Chuyện giữ lửa nghề truyền thống ở Thừa Thiên Huế: Trăm năm nặn tượng… ông Táo

Các bậc cao niên ở làng Địa Linh cho biết, vào thời Nguyễn, nhà vua cho đặt tại Địa Linh một xưởng lấy đất làm gạch với tên gọi “Nê ngõa tượng cục”. Nhận thấy đất ở ngôi làng này khác biệt so với những nơi khác nên nhà vua đã đặt tên làng là Địa Linh. Đất ở làng Địa Linh được lấy làm gạch phục vụ việc xây dựng các công trình, lăng tẩm, dinh thự của vua quan triều Nguyễn thời bấy giờ. Nhận thấy đất sét ở Địa Linh có chất lượng tốt với trữ lượng dồi dào nên người dân đã xây dựng nhiều lò gạch.

Tuy nhiên về sau, do ô nhiễm môi trường nên người dân ở Địa Linh chuyển từ nghề làm gạch sang nghề nặn tượng ông Táo. Và kể từ đó, nghề nặn tượng ông Táo được người dân ở làng Địa Linh lưu truyền từ đời này sang đời khác. Đến nay, Địa Linh là ngôi làng duy nhất ở Cố đô Huế vẫn còn nhiều hộ dân lưu giữ nghề truyền thống làm tượng ông Táo phục vụ vào dịp cận Tết Nguyên đán.

Người thợ ở làng Địa Linh cần mẫn hoàn thiện tượng ông Táo để kịp phục vụ thị trường Tết.

Những ngày giữa tháng Chạp, trong tiết trời mưa lạnh, chúng tôi tìm đến ngôi nhà nhỏ của ông Võ Văn Đức, 69 tuổi, nằm ở giữa thôn Địa Linh. Hai bên đường dẫn vào nhà được ông Đức chất hàng trăm tượng ông Táo vừa nặn xong. Để tránh mưa, ông Đức dùng bạt nilon làm mái che và quạt điện để phơi khô tượng ông Táo. Qua trò chuyện, ông Đức chia sẻ, so với những nghề khác, nghề làm tượng ông Táo có phần vất vả, cực nhọc nhưng vào mỗi vụ Tết thì gia đình lại có thêm thu nhập. Bình quân mỗi vụ Tết gia đình ông Đức sản xuất từ 10 đến 20 nghìn bức tượng ông Táo để bán cho các chợ truyền thống ở địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế.

Để kịp hoàn thành hàng vạn tượng ông Táo bán trước và trong ngày 23 tháng Chạp, ông Đức huy động thêm 4 nhân công là con cháu trong nhà tham gia làm tượng. Mỗi người mỗi công đoạn, từ việc đào đất sét, nhồi đất, cho đất vào khuôn tạo hình ông Táo gồm 2 ông và 1 bà, đến đổ tượng đem phơi khô rồi cho vào lò nung. Tiếp đó, sau mỗi mẻ nung, tượng được lấy ra để người thợ tô màu hoàn thiện sản phẩm.

“Nhìn bức tượng ông Táo nhỏ nhắn thế này thôi chứ để làm ra một sản phẩm như vậy phải trải qua rất nhiều công đoạn. Nghề nặn tượng ông Táo không đòi hỏi tư duy nhiều nhưng lại cần người thợ có tính cần mẫn, chịu khó, đôi bàn tay phải khéo léo để trang trí bức tượng thêm phần sinh động, đẹp mắt. Hiện mỗi bức tượng được thương lái thu mua và bán ra thị trường với giá từ 3 đến 7 nghìn đồng tùy loại. Do giá thành thấp nên người thợ như chúng tôi chỉ biết lấy công làm lời để duy trì nghề truyền thống của cha ông để lại”, ông Đức chia sẻ.

Cách nhà ông Đức không xa là xưởng sản xuất tượng ông Táo của gia đình anh Võ Văn Hải cũng đang có nhiều nhân công hối hả nhào nặn đất sét tạo tượng ông Táo để đem nung. Gia đình anh Hải duy trì nghề làm tượng ông Táo qua 4 đời. “Sau khi hoàn thành các công đoạn, tượng ông Táo được đem nung, bình quân mỗi mẻ nung đặt từ 400 đến 500 tượng ông Táo chất quanh thành lò và nung bằng trấu trong thời gian 3 ngày 2 đêm”, anh Hải cho biết.

Để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng nên tượng ông Táo do những người thợ ở làng Địa Linh sản xuất có nhiều màu gồm màu đất, màu sơn mài hoặc tượng được tô các màu sắc trang trí họa tiết.

Theo tín ngưỡng người Việt Nam, ông Táo là vị thần cai quản việc bếp núc của gia chủ. Vào ngày 23 tháng Chạp, gia chủ cúng tiễn 3 vị Táo quân cưỡi cá chép bay lên trời để trình báo lại với Ngọc Hoàng mọi việc lớn nhỏ xảy ra trong gia đình trong năm và rước tượng mới về thờ tự cho năm tiếp theo. Do đó nghề làm tượng ông Táo của gia đình anh Hải và người dân ở làng Địa Linh đến nay vẫn được duy trì.

Theo các nhà nghiên cứu lịch sử và văn hóa Huế, ngoài bàn thờ tổ tiên thì bàn thờ bếp cúng ông Táo cũng được người dân ở xứ Huế xem trọng. Do đó vào ngày cúng ông Táo, các gia đình thường thay tượng cũ bằng tượng mới nên nghề nặn tượng ông Táo chưa thất truyền. Tuy nhiên người dân gắn bó với nghề này đang gặp rất nhiều khó khăn. Ông Tạ Dương Anh Tuấn, Chủ tịch UBND phường Hương Vinh còn cho biết, trước đây làng Địa Linh có rất nhiều người làm nghề sản xuất tượng ông Táo. Tuy nhiên, do tượng sản xuất ra chỉ bán phần lớn vào dịp 23 tháng Chạp, người làm tượng có thu nhập thấp nên dần về sau, số người làm tượng giảm dần. Đến nay trên địa bàn phường Hương Vinh chỉ còn vài hộ gia đình duy trì nghề làm tượng ông Táo.

“Trong những năm qua, chính quyền phường Hương Vinh, UBND TP Huế và các ban ngành đoàn thể đã quan tâm, tạo điều kiện, tuyên truyền vận động để người dân ở làng Địa Linh tiếp tục gìn giữ và phát huy nghề truyền thống. Và cứ mỗi độ Tết đến Xuân về, người dân ở làng Địa Linh lại cùng nhau bắt tay để sản xuất hàng vạn tượng ông Táo. Sản phẩm ở làng nghề không những phục vụ thị trường ở trong tỉnh mà còn vươn xa ra các tỉnh thành ở miền Trung, từ đó giúp người thợ làm tượng ông Táo có thêm thu nhập để tiếp tục duy trì, giữ lửa nghề truyền thống”, ông Tạ Dương Anh Tuấn khẳng định.

Anh Khoa