Chuyên gia EU: Châu Âu thức tỉnh sau 'giấc ngủ Đông', cục diện xung đột Nga-Ukraine sắp có bước chuyển?

Hội nghị thượng đỉnh EU ngày 21/3 tại Brussels. (Nguồn: European Council)

Hiểu được 'giá phải trả' cho hòa bình

Các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) ngày 21/3 vừa qua đã họp tại Brussels trong bối cảnh ngày càng có nhiều lời kêu gọi châu Âu tăng cường mạnh mẽ chi tiêu quốc phòng và công nghiệp, khi Nga giành được ưu thế ở Ukraine và lo ngại ngày càng tăng rằng Moscow sẽ không dừng lại ở đó nếu chiến thắng trong cuộc xung đột.

Hội nghị thượng đỉnh kéo dài hai ngày cũng đã giải quyết các vấn đề gây tranh cãi khác, trong đó bao gồm cuộc xung đột ở Gaza, các thành viên EU tương lai và vấn đề di trú. Nhưng Ukraine và việc tăng cường khả năng sẵn sàng phòng thủ của khối EU vẫn là ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự.

Xuyên suốt cuộc họp Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel đã kêu gọi các quốc gia thành viên EU tăng cường hỗ trợ Ukraine với ý thức ngày càng tăng rằng châu Âu phải hành động một mình, ít nhất là vào lúc này, khi hàng tỷ USD viện trợ của Mỹ cho Ukraine vẫn bị chặn tại Quốc hội Mỹ.

Ông Michel cảnh báo trong một bài xã luận đăng trên truyền thông châu Âu ngày 18/3: “Nếu chúng ta không có được phản hồi đúng đắn của EU và không hỗ trợ đủ cho Ukraine để ngăn chặn Nga, thì sau Ukraine sẽ là chúng ta. Nếu chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải chuẩn bị cho xung đột”.

Bà Kristi Raik, Phó giám đốc Trung tâm Chính sách quốc phòng và an ninh của Estonia chia sẻ về phản ứng với bình luận của ông Michel trên truyền thông rằng: “Tôi nghĩ rằng, cuối cùng chúng ta cũng thấy EU đang trở nên nghiêm túc hơn trong vấn đề quốc phòng. Có nguy cơ thực sự là Ukraine có thể bị đánh bại trong cuộc xung đột này. Và tất cả chúng ta ở châu Âu đều đồng ý rằng, điều này có nghĩa là mối đe dọa đang đến với chúng ta thực sự là một điều gì đó có thật - và chúng ta cần chuẩn bị cho điều đó cũng như ngăn chặn điều đó xảy ra”.

Lời cảnh tỉnh đó đang được đáp lại bằng một loạt đề nghị. Tại hội nghị thượng đỉnh, các nhà lãnh đạo EU đã xem xét đề nghị của ông Michel về việc sử dụng hàng tỷ USD lợi nhuận từ tài sản bị phong tỏa của Nga để mua thêm vũ khí cho Ukraine, đồng thời đồng ý "xúc tiến" kế hoạch sử dụng lợi nhuận từ tài sản bị phong tỏa của ngân hàng trung ương Nga để tài trợ cho Ukraine.

Đề xuất này, vốn là trọng tâm của các cuộc đàm phán giữa các nhà lãnh đạo ở Brussels, có thể tạo ra nguồn viện trợ trị giá khoảng 3 tỷ Euro (3,3 tỷ USD) mỗi năm cho chính quyền Ukraine. Theo kế hoạch của EU, 90% số tiền thu được từ lợi nhuận sẽ được chuyển vào quỹ dùng để trang trải chi phí vũ khí cho Ukraine. 10% còn lại sẽ được chuyển vào ngân sách của EU, nơi nó sẽ được sử dụng để giúp nâng cao năng lực của ngành công nghiệp quốc phòng Ukraine.

Tại Hội nghị thượng đỉnh, các nhà lãnh đạo EU đã đồng ý khởi động các cuộc đàm phán với Bosnia và Herzegovina về việc gia nhập khối, tuy nhiên cho biết các cuộc đàm phán sẽ chỉ bắt đầu chính thức sau khi quốc gia Balkan này thông qua những cải cách quan trọng hơn.

