Đổi mới Hội thi khích lệ học sinh phổ thông nghiên cứu khoa học

Học sinh Trường THPT Thanh Thủy, Phú Thọ (giữa ảnh), tác giả đề tài “Nghiên cứu, chế tạo robot AGV hỗ trợ các y bác sĩ trong bệnh viện”, đoạt giải Cuộc thi Khoa học kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học năm 2023. Ảnh: NTCC

Những điểm mới này được cho là khích lệ, thúc đẩy công tác NCKH trong nhà trường.

Nhiều điểm mới

Nghiên cứu dự thảo Quy chế thi Hội thi NCKH, kỹ thuật cấp quốc gia học sinh THCS và THPT, cô Bùi Thị Thu Hằng - Phó Hiệu trưởng Trường THPT Trần Quang Khải (Khoái Châu, Hưng Yên) nhấn mạnh nhiều điểm mới.

Theo đó, việc đổi “Cuộc thi” thành “Hội thi” làm giảm áp lực, tăng mục đích giao lưu, học hỏi, tạo không khí vui để học. Phần “mục đích”, dự thảo đưa thêm nội dung phù hợp với Chương trình GDPT 2018 là “Góp phần đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá; thúc đẩy giáo dục STEM…”. Phần “yêu cầu” dự thảo chi tiết, rõ ràng, đầy đủ, phù hợp quy định hiện hành.

Về nội dung, dự thảo quy định dự án tập thể do 2 học sinh cùng một cơ sở giáo dục. Các lĩnh vực dự thi giảm xuống, chỉ còn: Toán; Vật lý và Thiên văn; Hóa học; Sinh học; Tin học; Kỹ thuật và Công nghệ; Khoa học Trái đất và Môi trường; Khoa học xã hội. Dự thảo yêu cầu, dự án tham gia dự thi phải được cơ sở giáo dục nơi học sinh đang học phê duyệt, đánh giá và đơn vị dự thi tổ chức lựa chọn theo quy định.

Cô Bùi Thị Thu Hằng cũng nhận định dự thảo quy định rõ ràng, cụ thể hơn về số lượng dự án dự thi. Cụ thể, đối với đơn vị dự thi là sở GD&ĐT được đăng ký tối đa 3 dự án/đơn vị. Riêng Sở GD&ĐT Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, được đăng ký tối đa 5 dự án dự thi.

Với đơn vị dự thi là trường phổ thông trực thuộc Bộ GD&ĐT, ĐH, trường ĐH có trường THPT chuyên, mỗi đơn vị được đăng ký tối đa 2 dự án dự thi. Đơn vị đăng cai tổ chức Hội thi được đăng ký tối đa 5 dự án dự thi; riêng đơn vị đăng cai tổ chức Hội thi là Sở GD&ĐT Hà Nội, Sở GD&ĐT TP Hồ Chí Minh, mỗi đơn vị được đăng ký tối đa 10 dự án.

Ngoài ra, dự thảo đưa thêm mục kinh phí tổ chức và có những thay đổi liên quan đến quy định về: Thí sinh và người hướng dẫn; Ban chỉ đạo cuộc thi; Hội đồng thẩm định hồ sơ; Ban giám khảo. Quy trình chấm thi quy định rõ: Chấm thi theo từng lĩnh vực hoặc nhóm lĩnh vực. Tiêu chí đánh giá thay đổi, chi tiết, phù hợp năng lực của học sinh và sát với thực tế.

Từng tham gia Hội đồng thẩm định các sản phẩm, dự án NCKH, kỹ thuật của học sinh trung học do Sở GD&ĐT Phú Thọ tổ chức, ông Lê Quang Hòa - chuyên viên phòng giáo dục trung học, Sở GD&ĐT Phú Thọ nhận định dự thảo Thông tư thay thế Thông tư 38/2012/TT-BGDĐT có một số điểm mới.

Số dự án dự thi cấp quốc gia (trừ đơn vị đăng cai và hai Thành phố: Hà Nội, Hồ Chí Minh không quá 5 dự án) tăng từ 2 lên không quá 3 dự án mỗi sở GD&ĐT, cơ cấu giải tăng không quá 70% trên tổng số dự án dự thi. Điều này tạo động lực, khích lệ học sinh và giáo viên hướng dẫn tìm tòi NCKH cũng như tạo ra dự án chất lượng. Bên cạnh đó, Dự thảo Thông tư bãi bỏ một số lĩnh vực nhằm giảm những dự án quá hàn lâm, quá sức đối với học sinh, nhất là học sinh THCS.

Ảnh minh họa ITN.

