Biên niên sử Kazakhstan bằng văn chương

Bộ tiểu thuyết kinh điển của đất nước Kazakhstan

Trong ba thập kỷ, bộ tiểu thuyết Dân du mục của nhà văn Ilyas Yesenberlin đã được xuất bản 50 lần, tổng số phát hành 3 triệu bản, được dịch ra 30 thứ tiếng khác nhau và được trao giải thưởng Nhà nước Kazakhstan.

Theo tác giả cho biết, ông đã bắt đầu nghĩ về Dân du mục từ năm 1945 nhưng phải đến năm 1960 ông mới bắt đầu viết. Sở dĩ ông phải chuẩn bị lâu như vậy là vì tư liệu lịch sử đòi hỏi sự kiên trì và tính chính xác rất cao.

Năm 1969, cuốn đầu tiên Hãn Kene được xuất bản. Hai năm sau là Thanh kiếm yêu thuật, rồi hai năm sau nữa là tập thứ ba Tuyệt vọng được ấn hành. Con trai nhà văn hồi tưởng: “Tôi nhớ rằng ông đã làm việc 10-12 tiếng mỗi ngày. Không có máy tính, ông viết bằng tay, sau đó gõ trên máy đánh chữ, rồi sửa chữa…”

Các diễn giả tham dự buổi giới thiệu tiểu thuyết Dân du mục.

Bộ tiểu thuyết này gồm ba tập. Tập 1 Thanh gươm yêu thuật được ra mắt vào năm 1971 (Nguyễn Văn Chiến dịch) mô tả thời gian hình thành của Hãn quốc Kazakh thế kỷ XV - XVI. Đó là thời các vị hãn Abulkhair, Dzhanybek và Kerey bắt đầu tranh giành ngai vàng, khi ý tưởng về sự đoàn kết chặt chẽ hơn giữa các bộ lạc, bộ tộc du mục sống trong lãnh thổ nay là Kazakhstan phát triển giữa những con người Kazakh tương lai.

Năm 1973, bản dịch phần hai của bộ tiểu thuyết với nhan đề Tuyệt vọng (Lê Đức Mẫn dịch) là cuộc đấu tranh hào hùng của người Kazakh chống lại các đạo quân xâm lược từ các nước khác trong thế kỷ 17-18. Tác giả cũng kể lại những thăng trầm trong quá trình người Kazakh chuyển biến thành công dân của Đế quốc Nga

Tuy là phần cuối cùng của bộ tiểu thuyết nhưng Hãn Kene lại được ra mắt bạn đọc Việt đầu tiên vào năm 1969 (Trần Bích Thư và Nguyễn Ngọc Hùng dịch). Đây là câu chuyện về Kenesary Kasymuly, vị hãn cuối cùng của Hãn quốc Kazakh, cũng là người lãnh đạo phong trào giải phóng dân tộc chống lại việc chiếm các vùng đất Kazakh và các chính sách chia rẽ của Nga trong thế kỷ XVIII - XIX.

Biên niên sử Kazakhstan bằng văn chương

Đây là bộ sử thi bi tráng về lịch sử của người dân Kazakh và đất nước Kazakhstan. Bởi trước khi có bộ ba tiểu thuyết này của Ilyas Yesenberlin, gần như không có công trình nghiên cứu khoa học nào về quá khứ của dân tộc Kazakh, các sự kiện và nhân vật lịch sử của họ đều chưa được đánh giá đúng.

Yesenberlin đã dành trọn những khoảng thời gian rảnh rỗi của mình để tìm kiếm các thư tịch lưu trữ, thu thập, xử lý các tư liệu trên thực địa nhằm phục dựng chân thực dưới hình thức tiểu thuyết lịch sử của dân tộc mình cho các thế hệ về sau, nhất là các lớp trẻ, được biết rõ ràng

Chính vì lẽ đó mà Tổng thống Kazakhstan Nursultan Nazarbayev đã từng không tiếc lời ca ngợi: “Bộ ba tác phẩm nổi tiếng Dân du mục nổi bật với phạm vi sử thi, tính linh hoạt của hành động, hình ảnh sống động và độc đáo về các nhân vật kiệt xuất của lịch sử Kazakhstan, ngôn ngữ chính xác và biểu cảm.

Bộ ba tác phẩm Dân du mục và tiểu thuyết Hãn Quốc Kim trướng đã đóng góp lớn lao vào công cuộc khôi phục ký ức lịch sử của chúng ta. Các tác phẩm của Yesenberlin vốn ngợi ca tinh thần ái quốc của nhân dân Kazakh đã thể hiện thái độ tôn kính đối với lịch sử của miền đất thiêng liêng của chúng ta”.

Bộ ba tiểu thuyết Dân du mục.

Và như một lẽ đương nhiên, bộ tiểu thuyết này đã chiếm vị trí trung tâm trong sự nghiệp văn học lẫy lừng của Yesenberlin.

