Lai Châu: Gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa của dân tộc Lự

Đội văn nghệ bản Thẳm, xã Bản Hon luyện tập điệu múa giỏ

Người Lự có hơn 1.300 hộ, gần 7.000 nhân khẩu, sinh sống tập trung ở các huyện: Tam Đường, Sìn Hồ và cơ bản còn lưu giữ được nhiều giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp như: Các lễ hội, kiến trúc nhà sàn truyền thống, nghề dệt thủ công, trang phục, tiếng nói, nghệ thuật trình diễn dân gian...

Người Lự là một trong các dân tộc có số dân dưới 10.000 người ở Việt Nam; sinh sống chủ yếu ở một số xã vùng cao thuộc các huyện Tam Đường, Tân Uyên, Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu.

Từ xa xưa, người Lự đã sống định cư ven các con sông, suối, các thung lũng đất đai tương đối bằng phẳng, màu mỡ, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, thủ công nghiệp. Từ rất sớm, họ đã biết trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải.

Trải qua nhiều khó khăn về đời sống kinh tế, thế nhưng người Lự vẫn lưu giữ và bảo tồn được nhiều nét văn hóa đặc sắc của dân tộc mình. Trong đó, dân ca của người Lự rất phong phú và đa dạng, được sáng tác trong quá trình sinh sống và lao động sản xuất. Khi biểu diễn, đồng bào thường sử dụng nhạc cụ truyền thống là trống, chiêng, sáo đôi.

Thực hiện Dự án 6 bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch thuộc Chương trình MTQG 1719, Tỉnh ủy, UBND tỉnh Lai Châu đã có nghị quyết về phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa dân tộc Lự.

Theo đó, để gìn giữ, lưu truyền văn hóa của dân tộc Lự đến các thế hệ sau, nhiều năm nay, tỉnh Lai Châu đã tổ chức các lớp truyền dạy văn hóa trong đồng bào. Đồng thời, những nếp nhà sàn, trang phục, lễ hội hay các làn điệu dân ca... đã và đang được cấp ủy Đảng , chính quyền các cấp, cơ quan chức năng và người dân nỗ lực bảo tồn...

Phụ nữ dân tộc Lự trong trang phục truyền thống

Nghệ nhân Lò Thị Sọn, dân tộc Lự ở bản Nà Khum, xã Bản Hon năm nay đã gần 70 tuổi, thế nhưng nhiều năm qua vẫn miệt mài với các lớp truyền dạy văn hóa. Trong mỗi lớp học ở các nhà văn hóa bản, những bài múa cổ hay làn điệu dân ca hòa cùng tiếng sáo, tiếng chiêng rộn rã khắp bản trên, mường dưới.

Nghệ nhân Lò Thị Sọn chia sẻ: “Quá trình khai hoang, làm ruộng, làm nương, tôi sáng tác bài hát, nghĩ thêm điệu múa nào thì dạy lại cho con cháu. Đồng thời, truyền dạy, vận động người dân trong bản, nhất là thanh, thiếu niên tham gia luyện tập. Với những người lớn tuổi như chúng tôi, chỉ lo văn hóa truyền thống mai một, do đó, còn sức còn trao truyền, vận động con cháu kế thừa và phát huy”.

Tại xã Bản Hon, Hội Liên hiệp Phụ nữ xã đã thành lập 8 đội văn nghệ với 80 thành viên là hội viên, phụ nữ các bản tham gia luyện tập. Để phong phú, đa dạng các bài hát, điệu múa, các thành viên sưu tầm, dàn dựng những làn điệu dân ca như: hát trong đám cưới, hát mừng nhà mới, hát ru con và hát đối đáp với phương châm “hòa nhập” không “hòa tan”.

Một trong những nét đặc sắc của văn hóa truyền thống dân tộc Lự là bộ trang phục. Trang phục của người Lự vô cùng đặc sắc và được làm thủ công từ đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ với những họa tiết hoa văn rất độc đáo. Đối với trang phục của người phụ nữ, họ mặc áo chàm xẻ ngực, vạt trái đè lên vạt phải và được buộc thắt bởi những dây tua sặc sỡ.

Ngày thường, phụ nữ Lự mặc váy chàm thêu móc đơn giản để thuận tiện trong công việc. Những dịp lễ tết, hội hè hoặc khi gia đình có khách quý, họ mặc váy 2 lớp với hoa văn 3 tầng trang trí đẹp mắt, phần trên được dệt với những họa tiết hình quả trám, phần dưới là vải chàm đen, phần gấu váy có điểm thêm màu khác rất đẹp mắt.

Tục nhuộm răng đen của người phụ nữ Lự

Thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 04-NQ/TU, ngày 17/02/2021 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Lai Châu về bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, Đảng ủy xã Bản Hon đã ban hành nghị quyết về phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa dân tộc Lự. Sau hơn 2 năm thực hiện, cùng với bảo tồn các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, Bản Hon đã đón hơn 30 nghìn lượt khách, với doanh thu đạt trên 5 tỷ đồng.

Ông Tao Văn Ín, Phó Bí thư Đảng ủy xã Bản Hon, huyện Tam Đường cho biết: "Đảng ủy xã tiếp tục tăng cường nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ, đảng viên và Nhân dân trong việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Chúng tôi sẽ tăng cường công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa để tạo môi trường văn hóa lành mạnh cho phát triển kinh tế gắn với đời sống của Nhân dân; phát huy các vai trò của nghệ nhân, già làng, trưởng bản, người có uy tín trong việc bảo tồn, nhằm thu hút lượng khách du lịch trong và ngoài nước đến tham quan, tìm hiểu văn hóa của dân tộc Lự".

Ông Trần Mạnh Hùng, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lai Châu cho biết: Hiện nay, các lễ hội của dân tộc Lự được đưa vào danh mục hỗ trợ kinh phí tổ chức thực hiện phục dựng và duy trì. Một số giá trị văn hóa như trang phục và một số nghề thủ công truyền thống, các ngữ văn dân gian đang được địa phương đưa vào thực hiện truyền dạy. Cùng với đó là hỗ trợ các chính sách cho đội văn nghệ quần chúng, câu lạc bộ văn hóa dân gian hoạt động. Tỉnh cũng quan tâm xây dựng hồ sơ để vinh danh các Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú, những người nắm giữ thực hành di sản, tiếp tục phát huy vai trò trong việc truyền dạy, phổ biến các giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng. Từ đó, giữ gìn vẹn nguyên các nét văn hóa đặc trưng dân tộc Lự, tạo nên bức tranh văn hóa đa sắc màu của Lai Châu nói riêng và Việt Nam nói chung.

Theo Báo Dân tộc