Đình Trà Cổ - Dấu ấn xứ Thanh trên đất Quảng Ninh
Mùa xuân năm nay, chúng tôi về thăm đình Trà Cổ ở khu Nam Thọ, phường Trà Cổ, thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. Tương truyền ngôi đình được xây dựng thời Hậu Lê, đã có mấy trăm năm lịch sử.
Đình Trà Cổ là một trong những đình lớn, kiểu chữ đinh, được bảo tồn tương đối nguyên vẹn đến ngày nay, gồm 5 gian, 2 chái bái đường và 3 gian hậu cung hoàn toàn bằng gỗ liên kết với nhau bởi các chốt mộng với 48 cột lim to cao kê đá xanh, trong đó có những cột thân mộc xù xì một người ôm không xuể. Ngoài ra, còn có 2 cột đá. Nét độc đáo là 7 gian lòng đình đều đóng trần, nền lát ván sàn. Không khó để nhận ra cột gỗ, ván đều là lim xanh có nguồn gốc từ Thanh Hóa.
Điều thú vị là đình được các nghệ nhân ở làng mộc nổi tiếng Đạt Tài, nay là xã Hoằng Hà, huyện Hoằng Hóa thi công. Vết tích còn lưu ở dòng lạc khoản trên bức hoành phi trước cửa chính: “Thanh Hóa tỉnh, Hoằng Hóa huyện, Đạt Tài thôn mộc tượng trú ngụ tiến cúng” (thợ mộc ngụ ở thôn Đạt Tài, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa cung tiến). Có lẽ vì thế nên các mảng chạm khắc tinh xảo (long, ly, quy, phượng, hoa văn dạng hoa lá, mây xoắn...) tương đối giống với các ngôi đình ở Hoằng Hóa cùng niên đại.
Theo thủ từ kể, trong một lần ra khơi đánh cá, gặp sóng to gió lớn, một số thuyền của ngư dân Đồ Sơn trôi dạt vào đây. Thấy đất đai tươi tốt, nhiều tôm cá, biển thuận nước hòa nên một số gia đình quyết định cư ngụ lại, sau đó dần thu hút thêm dân cư về sinh sống. Ngoài người Đồ Sơn còn có cả bà con xứ Thanh ra lập nghiệp.
Lúc dân cư đông đúc, thôn xóm an cư, phong tục thuần mỹ, làng xã hình thành, mọi người bàn nhau cùng góp sức xây dựng một ngôi đình. Sau khi thống nhất về kết cấu, kiểu dáng, một số bà con người Thanh Hóa đã về Đạt Tài (Hoằng Hóa) thuê thợ xẻ gỗ.
Tương truyền, toàn bộ cột kèo, sàn vách làm đình đều được đóng ở Đạt Tài, sau đó chở bằng đường thủy ra, chỉ việc dựng lên, ghép lại. Nét độc đáo của ngôi đình là trải qua mấy trăm năm vẫn vẹn nguyên, không mối mọt.
Đây là di tích kiến trúc - nghệ thuật đặc biệt cấp quốc gia, không chỉ đơn thuần là đình của một ngôi làng mà còn như cột mốc chủ quyền văn hóa nơi địa đầu Tổ quốc, điểm tựa tinh thần cho người Trà Cổ mỗi lúc vươn khơi, cũng là minh chứng cho sự tài hoa của các hiệp thợ Thanh Hóa, Đạt Tài.
