Cần sớm hoàn thiện khung pháp lý để quản lý hiệu quả thuốc lá thế hệ mới

Phát biểu khai mạc, ông Nguyễn Chí Nhân - Trưởng ban Pháp chế Thông tin - Đào tạo (Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam - VTA), nhận định thuốc lá thế hệ mới bao gồm thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử đang phát triển mạnh mẽ và trở thành xu hướng trên thế giới.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều cách hiểu chưa đồng nhất về các dòng sản phẩm, dẫn tới thực tế người tiêu dùng chưa được tiếp cận với các thông tin đầy đủ, chính thống. Việt Nam hiện đang thiếu một khung pháp lý phù hợp để quản lý các sản phẩm này, dẫn đến nhiều hệ lụy về kinh tế và xã hội. Do đó, cần có sự đánh giá nghiêm túc từ các chuyên gia và đại diện cơ quan quản lý nhà nước về vấn đề này.

Ông Nguyễn Chí Nhân, Trưởng ban Pháp chế Thông tin - Đào tạo (Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam - VTA) phát biểu tại hội thảo.

Đề xuất xây dựng chính sách quản lý hiệu quả

Mở đầu phiên thảo luận, bà Hà Thị Doánh - đại diện Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục quản lý Thị trường, Bộ Công thương khẳng định: Nhu cầu sử dụng thuốc lá thế hệ mới ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, hiện tại, do hành lang pháp lý chưa được thiết lập cho thuốc lá thế hệ mới, tất cả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam đều được nhập lậu và tiêu thụ tràn lan trên thị trường “chợ đen”. Các sản phẩm nhập lậu này không rõ nguồn gốc xuất xứ, không có hóa đơn, chứng từ liên quan đến hàng hóa, không bảo đảm an toàn chất lượng.

“Việt Nam không nên tiếp tục để ngỏ thị trường cho các sản phẩm lậu hoành hành mà cần ban hành một khung pháp lý đồng bộ, đồng thời áp dụng cho cả thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng để giải quyết dứt điểm những bất cập nêu trên, góp phần đẩy lùi tình trạng nhập lậu đang ngày càng gia tăng, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để quản lý mặt hàng này” - bà Doánh đề xuất.

Ông Nguyễn Mạnh Cường - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội cho biết, tình hình sử dụng các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nhập lậu gia tăng nhanh chóng trong thời gian gần đây và rất đáng lo ngại, ảnh hưởng đến sức khỏe người dùng, gây bất ổn cho xã hội, thất thu lớn cho ngân sách nhà nước và thiệt hại cho các doanh nghiệp kinh doanh hợp pháp.

“Đây là thời điểm cần phải có một giải pháp quản lý nhằm hài hòa lợi ích Nhà nước, người hút thuốc và doanh nghiệp cũng đã được Chính phủ chỉ đạo” - ông Cường nhấn mạnh.

Theo ông Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện nghiên cứu chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh, cần có khuôn khổ để đưa hai sản phẩm thuốc lá thế hệ mới phổ biến ở Việt Nam hiện nay là thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử hệ thống đóng vào quản lý đồng thời. Việt Nam có thể đưa thuốc lá thế hệ mới trở thành một sản phẩm kinh doanh có điều kiện. Chúng ta cần có quan điểm chấp thuận để từng bước bắt kịp xu hướng.

Nhận thấy cần chính sách để quản lý mặt hàng thuốc lá thế hệ mới này, ông Cao Trọng Quý -trưởng phòng Công nghiệp, tiêu dùng thực phẩm, Cục Công nghiệp - Bộ Công thương cho biết, Bộ Công thương hiện đang xây dựng chính sách quản lý mặt hàng thuốc lá thế hệ mới để trình Chính phủ ban hành trong thời gian tới theo hướng phù hợp với Hiến pháp, Luật Đầu tư, các quy định khác có liên quan và chỉ đạo của Lãnh đạo Chính phủ, bảo đảm chặt chẽ, phù hợp với chiến lược Quốc gia, giảm thiểu tác hại của thuốc lá, an toàn sức khỏe cho người sử dụng, dung hòa quyền lợi giữa chủ thể liên quan, phù hợp với thông lệ quốc tế và những cam kết của Việt Nam với cộng đồng quốc tế.

Kinh nghiệm quốc tế

Theo Phòng Thương mại Thuốc lá điện tử Malaysia (MVCC - Malaysian Vape Chamber of Commerce), cho dù có lệnh cấm, nhưng số lượng người trưởng thành sử dụng thuốc lá điện tử ở Malaysia vẫn tăng 27%, từ 1,1 triệu vào năm 2019 lên 1,4 triệu vào năm 2022. Giá trị bán lẻ của thị trường thuốc lá điện tử được ghi nhận đã tăng 53%, từ 2,27 tỷ ringit vào năm 2019 lên 3,48 tỷ ringit vào năm 2023.

Qua nghiên cứu thực tế, việc một số ít quốc gia áp dụng lệnh cấm thuốc lá thế hệ mới là không khả thi, trong bối cảnh thế giới có nhiều quốc gia đã hợp pháp sản phẩm. Việc cấm thuốc lá thế hệ mới sẽ không giải quyết được tận gốc mọi vấn đề vì khi có nhu cầu mà không thể tìm được nguồn cung hợp pháp, người tiêu dùng đã và sẽ tiếp tục tìm đến các sản phẩm bất hợp pháp với rất nhiều hệ lụy về sức khỏe và kinh tế, xã hội.

Các đại biểu cho rằng Việt Nam cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế để ban hành chính sách phù hợp nhất trong giai đoạn hiện nay, quản lý đồng thời và đồng bộ thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng.

Hiện một số quốc gia có chính sách chuyển đổi người hút thuốc lá truyền thống sang dùng thuốc lá điện tử như Anh Quốc, hoặc công nhận tiềm năng giảm thiểu rủi ro và khuyến khích chuyển đổi sang thuốc lá điện tử như New Zealand.

Việt Nam chưa ban hành chính sách quản lý nên toàn bộ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đang lưu thông trên thị trường đều là hàng lậu, không có nguồn gốc xuất xứ, tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe cho người tiêu dùng. Thuốc lá điện tử lậu chiếm tới 90% thị trường thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam.

Ông Lê Đại Hải - Phó vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp cho biết, thuốc lá thế hệ mới, bao gồm cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử không thuộc danh mục ngành nghề cấm kinh doanh theo Luật Đầu tư.

Vì vậy, theo ông Hải, Việt Nam nên khảo cứu các kinh nghiệm quốc tế để đưa các sản phẩm thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử vào quản lý một cách đồng bộ, đồng thời dưới cùng một khung pháp lý trên cơ sở phân tích các tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và cơ quản quản lý nhà nước.

Các đại biểu tham gia cũng thống nhất quan điểm Việt Nam nên khảo cứu các kinh nghiệm quốc tế và các dữ liệu toàn cầu về xu hướng phát triển và bằng chứng khoa học về giảm thiểu tác hại, rủi ro của thuốc lá thế hệ mới để đưa các sản phẩm thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng vào quản lý đồng bộ, dưới cùng một khung pháp lý, bao gồm các quy định về tiêu chuẩn chất lượng, quy chuẩn sản phẩm, điều kiện kinh doanh, sản xuất, xuất -nhập khẩu và phân phối sản phẩm, chính sách về thuế, các quy định về ghi nhãn hàng hóa.../.

Hồng Chi