Yesenberlin là một trong những người đầu tiên khảo cứu và cũng là người đầu tiên trong số các nhà văn, đã thể hiện lòng dũng cảm sáng tạo và tinh thần công dân tuyệt vời để thực hiện công việc nghiên cứu khó khăn và đầy trách nhiệm này. Mọi dụng công ấy cho phép ông đưa những tư liệu mà người đọc chưa biết đến, thành hiện thực sôi động trong cuộc sống hằng ngày thời xa xưa, nhằm soi sáng lịch sử trải dài suốt năm thế kỷ - từ đầu thế kỷ XV đến thế kỷ XIX - trên thảo nguyên Kazakh vốn nằm ở ngã ba châu Á và châu Âu.

Trong tác phẩm của mình, Yesenberlin sử dụng hiệu quả văn học dân gian, thể hiện cả trí tuệ và tâm hồn của nhân dân, kết hợp các tư liệu phong phú để khắc họa đầy đủ các sự kiện bi thảm: các cuộc xâm lược thảm khốc của người Dzungar và những đội quân nước ngoài khác; xung đột đẫm máu giữa các bộ lạc và thị tộc, giữa các hãn và sultan để giành quyền lực; cuộc đấu tranh của những người du mục chống lại sự áp bức tàn bạo của tầng lớp thống trị...

Qua lời những người kể chuyện, qua những truyền thuyết, nhà văn làm người đọc nhớ lại với những thế kỷ trước, trở về với kỷ nguyên đen tối của sự thống trị do các hậu duệ của Thành Cát Tư Hãn thực thi. Bằng những tư liệu phong phú và cách kể chuyện sống động, Yesenberlin đã vẽ nên những bức tranh sinh động và chân thực về những sự kiện bi thảm nhất, phức tạp nhất và cũng quan trọng nhất, ý nghĩa nhất trong lịch sử của dân tộc Kazakh từ khi Đế chế Thiếp Mộc Nhi (Tamerlane) sụp đổ cho đến giữa thế kỉ XIX.

Với mong muốn bạn đọc Việt Nam có thể đọc được bộ sử thi lớn này của văn học Kazakhstan, các dịch giả và Nxb Phụ nữ Việt Nam với sự hỗ trợ của Đại sứ quán Cộng hòa Kazakhstan tại Việt Nam, cùng sự tài trợ của Kusto Group và ông Daulet Turlykhanov, Công nhân viên danh dự nước Cộng hòa Kazakhstan, đã tổ chức dịch và in bộ ba tiểu thuyết của Ilyas Yesenberlin đẹp đẽ, sang trọng, có cả phiên bản bìa cứng lẫn bìa mềm.

Các dịch giả không chỉ đưa đến những bản dịch hay một tác phẩm lớn với rất nhiều những từ ngữ khó, những tên đất tên người tên địa vị đẳng cấp khác lạ, những mô tả phong tục, tập quán của người dân du mục, mà còn chú giải tỉ mỉ, kỹ lưỡng các nhân danh, địa danh, tên gọi có liên quan trong tác phẩm.

Đặc biệt, phần “Lời người dịch” đầu tập 1 giới thiệu chi tiết lịch sử Kazakhstan, lịch sử tác phẩm và cuộc đời tác giả, giúp người đọc có những kiến thức cần thiết để đọc vào tác phẩm.

Và như thế nhà văn xuất sắc của dân tộc Kazakh lần đầu tiên xuất hiện ở Việt Nam một cách xứng đáng.

Ilyas Yesenberlin (1915 - 1983) sinh tại thành phố Atbasar, tỉnh Akmola, Kazakhstan. Thời thơ ấu, tuổi trẻ và cả thời trung niên của ông trôi qua trong những hoàn cảnh khắc nghiệt, gian khổ do những sự kiện chính trị - xã hội đầy bi tráng. Dưới thời Xô viết ông đã từng bị tù 5 năm vì dám đưa mẹ vợ, góa phụ của vị Bộ trưởng (bố vợ ông) bị xử bắn vì bị quy kết là “kẻ thù của nhân dân”, từ trại giam về nhà.

Ông sáng tác thơ từ năm 1945, sau đó viết kịch, dịch văn học, viết tiểu thuyết – trong khi trải qua rất nhiều nghề nghiệp như kỹ sư, giảng viên, biên tập viên xưởng phim, giám đốc nhà hát, giám đốc nhà xuất bản, thư ký Ban chấp hành Hội Nhà văn Kazakhstan. Kể từ năm 1975, ông dành toàn bộ tâm sức cho việc sáng tác và một số tác phẩm chỉ được xuất bản sau khi ông mất.

Nhân ngày Văn học châu Âu, vào ngày 14.5.23, tại Phố sách Hà Nội, Nxb Phụ nữ Việt Nam phối hợp với Đại sứ quán Kazakhstan tổ chức tọa đàm Khúc tráng ca trên thảo nguyên nhằm giao lưu giới thiệu bộ tiểu thuyết kinh điển của đất nước Kazakhstan: Dân du mục.

Bài và ảnh: Mộc Trà