Cần thêm chính sách khích lệ

Tuy nhiên, ông Lê Quang Hòa bày tỏ mong muốn giữ nguyên tên “Cuộc thi NCKH, kỹ thuật cấp quốc gia học sinh THCS và THPT”, không nên chuyển thành “Hội thi…”. Lý do, mặc dù để “Hội thi” nhẹ nhàng, ít áp lực hơn; nhưng có thể dẫn đến địa phương, nhà trường ít chú trọng, quan tâm đầu tư. Chưa kể, một số sở GD&ĐT đã xây dựng đề án kinh phí trong đó có nội dung này trình UBND tỉnh. Nếu đổi tên thì những văn bản có liên quan phải thay đổi.

Cùng đưa ra góp ý, thầy Nguyễn Văn Ngon - Phó Hiệu trưởng Trường THPT Nguyễn Đình Chiểu (Bến Tre) cho rằng, cần quy định cụ thể vai trò trường ĐH, cơ quan nghiên cứu để các trường có thể tiếp tục phối hợp hỗ trợ học sinh. Mặt khác, quy định cụ thể kinh phí chi cho hoạt động NCKH trong trường THPT để có cơ sở chi thuận lợi hơn.

Theo thầy Nguyễn Văn Ngon, triển khai NCKH các trường phổ thông gặp khó khăn vì cơ sở vật chất, thiết bị không đáp ứng được cho học sinh nghiên cứu; thầy trò phải đến các cơ quan nghiên cứu, trường ĐH để thực hiện dự án. Kinh phí cho hoạt động NCKH của học sinh hạn chế, dẫn đến một số dự án có tính sáng tạo cao nhưng không thể thực hiện.

Có chế độ cho giáo viên làm công tác bảo trợ học sinh chưa có quy định thống nhất, phải trình sở GD&ĐT phê duyệt hằng năm. Riêng giáo viên làm công tác hướng dẫn học sinh chưa được hưởng chế độ như giáo viên bảo trợ. Việc bù số tiết bảo trợ học sinh NCKH vào giờ dạy trên lớp khi tổ còn thiếu giờ chuẩn cũng làm giảm động lực cho nhà giáo.

“Trước khó khăn này, Trường THPT Nguyễn Đình Chiểu tổ chức tập huấn, tư vấn, định hướng cho học sinh tham gia hoạt động nghiên cứu sáng tạo khoa học kỹ thuật sớm để các em có thời gian chuẩn bị, thực hiện dự án. Trường thành lập Ban tư vấn nhằm hỗ trợ học sinh trong quá trình tham gia hoạt động nghiên cứu, thi; phối hợp với trường ĐH, cơ quan nghiên cứu hỗ trợ học sinh thực nghiệm, thí nghiệm.

Cùng đó, phối hợp với cha mẹ học sinh đầu tư kinh phí cho các em thực hiện dự án; nhà trường vận động kinh phí khen thưởng, động viên kịp thời học sinh, giáo viên tham gia bảo trợ, hướng dẫn nếu dự án đạt giải các cấp. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo STEM, dạy học chủ đề STEM và tổ chức trải nghiệm thực tế, tham quan phòng Lab tại trường ĐH cũng được triển khai để học sinh hình thành kỹ năng, ý tưởng nghiên cứu”, thầy Nguyễn Văn Ngon chia sẻ.

Từ thực tế Trường THPT Trần Quang Khải, cô Bùi Thị Thu Hằng nhìn nhận, công tác NCKH còn khó khăn do thiếu cả về cơ sở vật chất, thời gian, kinh phí hạn hẹp. Học sinh vẫn bỡ ngỡ, nhận thức hạn chế, lúng túng trong cách làm. Một số thầy cô chưa có kinh nghiệm, ngại khó, sợ thêm việc nên thiếu nhiệt tình.

Nhiều phương pháp nghiên cứu đòi hỏi kỹ thuật phức tạp, sự tỉ mỉ và cần ứng dụng kiến thức khoa học công nghệ nên khó cho học sinh trong quá trình nghiên cứu. Từ đó, cô Bùi Thị Thu Hằng cho rằng, cần có chính sách phù hợp để hoạt động NCKH trong trường phổ thông trở nên hiệu quả, thực chất. Phát huy vai trò, trách nhiệm của nhà trường, giáo viên để ươm mầm đam mê đối với học sinh có tình yêu khoa học.

Cuộc thi NCKH, kỹ thuật cấp quốc gia học sinh THCS và THPT có vai trò quan trọng giúp phát triển phẩm chất, năng lực người học, khả năng giải quyết các vấn đề trong thực tiễn, cơ hội để học sinh tập nghiên cứu, làm khoa học. Dù có thể chỉ là sáng tạo đơn giản, nhưng các em có tiền đề cho định hướng, ý tưởng khởi nghiệp từ công trình nghiên cứu cũng như lựa chọn học lên cao đẳng, đại học. Điều này quan trọng, đặc biệt khi triển khai Chương trình GDPT 2018. - Ông Lê Quang Hòa (chuyên viên phòng Giáo dục Trung học, Sở GD&ĐT Phú Thọ)

Hiếu Nguyễn