Giữ gìn, phát huy những giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam

Bác Hồ với các cháu thiếu nhi. Ảnh tư liệu

Ngày gia đình Việt nam là dịp nhắc nhở mọi thành viên trong gia đình quan tâm đến nhau, xã hội quan tâm đến trẻ em; đồng thời, cũng là dịp để các gia đình giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm xây dựng gia đình bền vững, hạnh phúc. Sinh thời, Bác Hồ kính yêu của chúng ta đã rất quan tâm đến việc xây dựng mỗi gia đình Việt nam. Từ lời nói thể hiện mong muốn, cũng là lời dạy thể hiện tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, chúng ta thấy việc xây dựng một gia đình tốt sẽ có các thành viên tốt với một giá trị tuyền thống văn hóa của dân tộc, của con người Việt Nam, có ý nghĩa rất to lớn trong xây dựng một đất nước, dân tộc phồn vinh, hạnh phúc.

Lòng hiếu thảo - phẩm chất đứng đầu, quy định hệ giá trị

Những giá trị văn hóa truyền thống của gia đình Việt Nam là gì. Trước hết, chúng ta cần hiểu xuất xứ của những giá trị đó. Giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam được hình thành trên cơ sở mô hình gia đình đa thế hệ, đượcxuất hiện và tồn tại trên nền tảng xã hội nông nghiệp, các gia đình nhiều thế hệ sống quần tụ "tam đại, tứ đại đồng đường". Từ đó, mối quan hệ, sự quản lý, giáo dục giữa các thế hệ rất chặt chẽ, giữ gìn khuôn phép "tôn ti trật tự"… Đồng thời, những giá trị đó chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi tư tưởng Khổng giáo và Nho giáo. Theo đó, gia đình được coi là nền tảng của xã hội. Việc “tề gia” là điều kiện, bước đệm để người quân tử có khả năng “trị quốc”, “bình thiên hạ”. Không quản lý gia đình tốt thì đừng nói đến năng lực quản lý xã hội.

Thứ hai, những giá trị truyền thống đó bao gồm những chuẩn mực đạo đức, tâm lý tình cảm, hành vi ứng xử được các gia đình gìn giữ và lưu truyền qua nhiều thế hệ, được các thành viên của gia đình tiếp thu, vận dụng và xem như là phương hướng cho hoạt động của mỗi cá nhân. Những giá trị nổi bật thể hiện trong các mối quan hệ, ứng xử trong gia đình, giữa ông bà, cha mẹ với con cháu, giữa anh chị với em, giữa vợ và chồng. Trong mối quan hệ vợ chồng, đề cao sự thủy chung, tôn trọng lẫn nhau (“tôn kính như tân”). Trong mối quan hệ giữa anh chị em, đề cao sự hòa thuận, nhường nhịn giúp đỡ lẫn nhau ("Anh em như chân với tay", "Anh em như khúc ruột trên khúc ruột dưới"). Trong mối quan hệ giữa cha mẹ, ông bà với con cháu đề cao sự hy sinh, tình thương, sự chăm sóc của ông bà, cha mẹ đối với con cháu và sự hiếu thảo của con cháu đối với các thế hệ cha ông ("Công cha như núi thái sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra, một lòng thờ mẹ, kính cha, mới là chữ hiếu, mới là đạo con").

Lòng hiếu thảo của con cháu đối với các thế hệ trước là phẩm chất đứng đầu trong hệ thống giá trị đạo đức của con người Việt Nam, cũng quy định toàn bộ hệ giá trị truyền thống của gia đình người Việt. Phẩm chất này thể hiện ở lòng biết ơn, sự kính trọng, lễ phép và sự chăm sóc tận tình cha mẹ, ông bà khi họ còn sống và thờ phụng khi họ đã chết. Chính vì vậy, thờ cúng tổ tiên là một biểu hiện của lòng hiếu thảo - giá trị cao nhất trong hệ giá trị đạo đức của con người Việt Nam. Không chỉ có vậy, thờ cúng tổ tiên còn góp phần bảo lưu nhiều giá trị khác của gia đình Việt Nam truyền thống.

Cơ sở giữ gìn, phát huy những giá trị truyền thống

Thực tế hiện nay, những giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam đang có thay đổi do tác động của nhiều yếu tố, có thể thấy rõ như: bên cạnh các mô hình gia đình “truyền thống” trước đây một vợ, một chồng, một cha (hoặc mẹ), tái hôn, vợ chồng không có con, cha mẹ nuôi, gia đình đa thế hệ... thì nay đã xuất hiện những gia đình không hôn thú, những người mẹ đơn thân, cha mẹ thuê người đẻ con… Từ mô hình gia đình nhiều thế hệ, nay dần chuyển sang mô hình gia đình ít thế hệ hơn, ít nhân khẩu hơn. Thay đổi về quy mô gia đình, điều kiện sống cũng kéo theo nhiều thay đổi trong mối quan hệ, ứng xử giữa các thế hệ trong gia đình với nhau, như: thiếu đi, kém đi sự quan tâm của con, cháu với cha mẹ, ông bà; sự quan tâm dạy dỗ con, cháu cũng khó khăn hơn... Thay đổi ấy mang yếu tố khách quan, để phù hợp với điều kiện, môi trường và phong cách sống, nhiều yếu tố thay đổi theo hướng tích cực, nhưng cũng có những yếu tố mang tính tiêu cực.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình. Các nội dung trong bộ tiêu chí này là sự kết hợp giữa những giá trị văn hóa truyền thống của gia đình Việt Nam và các chế định pháp luật được quy định trong các văn bản pháp luật, như: Luật Hôn nhân và gia đình, Luật Người cao tuổi, Luật Trẻ em... thể hiện trong năm (5) nhóm tiêu chí: (1). Tiêu chí ứng xử chung giữa các thành viên, là: Tôn trọng, bình đẳng, yêu thương, chia sẻ. (2). Tiêu chí ứng xử của vợ, chồng, là: Chung thủy, nghĩa tình. (3). Tiêu chí ứng xử của cha mẹ với con, ông bà với cháu, là: Gương mẫu, yêu thương. (4). Tiêu chí ứng xử của con với cha mẹ, cháu với ông bà, là: Hiếu thảo, lễ phép. (5). Tiêu chí ứng xử của anh, chị, em với nhau, là: Hòa thuận, chia sẻ.

Đây là cơ sở giữ gìn, phát huy những giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam, các cơ quan, tổ chức, đoàn thể cần mở rộng, đẩy mạnh tuyên truyền thường xuyên trên các phương tiện đại chúng, đến hội viên của mình; nhà trường và từng gia đình, nhất là các cơ quan, tổ chức hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, xã hội, cần cụ thể hóa các hình thức và đẩy mạnh tuyên truyền. Mỗi gia đình nên in nội dung bộ tiêu chí này như một bức tranh, bức trướng treo nơi phòng khách để nhắc nhở mọi người hàng ngày. Ngoài tuyên truyền, các cơ quan, tổ chức, hội đoàn thể nên cụ thể hóa, đưa các tiêu chí này thành các tiêu chuẩn thi đua, nhất là phong trào xây dựng gia đình văn hóa, làng văn hóa...

Mỗi gia đình thực hiện tốt nội dung ứng xử trong gia đình trong bộ tiêu chí này chính là giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống gia đình, nhưng vẫn bảo đảm tự do cá nhân, góp phần xây quê hương đất nước giàu đẹp, văn minh.

ANH LƯƠNG