Chính khách và chính trị

LTS: Trong tiến trình từng bước hướng tới một Quốc hội thực sự chuyên nghiệp, chúng ta còn nhiều việc phải làm, nhiều vấn đề phải bàn sâu, nghiên cứu kĩ. Tuần Việt Nam giới thiệu góc nhìn riêng của TS Tô Văn Trường. Mời độc giả cùng tranh luận. Chính khách cũng là một nghề Trong các kỳ họp của Quốc hội Việt Nam, người dân thường quan tâm theo dõi phiên chất vấn và trả lời chất vấn của các thành viên Chính phủ. Điều trần là thuật ngữ thường dùng trong Quốc hội, thực chất là liên quan đến việc hỏi và trả lời trong hoạt động của Quốc hội. Chính khách của bất cứ quốc gia nào cũng phải biết diễn thuyết nghĩa là hùng biện, có ngữ điệu, diễn giải có logic, nói đúng, rõ ràng bản chất sự việc, nguyên nhân các vấn đề và các giải pháp khắc phục. Theo chúng tôi hiểu phần lớn người mà ở các quốc gia dân chủ khác gọi là chính khách thì ở ta họ là nhà chính trị. Chính khách là một nghề nên rất chuyên nghiệp do đó họ rất giữ danh giá, gắn bó với cộng đồng (đối tượng mà họ kiếm phiếu). Chính trị chính là sản phẩm của chính khách. Đối với những người làm công tác quản lý, tổ chức muốn thành công phải hội tụ cả ba khả năng: làm tốt, viết tốt, và nói tốt. Ở đây chỉ bàn đến khả năng "nói", đương nhiên muốn "nói tốt" và "viết tốt" thì trước hết phải làm tốt đã. Có cảm giác ở ta khả năng "nói" ở nhiều người, kể cả lãnh đạo và chính khách chưa tốt! Nhiều vị nói năng lủng củng, rối rắm, sai cả ý lẫn ngữ pháp. Ảnh Lê Anh Dũng. Cũng có cảm giác là nhiều vị đại biểu Quốc hội ít phát biểu. Mà cử tri thì lại rất muốn nghe họ phát biểu để xem quan điểm của họ về những vấn đề quốc kế dân sinh mà mình quan tâm như thế nào. Còn ấn nút bỏ phiếu như "áo gấm đi đêm", ít minh bạch lắm! Ở những đại biểu hăng hái phát biểu, kể cả ý kiến trái chiều không những hội tụ khả năng diễn thuyết mà còn thấy ở họ bản lĩnh của chính khách. Truyền hình đang chiếu bộ phim "Bí thư Tỉnh ủy", một việc làm rất có ý nghĩa trong thời điểm hiện nay. Chưa rõ Ông Kim Ngọc ngoài đời thế nào, chứ Ông Kim Ngọc trên ti vi có một khả năng nổi trội nói rất giỏi, thuyết phục rất giỏi, tức là "diễn thuyết" rất giỏi! Chắc chắn các nhà làm phim khi xây dựng "nhân vật điển hình" không thể hư cấu ra nhiều. Ông Kim Ngọc làm được nên mới nói được. Nhưng trước hết Ông là một người rất dũng cảm. Người dân mong rằng đất nước có nhiều chính khách, nhiều đại biểu của dân như Ông bí thư tỉnh ủy Kim Ngọc. Chúng tôi tìm hiểu thành phần dân biểu của một số nước, kể cả trong khu vực Đông Nam Á, nhận thấy vấn đề khác biệt cơ bản và quan trọng nhất là họ không có cơ cấu Quốc hội. Chính khách là nghề chuyên nghiệp, người ta theo đuổi như sự nghiệp cá nhân, không phải đi vào, đi ra trong một mùa hoặc một nhiệm kỳ. Sự nghiệp ấy đòi hỏi sự rèn luyện bản lĩnh và tài năng lâu dài. Các cá nhân được đảng phái chính trị đưa ra làm khuôn mặt ứng cử cho đảng mình, họ phải chuẩn bị mọi mặt từ nội dung cương lĩnh đến hình ảnh tiếp cận với nhân dân để lấy được lá phiếu của cử tri. Ý thức người nghị sĩ là "công bộc" của nhân dân thể hiện rất rõ ở chỗ họ cực kỳ nhậy bén với bức xúc của người dân, bằng cách nêu ra các vấn đề đó hoặc đưa ra các giải pháp (lời hứa khi tranh cử) để lấy lòng dân thì mới hi vọng có đủ phiếu vào được Quốc hội. Khi đã là nghị sĩ, họ cũng hết