiếc đèn vừa đa dạng về chất liệu, kiểu dáng, kích thước vừa chứa đựng những giá trị thẩm mỹ, nghệ thuật cao với nhiều tính năng sử dụng khác nhau. Đèn dùng để giữ lửa phục vụ đời sống sinh hoạt như thắp sáng, sưởi ấm, đun nấu…, đồng thời đóng vai trò quan trọng trong đời sống tôn giáo, tín ngưỡng, gắn bó với các không gian tâm linh của người Việt Nam.

Đèn hình con hươu

Theo Bảo tàng lịch sử quốc gia thì cuộc trưng bày chuyên đề “Đèn cổ” có 3 bộ sưu tập đặc sắc đó là: Bộ sưu tập đèn văn hóa thời sơ sử. Giới thiệu bộ sưu tập đèn sớm nhất Việt Nam với niên đại từ khoảng thế kỷ 7 trước Công nguyên đến thế kỷ 4 sau Công nguyên.

Đèn trong văn hóa Đông Sơn chủ yếu làm bằng chất liệu đồng, được chế tạo công phu, tinh tế với rất nhiều hình tượng người, tượng các con vật như: cây đèn hình người quỳ, đèn hình voi, hình hươu, hình bò, đèn treo.

Đèn văn hóa Sa Huỳnh gắn liền với tập quán sinh hoạt và phương thức lao động của cư dân: đèn gốm di chỉ Hòa Diêm (Khánh Hòa). Đèn văn hóa Óc Eo: đèn đồng hình người tìm thấy ở Rạch Giá (Kiên Giang);

Bộ sưu tập đèn từ thế kỷ I đến thế kỷ X được chế tác chủ yếu bằng chất liệu đồng và gốm, với đặc điểm thể hiện sự giao lưu, ảnh hưởng với văn hóa phương Bắc khá rõ nét. Bao gồm: Đĩa đèn gốm; đèn gốm hình Tích tà; đèn đồng hình Tích tà.

Bộ sưu tập đèn từ thế kỷ XI đến đầu thế kỷ XX- đèn thời phong kiến độc lập tự chủ: Thời Lý - Trần (thế kỷ XI-XIV) bao gồm đèn gốm men trắng, men nâu hình đài sen; tượng người dâng đèn gốm men nâu; đĩa đèn gốm men trắng; đĩa đèn gốm 5 đầu bấc; chân đèn gốm men trắng.

Thời Lê sơ - Mạc (thế kỷ XV-XVI) gồm có: cặp chân đèn gốm hoa nâu trang trí hoa cúc; phần dưới chân đèn đắp rồng nổi tô lam; chân đèn gốm hoa lam vẽ sen dây tìm thấy trong tàu đắm cổ Cù Lao Chàm; đèn đồng chạm hình cánh sen nổi; phần dưới chân đèn hoa lam vẽ rồng; chân đèn gốm hoa lam đắp rồng nổi thời Mạc, niên hiệu Diên Thành 3 (1580); cặp chân đèn trang trí viên long gốm men lam xám thời Mạc thế kỷ XVI do nghệ nhân Đặng Huyền Thông làm.

Cây đèn hình người

Thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVII-XVIII) gồm có: cặp chân đèn đế nghê gốm men rạn; cặp chân đèn đốt trúc gốm men trắng; cặp chân đèn gốm men rạn trang trí tứ linh; đèn phỗng bằng đồng; chân đèn gốm hoa lam đắp rồng nổi. Thời Nguyễn (thế kỷ XIX-XX) bao gồm: đĩa đèn gốm men trắng; cặp chân nến trúc hóa long gốm men rạn; cặp tượng Kim Đồng Ngọc Nữ dâng đèn; cặp đèn đồng hình rồng, hình hạc cưỡi rùa; cặp đèn đồng hình cá; chân đèn gỗ sơn thếp; lồng đèn gỗ sơn thếp; cặp đèn đá hình phỗng; đèn sắt Cửu Long - nhị thập bát tú; một số đèn sắt hình rồng, phượng, mai hóa long.

Bộ sưu tập đèn này cho thấy sự phát triển cao cả về kỹ thuật chế tác lẫn nghệ thuật trang trí, với nhiều chất liệu khác nhau như gốm, đồng, sắt, gỗ…

Đặc biệt, từ cuối thời Trần về sau này, nhiều loại chân đèn có kích thước lớn, vừa phong phú về kiểu dáng, vừa đa dạng về hoa văn trang trí, được chế tác qua nhiều công đoạn và bằng nhiều kỹ thuật phức tạp và tỉ mỉ khiến cho chúng không còn là một vật dụng thông thường mà đã trở thành những tác phẩm nghệ thuật có giá trị.

Nhiều chiếc chân đèn được đặt làm riêng để cung tiến vào các đình, chùa, quán… có ghi, khắc minh văn về niên đại, nghệ nhân, địa điểm chế tác, người đặt làm và nơi sử dụng. Những chiếc chân đèn này không những góp phần xác lập một hệ thống tiêu chí chuẩn để phân loại, giám định cổ vật mà còn giúp soi sáng nhiều vấn đề lịch sử, văn hóa, xã hội khác.

Trưng bày “Đèn cổ Việt Nam” sẽ bắt đầu từ 1 tháng 2 đến hết tháng 5 năm 2013 tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia, số 1 Tràng Tiền, Hoàn Kiếm, Hà Nội. Đây là một trong những hoạt động chào mừng 83 năm thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam và mừng Xuân Quý Tỵ 2013.

K. Minh