Bài học vô giá trong xây dựng bộ máy nhà nước, đội ngũ cán bộ

Hai mặt thống nhất trong một chỉnh thể không thể tách rời

“Cách làm việc tập thể lãnh đạo cá nhân phụ trách” là tiêu đề một bài báo của Chủ tịch Hồ Chí Minh viết cách đây hơn 75 năm, đăng trên Báo Sự thật, số 100, ngày 23.9.1948, với bút danh X.Y.Z.

Mở đầu bài báo ngắn chỉ hơn 600 từ, với lý luận dễ hiểu, được kiểm chứng bằng thực tiễn đấu tranh cách mạng và đúc kết từ cuộc sống, Người viết: “Chính quyền thì có những Hội đồng. Các đoàn thể thì có nhữngỦy ban. Đó là tập thể lãnh đạo”.

Người đặt câu hỏi: Vì sao cần phải có tập thể lãnh đạo? Và giải thích: “Vì một người dù khôn ngoan tài giỏi mấy, dù nhiều kinh nghiệm đến đâu, cũng chỉ trông thấy, chỉ xem xét được một hoặc nhiều mặt của một vấn đề, không thể trông thấy và xem xét tất cả mọi mặt của một vấn đề”. “Góp kinh nghiệm và sự xem xét của nhiều người, thì vấn đề đó được thấy rõ khắp mọi mặt. Mà có thấy rõ khắp mọi mặt, thì vấn đề ấy mới được giải quyết chu đáo, khỏi sai lầm. Ý nghĩa của tập thể lãnh đạo rất giản đơn, chân lý của nó rất rõ rệt. Tục ngữ có câu: ‘Khôn bầy hơn khôn độc’ là nghĩa đó”.

Trả lời câu hỏi vì sao cần phải cá nhân phụ trách? Người nêu rõ: “Việc gì đã được đông người bàn bạc kỹ lưỡng rồi, kế hoạch định rõ ràng rồi, thì cần phải giao cho một người hoặc một nhóm ít người phụ trách theo kế hoạch đó mà thi hành. Như thế mới có chuyên trách, công việc mới chạy. Nếu không có cá nhân phụ trách, thì sẽ sinh ra cái tệ người này ủy cho người kia, người kia ủy cho người nọ, kết quả là không ai thi hành. Như thế thì việc gì cũng không xong. Tục ngữ có câu: ‘Nhiều sãi không ai đóng cửa chùa’ là như thế”.

Bài báo nhấn mạnh, lãnh đạo mà không do tập thể, thì sẽ đi đến cái tệ bao biện, độc đoán, chủ quan. Phụ trách không do cá nhân, thì sẽ đi đến cái tệ bừa bãi, lộn xộn, vô chính phủ. Tập thể lãnh đạo và cá nhân phụ trách cần phải luôn luôn đi đôi với nhau. Đó là hai mặt thống nhất trong một chỉnh thể không thể tách rời.

Từ những luận giải ai cũng có thể hiểu được, Người đi đến kết luận: “Tập thể lãnh đạo là dân chủ. Cá nhân phụ trách là tập trung. Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, tức là dân chủ tập trung. Làm việc mà không theo đúng cách đó, tức là làm trái dân chủ tập trung”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh trò chuyện với đại biểu dự Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II (tháng 2.1951). Ảnh: TTXVN

Vẹn nguyên giá trị như bài học đầu tiên về quản lý, quản trị

Thực tiễn cách mạng nước ta đã chứng minh rằng, từ thời kỳ trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, khi mới thành lập chính quyền cách mạng ở các căn cứ địa, các khu giải phóng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trương xây dựng “một chính quyền mạnh mẽ và sáng suốt của Nhân dân”, dựa vào dân, với cách làm việc tập hợp trí tuệ của tập thể. Từ đó, hình thành các tổ chức Ủy ban Việt minh ở cơ sở, Ủy ban Giải phóng và Ủy ban nhân dân cách mạng tỉnh, liên tỉnh. Ở phạm vi cả nước, để bảo đảm phát huy trí tuệ tập thể, Người triệu tập Đại hội Quốc dân ở Tân Trào để bầu ra Ủy ban Dân tộc Giải phóng Việt Nam - một tổ chức “tiền Chính phủ”. Cách mạng Tháng Tám thành công, Ủy ban Dân tộc Giải phóng được cải tổ thành Chính phủ lâm thời Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ra mắt quốc dân ngày 2.9.1945, hoạt động cho đến khi Quốc hội bầu ra Chính phủ chính thức.

Để thể chế hóa nguyên tắc tập trung dân chủ và cách làm việc tập thể lãnh đạo cá nhân phụ trách, sau phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời ngày 3.9.1945 do Người chủ trì, các Sắc lệnh về Tổng tuyển cử bầu Quốc hội Khóa I (SL số 14 ngày 8.9.1945), Sắc lệnh về tổ chức chính quyền địa phương, bầu cử HĐND và Ủy ban hành chính các cấp (SL số 63-SL ngày 22.11.1945và SL số SL77-SL ngày 21.12.1945) được Chủ tịch Chính phủ Hồ Chí Minh ký ban hành. Qua đó, đã tạo cơ sở pháp lý thành lập chính quyền địa phương do dân bầu ra, tiến tới Tổng tuyển cử tự do, trực tiếp và phổ thông đầu phiếu, bầu Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngày 6.1.1946, hình thành bộ máy nhà nước từ địa phương đến Trung ương một cách hợp pháp, thực sự của dân, do dân, vì dân.

Bằng cách tổ chức và hoạt động dân chủ tập trung như vậy, nên mặc dù thời kỳ đó các phần tử phản động ra sức chống đối, phá hoại, gây chia rẽ sự đoàn kết, hòng làm suy yếu phong trào cách mạng và Nhà nước dân chủ mới ra đời, nhưng chúng đã không ngăn cản được tiến trình dân chủ hóa của nước ta.

Hơn 75 năm qua, những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong bài báo “Cách làm việc tập thể lãnh đạo cá nhân phụ trách” là bài học vô giá trong xây dựng bộ máy nhà nước và đội ngũ cán bộ. Thật đáng tiếc, bài học vô giá đó đã bị không ít cán bộ xem nhẹ hoặc nhận thức không thấu đáo, dẫn tới tha hóa quyền lực, lợi dụng tập thể để hợp thức hóa sự độc đoán, chuyên quyền, lộng quyền, lạm quyền, biến quyền lực của Nhân dân thành quyền lực cá nhân để trục lợi, “lợi ích nhóm”, ngày càng xa rời nguyên tắc tập trung dân chủ, suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống.

Thời gian qua, nhiều cán bộ đã bị kỷ luật, bị truy tố trước pháp luật, trong đó có không ít cán bộ cấp cao, phần lớn đều do vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, quy chế làm việc, quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, trách nhiệm nêu gương, gây hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng xấu đến uy tín của Đảng và Nhà nước.

Từ thực tiễn để thấy và nhận thức rằng, những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong bài báo cách đây đã hơn 75 năm, nhưng đề tài thì vẫn “nóng hổi”, nội dung thì vẫn mới và vẹn nguyên giá trị như bài học đầu tiên về quản lý nhà nước, quản trị cơ quan, tổ chức, địa phương.