sức cẩn thận trong lời ăn, tiếng nói vì sẽ được các phương tiện thông tin đại chúng soi chiếu trên công luận. Nếu để người dân thấy ông này, bà kia còn ngáp ngủ trong nghị trường, hoặc nhớn nhác trong cuộc họp sẽ khó lòng khôi phục được hình ảnh đẹp trong người dân. Ở các nước tiên tiến, chúng ta thường thấy các vị chính khách tự tin, đĩnh đạc, trình bầy quan điểm và ý tưởng rõ ràng mạch lạc. Ngoài năng lực và rèn luyện bản thân, họ còn được hỗ trợ bởi ban cố vấn tốt về nội dung chính sách, pháp luật, và có cả tư vấn về xây dựng hình ảnh của mình trên công luận. Cấp càng cao thì vấn đề chăm sóc hình ảnh trước công luận càng phải công phu và tinh tế. Ví dụ như ở Quốc hội của Úc, mỗi nghị sĩ đều có nhân viên văn hay, chữ tốt viết bài, biên tập đề cương nội dung câu hỏi hoặc bài phát biểu. Một nghĩ sĩ có ít nhất là ba thư ký phục vụ. Đội ngũ này là nhân viên được hưởng lương hành chính trong Quốc hội, nhưng nghị sĩ là người quyết định tuyển dụng, nên thường tạo được đội ngũ giúp việc hợp ý. Cái khó của chúng ta là nghị sĩ không được đáp ứng hậu cần như vậy, thư ký trong Quốc hội thường phải phục vụ cả tiểu ban, hoặc cả đoàn đại biểu từng địa phương, và phải làm nhiều việc từ A đến Z, không có thì giờ quan tâm phục vụ cho từng đại biểu được. Thư ký của chúng ta thường làm hành chính, hiếm có thư ký được dùng làm tư vấn cho nên càng hiếm có nghị sĩ nào quan tâm đến vấn đề "làm đẹp" cho mình trước công luận vì nó không ảnh hưởng lắm đến sinh mệnh chính trị của họ như ở các nước khác. Nhìn lại các phiên chất vấn của Quốc hội nước ta, phải công tâm đánh giá cao một số vị đại biểu Quốc hội đã biết vượt lên chính mình để lại ấn tượng rất sâu sắc trong lòng cử tri về khả năng diễn thuyết, những câu hỏi có chiều sâu, xây dựng thể hiện được ý chí, nguyện vọng của cử tri. Lịch sử sẽ không bao giờ quên những hình ảnh của họ trong giai đoạn phát triển khó khăn của đất nước. Nhiều chất vấn: Hỏi chưa sâu, trả lời còn dài dòng Tuy nhiên, còn nhiều vị đai biểu Quốc hội chưa hiểu rõ tầm quan trọng của ống kính truyền hình khi có truyền hình trực tiếp, nên chưa biết cách thể hiện mình cho phù hợp với vai trò, vị thế người đại diện cho dân. Người dân bắt gặp không ít các gương mặt thờ ơ, mệt mỏi, còn nói chuyện riêng, buồn ngủ, không có vẻ chú ý tập trung đến nội dung đang diễn ra. Nhìn những chiếc ghế trống, đoán rằng chắc do đại biểu vắng mặt có lý do, không phải là trốn họp và lười vỗ tay như các hội thảo, hội nghị thường thấy diễn ra trong cả nước. Ảnh Lê Anh Dũng. Biên tập truyền hình không biết vô tình hay cố ý để lại nhiều "hạt sạn" trong chương trình. Không nên chiếu những cảnh như đại biểu, phóng viên chạy ra, chạy vào, len qua hàng ghế làm ảnh hưởng đến người khác. Có người còn vừa đi, vừa đang ôm bụng kéo áo, hoặc đang ngủ gật làm mất đi tính trang trọng của cơ quan quyền lực cao nhất của nhà nước. Nhiều cảnh quay chỉ thấy đầu người lấp ló trên nền nhung đỏ vì ghế dựa cao quá, phương tiện sang trọng này làm cho người ta cảm thấy người ngồi đó rất căng cứng và ức chế, không thoải mái, không tạo được không khí làm việc hiệu quả cho các đại biểu phải ngồi nhiều giờ và khó tập trung tinh thần nghị lực cho nội dung cuộc họp bàn. Một lưu ý về mặt kỹ thuật, thấy hãng SONY có sản phẩm laptop VAIO được có mặt