Hội hè đình đám người Việt xưa có gì?

Lễ hội rước vua giả làng Thụy Lôi, Đông Anh, Hà Nội. Ảnh: Việt Linh.

Dân tộc Việt Nam từ ngàn xưa thường lấy quây quần đoàn tụ làm vui, nên trong những dịp giải lao hưởng thụ, người ta không nghỉ ngơi riêng rẽ, cũng như trong lúc vui, người ta muốn được vui chung cùng bạn hữu, cùng họ hàng thân thuộc, cùng với mọi người quen kẻ biết làng trên xã dưới.

Do đó, xuân tới trong dịp nghỉ ngơi, nơi nơi đều kéo hội để dân chúng trong xóm ngoài làng, hàng tổng và có khi cả hàng huyện cùng nhau chung vui gặp gỡ, cùng giải trí với những trò vui ngày xuân.

Đây chính là lý do của những trò bách hí trong Hội hè đình đám. Gọi là những trò vui với mục đích giải trí cho mọi người nhưng thường những trò vui cũng được gán ghép vào những cuộc tế tự: hát thờ thần, kéo chữ theo thần ý v.v...

Trong những trò vui giải trí ngày xuân, ta có thể phân làm ba loại chính.

- Những trò giải trí trong việc tế tự.

- Những trò giải trí có tính cách khuyến khích nghề nghiệp, việc nội trợ, việc chăn nuôi.

- Những trò giải trí thuần túy.

Những trò giải trí trong tế tự

Chúng ta có thể nói tới tục ca hát. Tại miền Nam trong đám hội thường có hát bội, trước là kính thờ, sau là dân chúng mua vui. Miền Bắc có hát chèo và nhất là có ca nhi tới hát thờ và các bậc đàn anh cầm chầu. Miền Trung cũng có hát bội.

Tuyên lời khánh điếu cũng là một trò giải trí nằm trong tế tự.

Có nhiều trò vui hoàn toàn giải trí, nhưng dân làng cũng ghép vào việc thờ phụng hoặc vì liên quan tới vị thần linh như tục đánh vật tại làng Mai Động, nơi có đền thờ Bà Lê Chân, để nhắc lại cách thức kén tướng tiên phong của Bà Lê thời trước hoặc như trò vui đánh phết, xưa kia là cách luyện nữ binh của Hai Bà Trưng.

Các trò vui nằm trong tế tự rất nhiều, những trò vui này thường được tổ chức ở trong đình hoặc ở trước sân đình: đánh trung bình tiên, đốt pháo...

Những trò giải trí có tính cách khuyến khích nghề nghiệp, đề cao việc nội trợ, chăn nuôi

Rất nhiều từ việc thổi cơm thi, giữ em, thi nấu xôi, thi dệt vải, tục trình nghề ở làng Bích Đại (Vĩnh Yên), thi dưa hấu làng Thổ Tang phủ Vĩnh Tường, tục đánh cá, thi nuôi gà khéo, thi cỗ...

Mỗi trò vui, mỗi hình thức đều đem lại thích thú và ham say cho người dự cuộc và cho khán giả.

Những trò giải trí thuần túy

Lại có nhiều những trò giải trí riêng cho mỗi hạng người. Người già chơi tổ tôm, cờ bỏi, thi thơ. Nam nữ thanh niên có những trò du hí cổ truyền qua các môn võ nghệ như đánh trung bình tiên, bơi thuyền, đua bơi, đánh quyền, đánh vật, nhất là thú ca hát giữa nam nữ với nhau: hát quan họ, hát ví, hát trống quân.

Các cụ bà, qua những trò giải trí, cũng có thú riêng của mình. Các cụ làm phúc trong ngày hội, các cụ sung sướng thấy chồng con vui chơi ngày hội.

Tóm lại hội hè đình đám có lễ bái nhưng cũng có vui chơi giải trí để mỗi ngày hội lại có thêm ý nghĩa với làng.

Chúng tôi muốn nói dài hơn về những trò bách hí trong ngày hội vì đi sâu vào chi tiết của mỗi trò chúng ta sẽ thấy những cái thú vị của từng trò. Và đôi khi chúng ta có thể tìm thấy trong những trò giải trí đó một ý nghĩa triết lý rất sâu xa.

Toan Ánh/ NXB Trẻ