Hơn 10 thành viên EU cũng đã ký một lá thư kêu gọi Ngân hàng Đầu tư châu Âu thay đổi chính sách đầu tư quốc phòng, cho phép các mặt hàng như đạn dược và vũ khí. Đầu tuần này, Brussels đã phê duyệt thêm 5,4 tỷ USD để hỗ trợ quân đội Ukraine. Và hơn chục quốc gia châu Âu đã ký tên chấp thuận sáng kiến của Cộng hòa Czech để mua đạn pháo cho Ukraine bên ngoài khối EU, như một giải pháp thay thế cho nền sản xuất đang tụt hậu của khối.

Nhà phân tích Raik nói: “Châu Âu đang thức tỉnh”.

Ngay cả Pháp cũng đã trở nên cứng rắn

Những lời kêu gọi tăng cường mạnh mẽ khả năng sẵn sàng phòng thủ của châu Âu từ lâu đã vang lên từ Estonia, quê nhà của bà Raik và các quốc gia thành viên EU khác gần Nga. Giờ đây, chúng ngày càng được lặp lại bởi các nước phương Tây.

Tháng trước, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron vốn trước đây phản đối việc chỉ trích nặng nề Nga đã gây bất ngờ khi gợi ý EU có thể gửi lực lượng phương Tây tới Ukraine. Ông kiên quyết với đề nghị đó vào tuần trước, đồng thời lưu ý rằng việc này hiện chưa được đưa lên bàn thảo luận.

Ông Macron đã nhấn mạnh với đài truyền hình Pháp rằng, cuộc xung đột ở Ukraine “có ý nghĩa sống còn đối với châu Âu và nước Pháp của chúng ta”, đồng thời cảnh báo một chiến thắng của Moscow sẽ có nghĩa là “chúng ta không có an ninh”. Để có hòa bình ở Ukraine, ông nói thêm, “chúng ta không được yếu đuối”.

Nhà phân tích quan hệ quốc tế có tiếng ở Pháp, ông Francois Heisbourg, cho biết sự thay đổi trong lập trường của ông Macron đã bắt đầu từ nhiều tháng trước, được hình thành bởi một số yếu tố. Trong số đó bao gồm: Tên lửa hành trình của Anh và Pháp, được cho là đã cung cấp cho Kiev, đã giúp phá vỡ sự phong tỏa của Nga đối với các cảng Biển Đen của Ukraine - ông tin rằng đây là chiến thắng lớn duy nhất của Kiev trong năm 2023.

Dù Đức có lập trường thận trọng hơn nhưng nước này vẫn là nhà cung cấp viện trợ quân sự lớn thứ hai cho Ukraine, sau Mỹ. Ngày 19/3 vừa qua, Berlin đã công bố hỗ trợ thêm 542 triệu USD cho Kiev, bao gồm đạn pháo, xe bọc thép và các loại xe khác - mặc dù nước này vẫn ngần ngại cung cấp phi đạn Taurus vốn được yêu cầu từ lâu.

Hai nước "nặng ký" của châu Âu, cùng với nhiều thành viên NATO khác của EU, cũng đã cam kết đáp ứng mục tiêu chi tiêu của liên minh là 2% GDP trong năm nay - đối với một số nước đây là mục tiêu lần đầu tiên được thực hiện.

Ông Heisbourg tin rằng, châu Âu phải tăng cường chi tiêu chung lên 3% GDP vào năm 2030 để chuẩn bị cho những nguy cơ an ninh tiềm tàng từ Nga.

Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ được ấn định vào ngày 5/11/2024. Ông Heisbourg nói, sau ba thập niên “rút lui khỏi Chiến tranh Lạnh”, châu Âu giờ đây phải đối mặt với “một thế giới đối đầu quân sự giữa các cường quốc”, bao gồm cả ở châu Á và Trung Đông và EU chưa có nhiều chuẩn bị cho điều đó.

(theo Reuters, AP)

Vy Anh