Hồi sinh di sản văn hóa từ du lịch cộng đồng

Nguồn “tài nguyên” quý giá

Làng gốm cổ Sa Huỳnh (thôn Vĩnh An, xã Phổ Khánh, thị xã Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi) nằm ngay bên cạnh đầm An Khê- một trong những đầm nước ngọt ven biển lớn nhất Việt Nam. Từ xa xưa, người dân địa phương đã biết tận dụng nguồn nước trong lành hòa với đất sét để làm nên những sản phẩm gốm mộc độc đáo.

Với tuổi đời hơn 300 năm, nghề gốm ở thôn Vĩnh An là một mắc xích trong truyền thống chế tác của gốm cổ Sa Huỳnh cách đây 2.000- 3.000 năm trước. Hiện trong thôn vẫn còn 3 hộ với 7 người thợ ở xóm 26 giữ nghề.

Gốm ở Sa Huỳnh được làm thủ công.

Đây là xóm duy nhất có những người thợ kế thừa cách làm gốm thủ công, không dùng máy móc hay điện năng. Ngoài việc cung cấp sản phẩm cho thị trường, làng gốm cũng đang là điểm đến thú vị của nhiều du khách thích trải nghiệm, khám phá.

“Để có được sản phẩm vừa đẹp lại vừa bền, người thợ phải thận trọng trong từng công đoạn. Gốm Phổ Khánh hoàn toàn là gốm mộc, không sử dụng bất cứ một loại nước men nào”- bà Đặng Thị Mỹ (thôn Vĩnh An, xã Phổ Khánh), có hơn 40 năm gắn bó với nghề làm gốm thủ công, chia sẻ.

Trong khi đó, làng muối Sa Huỳnh nằm trong không gian VHSH, cũng là thành tố không thể tách rời với nền văn hóa khảo cổ này. Đây là vựa muối nổi tiếng ở miền Trung, cánh đồng muối với diện tích hơn 110ha là sinh kế của khoảng 600 diêm dân thuộc 3 tổ dân phố gồm Tân Diêm, Thạnh Đức 1 và Long Thạnh 1.

Đồng muối Sa Huỳnh.

Truyền thống làm muối biển được kéo dài liên tục từ Sa Huỳnh - Chămpa - Đại Việt mà không bị đứt quãng. Tại khu vực này cũng đang phát triển du lịch trải nghiệm làm muối gắn với bảo tồn các di tích kiến trúc tín ngưỡng liên quan đến nghề làm muối, phát huy các hoạt động lễ hội…

Qua nhiều cứ liệu minh chứng, tỉnh Quảng Ngãi được xem là cái nôi của nền VHSH. Trong số hơn 80 địa điểm được phát hiện và nghiên cứu, hiện đã có 26 di tích được khai quật.

Vùng lõi VHSH cần được bảo vệ đặc biệt rộng hơn 1.600 ha gồm: Di tích Long Thạnh (còn gọi là Gò Ma Vương), Di tích Thạnh Đức, Di tích Phú Khương, Quần thể di tích Chămpa trong không gian Sa Huỳnh, đầm An Khê, lạch An Khê - sông Cửa Lỗ.

Theo Phó Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi-Tiến sĩ Đoàn Ngọc Khôi, VHSH có cách đây khoảng 3.000 năm, kéo dài đến giai đoạn đồ sắt. Cư dân Sa Huỳnh chính là chủ thể tạo ra văn hóa này. Đây là nền văn hóa bản địa chứ không du nhập từ nơi khác đến.

Các tư liệu khoa học khảo cổ, địa chất… cho thấy Sa Huỳnh thời tiền sử là mảnh đất vàng để con người cư ngụ, phát triển lâu đời, tạo ra di sản địa văn hóa mang tầm quốc tế. Quần thể di tích khảo cổ, di tích văn hóa – lịch sử gắn với đầm nước ngọt An Khê đã được công nhận là di tích cấp quốc gia đặc biệt và được tỉnh Quảng Ngãi định hướng trở thành di sản văn hóa thế giới.

Hình thành sản phẩm đặc trưng

Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ngãi Nguyễn Tiến Dũng cho biết, di sản VHSH đã tạo nên sự khác biệt cho hệ thống điểm đến của tỉnh. Năm 2023, Sở đã triển khai thực hiện dự án “Xây dựng sản phẩm du lịch cộng đồng gắn với di chỉ VHSH và đầm An Khê”.

Du khách trải nghiệm đầm An Khê.

Ông Dũng cho rằng, nghề làm muối, làm gốm, đi biển, làm nông là đặc trưng sinh tồn của người tiền sử Sa Huỳnh, cũng là sinh kế của người dân hiện nay tại địa phương.

Do đó, sản phẩm du lịch trải nghiệm không gian VHSH nhằm bảo tồn văn hóa tiền sử Sa Huỳnh và mang đến cho du khách những trải nghiệm lý thú xoay quanh ba nền văn hóa từ thời đại Sa Huỳnh - Chăm pa - Đại Việt tại khu vực di tích cấp quốc gia VHSH.

"Sản phẩm “Du lịch cộng đồng trải nghiệm không gian Văn hóa Sa Huỳnh” sẽ giúp du khách “quay về” thời tiền sử bằng những tương tác với thiên nhiên và hoạt động của người dân sống quanh khu vực đầm An Khê, đặc biệt là nghề làm gốm và làm muối Sa Huỳnh"- ông Dũng chia sẻ.

Không gian trải nghiệm làm gốm Sa Huỳnh.

Theo Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Quảng Ngãi Trần Hoàng Tuấn, sau khi VHSH được công nhận di tích quốc gia đặc biệt, tỉnh Quảng Ngãi tiến hành nhiều hoạt động nhằm khai thác và tạo thương hiệu du lịch riêng dựa trên những giá trị nổi bật về di sản của địa phương.

Chính nhu cầu tham quan, tìm hiểu, trải nghiệm của du khách đã thôi thúc chính quyền địa phương và người dân bản địa biết quý trọng, tự hào, quan tâm chăm lo gìn giữ, bảo tồn.

Để khai thác lợi thế, tiềm năng du lịch của VHSH, thời gian qua, Quảng Ngãi đẩy mạnh việc nâng cấp cơ sở hạ tầng du lịch, xây dựng các chương trình tour du lịch kết hợp tham quan di tích VHSH, đón hơn 30 doanh nghiệp chuyên kinh doanh thị trường inbound, tổ chức famtrip “Du lịch cộng đồng, OCOP – Kết nối thiên nhiên, văn hóa Quảng Ngãi” cùng nhiều sự kiện, hội thảo, triển lãm văn hóa và lịch sử liên quan đến di sản này.

“Bên cạnh việc tập trung lập hồ sơ di tích khảo cổ VHSH trình UNESCO công nhận là di sản thế giới, tỉnh cũng đẩy mạnh quảng bá, marketing du lịch dựa trên di tích VHSH thông qua các phương tiện truyền thông và mạng xã hội. Đồng thời, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp du lịch địa phương tham gia vào việc phát triển các sản phẩm du lịch mới, độc đáo dựa trên giá trị di sản văn hóa này”- ông Tuấn chia sẻ.

Hà Phương