Bắc Ninh: Độc đáo 'Lễ xôi-gà' nhập đình cho người bước vào tuổi 50

Xôi, gà sau khi tế lễ được đưa ra sân đình dự thi.

Lễ hội Bưởi Cuốc (nay là khu Nghi Khúc, thị xã Thuận Thành) diễn ra vào mồng 4 tháng 2 âm lịch hằng năm. Ngoài phần tế lễ thờ thánh, tại lễ hội còn có lệ thi xôi, gà trình thánh của những người đến tuổi 50. Đây là nội dung được người dân mong chờ nhất trong ngày hội làng.

Cụ Đào Văn Tâm, Trưởng ban Hương lão của đình cho biết: Lệ Thi xôi gà trình thánh tuổi 50 một năm tổ chức 4 lần. Bao gồm mồng 1 tháng 1 tức mồng 1 Tết; mồng 4 tháng 2 hội làng; 15 tháng 9 Tết cơm mới và giỗ cụ thần nông mồng 1 tháng 12 âm lịch. Gia đình nào trong khu có người đến tuổi 50 được trình xôi, gà sẽ được dân làng báo trước một năm để chuẩn bị nuôi gà.

Gà để dâng lễ được chọn ngay từ khi nuôi với nhiều yêu cầu kỹ lưỡng.

Gà để lễ thánh được chọn lựa kỹ, nuôi nhốt và có chế độ ăn uống sạch, cơ bản là gạo, ngô, bí đỏ và phải đạt từ 4,5kg trở lên. Gà khi dâng lễ yêu cầu không sứt sát và phải khâu thật khéo để không thấy các vết cắt. Để gà có thể đứng được trên mâm, khi làm gà xong phải lấy thanh tre, lạt định hình để cổ gà phải đứng, mỏ ngang về phía trước, đôi cánh dang rộng, chân hơi quỳ làm sao cho gà đứng được rồi mới cho vào luộc. Quá trình luộc gà cũng rất kỳ công khi phải dội nước sôi từ đầu xuống để cho gà khỏi đen đầu, nước luộc gà sôi lăn tăn và phải ngâm gà từ 6 đến 8 tiếng, bảo đảm gà chín nhưng vẫn nguyên vẹn.

Những mâm xôi đoạt giải được Ban tổ chức ''đánh dấu'' bằng quả cau, lá trầu.

Cùng với gà, người làm lễ nhập đình còn dâng một mâm xôi trắng. Để có mâm trắng tinh, bề mặt mịn, không có vết nứt, đòi hỏi người nấu phải kỹ lưỡng từ khâu chọn gạo, chọn nước nấu. Gạo nấu xôi phải là gạo nếp cái hoa vàng dẻo thơm, đã được loại bỏ hạt đốm, vàng, đen, đem vo gạo đến trong nước rồi đem ngâm và đãi sạch. Mỗi mâm xôi được nấu từ 18-20kg gạo nếp.

Theo người dân trong làng, mâm xôi khi đem ra dâng đình không được cho muối, chỉ có nếp trắng và nước trong, nhưng khi đồ lên vẫn đậm đà, dẻo thơm. Đặc biệt, dù xôi đã được nấu sớm, trước 7 giờ sáng phải mang ra đình nhưng đến trưa khi thụ lộc, xôi vẫn còn ấm, dẻo.

Sau khi tế lễ trong đình, lễ xôi-gà được chuyển ra sân đình.

Sau khi tế lễ tại đình, lễ xôi-gà sẽ được mang ra sân đình dự thi.Tiêu chuẩn xôi phải trắng, mặt phẳng một màu từ trên xuống dưới. Gà đoạt giải phải được luộc chín, đứng trên mâm không đổ, màu da vàng hai cánh thẳng, đầu mỏ không chổng lên, không chúc xuống, không thiếu bộ phận nào của cơ thể con gà, nếu thiếu sẽ bị loại. Đặc biệt, lông tơ phải sạch sẽ, gà được chọn trao giải nhưng đến khi chặt gà nếu gà bị đỏ sẽ bị loại. Mỗi mâm xôi, gà được giải, nhà đình sẽ thưởng một quả cau, một lá trầu và một chữ phúc.

Ban tổ chức trao giải Nhất cho gia đình có gà đẹp nhất.

Lễ hội Phú Lộc đình Xuân Giáp Thìn 2024 năm nay có 13 mâm xôi gà dâng lễ. Sau quá trình chấm công khai ngay tại sân đình, 3 gà, 3 mâm xôi được trao đồng giải Nhất.

Lễ xôi-gà tại đình Phú Lộc, thôn Nghi Khúc để nhập đình cho các cụ từ 49 lên 50 tuổi được duy trì nhiều năm nay, góp phần lưu giữ nét văn hóa đặc sắc từ xa xưa của vùng đất Bắc Ninh-Kinh Bắc.