trên bàn chủ tọa Quốc hội. Với công chúng xem truyền hình nhìn rất rõ thương hiệu sản phẩm rõ hơn cả tên Chủ tịch Quốc hội. Để như thế chẳng khác nào chúng ta đã vô tình quảng cáo cho thương hiệu này trong một chương trình được nhiều khán giả theo dõi. Trong chất vấn vẫn còn nhiều câu hỏi chưa có chiều sâu, các câu trả lời thì quá dài, nhiều điệp ngữ quá quen tai, hiếm thấy có trả lời nào ngắn, đủ ý và đúng ngay vào nội dung được hỏi. Vinashin đúng là làm ăn thua lỗ nặng, không thể tiếp tục lấy vốn ngân sách tức là tiền thuế của dân và bắt ngân hàng giãn nợ, để nói rằng Vinashin tự lo, tự trả như lời tuyên bố của ông Tổng giám đốc Vinashin mới được bổ nhiệm. Rất ít đại biểu can đảm và sâu sắc phát hiện những vấn đề còn đang rất băn khoăn, lo ngại ở phía trước của Vinashin, bô xít Tây Nguyên như các đại biểu Nguyễn Minh Thuyết, Dương Trung Quốc, Phạm Thị Loan, Lê Văn Cuông vv... Đặc biệt đối với dự án bô xít Tây Nguyên đã có những chuyên gia lo ngại sẽ lỗ nhưng rất tiếc là Bộ Công thương không công khai, minh bạch trước công luận về phương pháp tính toán, các dữ kiện đầu vào của bài toán kinh tế, tài chính, chi phí cơ hội, thuế, phí môi trường, hoàn thổ vv...của dự án bô xít Tây Nguyên để cử tri cả nước được tỏ tường. Ngay việc giải thích về an toàn của hồ bùn đỏ của Tây Nguyên mà lại đi so sánh giá trị pH của bùn đỏ ở Hungary 13-15% vừa sai kiến thức cơ bản về khoa học vì pH làm gì có đơn vị phần trăm, chưa kể thang giá trị giá trị cao nhất của pH cũng chỉ đến 14. Trong bùn đỏ, có xút NaOH, trong đó có nhiều độc tố rất nguy hiểm, nhất là thủy ngân. Trong quá trình tương tác giữa xút và các lớp vải địa kỹ thuật ở đáy hồ bùn đỏ, không có nhà khoa học nào trên thế giới dám khẳng định lớp vải địa kỹ thuật này được an toàn trong bao lâu để các độc tố không thấm qua đáy hồ vào mực nước ngầm. Đấy là chưa kể đến nguy cơ về an ninh quốc phòng, văn hóa xã hội cho đến rủi ro phụ thuộc vào đầu ra là thị trường của Trung Quốc. Không phải ngẫu nhiên mà hàng nghìn người dân, trong đó có rất nhiều các nhà quản lý, lão thành cách mạng, tướng lĩnh, các nhà khoa học tên tuổi ở cả trong và ngoài nước đủ các lĩnh vực, đồng loạt ký tên đề nghị tạm dừng dự án để xem xét đánh giá lại một cách khách quan, toàn diện về dự án nói trên. Quan trọng nhất đối với Quốc hội là phải làm đúng chức năng, quyền hạn, nhiệm vụ của mình trên cơ sở thực hiện quyền lực của dân. Tổ chức nào được dân trao quyền đến đâu, thì nghiêm chỉnh, vững vàng, tự tin làm đúng đến đấy. Nếu mọi tổ chức, mọi quan chức nhà nước đều thực sự là người con hiếu thảo, người đầy tớ trung thành, người học trò khiêm tốn của dân tộc thì sẽ trở thành người quản lý đáng tin cậy của dân và không có chỗ tranh giành hoặc mâu thuẫn về quyền lực. Không nên hiểu Chính phủ bị Quốc hội chất vấn mà nên hiểu được chất vấn vì đây là cơ hội rất tốt để Chính phủ giải trình, báo cáo trực tiếp trước cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, giải trình, báo cáo trước toàn dân tộc, và nói với thế giới. Cử tri mong muốn Quốc hội cần sớm tăng cường tính chuyên nghiệp kể cả số lượng các đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên nghiệp với các phương tiện và điều kiện làm việc ngày càng cao hơn để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước.